~ 91 ~
Deməli, fenotipik siniflərin sayını 2
n
, kombinasiyaların sayını 4
n
,
genotiplərin sayını 3
n
ilə göstərməklə, onların miqdarını hər hibridləşmədə
əvvəlcədən müəyyən etmək mümkündür. Bu hesablamalar seleksionerlər
üçün də əhəmiyyətlidir. Yuxarıdakılardan məlum oldu ki, dihibrid
çarpazlaşdırmada F
2
-də 4 fenotipdən ikisi tamamilə yeni kombina-
siyalardır. Məs., (sarı-qırışıq və yaşıl hamar) trihibriddə, tetrahibriddə və
i.a. bu yeni formaların sayı artır.
Qametlərin sayı – 2
n
Fenotiplərin sayı – 2
n
Genotiplərin sayı – 3
n
Kombinasiyaların sayı – 4
n
Yuxarıda qeyd olunan qanunauyğunluqlar ancaq aşağıdakı şəraitdə
özünü doğrulda bilir: 1. Nəzərə alınmış qeyri-allel genlər qeyrihomoloji
xromosomlarda yerləşmiş olsun. 2. Allel genlər biri digəri üzərində tam
dominant olsun. 3. Meyoz prosesində gözlənilən bütün tipdən olan
qametlər eyni ehtimalda yaransın. 4. Yaranmış ziqotların və yaşlı
orqanizmlərin yaşama qabiliyyəti eyni ehtimalda olsun. 5. Əlamətlər xarici
mühit faktorlarından asılı olmadan tam üzə çıxsın və s.
Dihibrid çarpazlaşmaya aid izahlı məsələlər.
1.
Aşağıda göstərilmiş genotiplərə malik bitkilər hansı tipdə
qametlər hazırlayır: a) AABB; b) AaBB; v) aaBB; q) AABb; d) AAbb;
e) AaBb; j) Aabb; z) aabb.
Qeyd etmək lazımdır ki, noxud bitkisində toxumun sarı rəngi-A
yaşıl rəng üzərində -a, həmçinin toxumun hamar forması –B qırışıq –b
üzərində dominantlıq edir.
Həlli:
Aşağıda göstərilən genotiplərə malik bitkilərin hazıladığı qametlər:
a)
AABB-AB; b) AaBB-AB, aB; v) aaBB-aB; q) AABb-AB, Ab;
d) AAbb-ab; e)AaBb-AB, Ab, aB, ab; j) Aabb-Ab, ab; z) aabb-ab.
2) Toxumların rənnginə və formasına görə heteroziqot noxud
bitkisi hər iki əlamətə görə resessiv olan noxud bitkisi ilə
çarpazlaşdırılmışdır. Alınan nəsillərin genotip və fenotiplərini
müəyyən edin.
Həlli:
Məsələnin şərtində toxumların rənginə və formasına görə heteroziqot
noxud bitkisinin hər iki əlamətə görə resessiv olan noxud bitkisilə
çarpazlaşmasından alınan nəsillərin genotip və fenotiplərinin aşkarlanması
~ 92 ~
tələb olunur. Bunu aşağıda göstərilən çarpazlaşmanın sxeminə əsasən
aşkar etmək olar:
P
AaBb
x
aabb
Qametlər AB Ab aB ab
ab
AaBb Aabb
aaBb aabb
Analizedici çarpazlaşmada olduğu kimi nəsillər 1:1:1:1 nisbətində,
yəni 1 pay sarı-hamar, 1 pay sarı-qarışıq, 1 pay yaşıl-hamar və 1 pay yaşıl-
qırışıq fərdlər alınır.
3.Aabb (sarı-qarışıq) və aaBb (yaşıl-hamar) genotipinə malik iki
noxud bitkisini çarpazlaşdırmışlar. Alınan nəsillərin fenotipini və
genotipini aşkarlayın.
Həlli:
Sarı-qarışıq (Aabb) və yaşıl-hamar (aaBb) genotipinə malik iki
noxud bitkisini çarpazlaşdırdıqda alınan nəsillərin fenotipini və genotipini
aşağıdakı sxemin köməyi ilə aşkar etmək olar:
Aabb
x
aaBb
Ab
ab
aB
ab
AaBb
Aabb
aaBb aabb
sarı
sarı
yaşıl yaşıl
hamar
qırışıq
hamar qırışıq
Sxemdən aydın olur ki, alınmış nəsillərdən 1 pay sarı-hamar (AaBb),
1 pay sarı qırışıq (Aabb), 1 pay yaşıl-hamar (aaBb) və 1 pay yaşıl qırışıq
(aabb) olmuşdur. Genotipcə 3 pay heteroziqot (AaBb, Aabb, aaBb) və 1
pay homoziqot (aabb) nəsillər alınmışdır.
4. Yaşıl-hamar toxumdan alınmış noxud bitkisi, sarı-qırışıq
toxumdan alınmış bitkinin tozcuğu ilə tozlandırılmışdır. Hibrid
nəsillərin ¼ hissəsi sarı-hamar toxumlardan, ¼ hissəsi sarı-qırışıq
toxumlardan, ¼ hissəsi yaşıl-hamar və ¼ hissəsi yaşıl-qırışıq
toxumlardan ibarət olmuşdur. Valideynlərin genotipini təyin edin.
Həlli:
Məsələnin şərtində hibrid nəsillərin ¼ hissəsi sarı-hamar, ¼ hissəsi
sarı-qırışıq, ¼ hissəsi yaşıl-hamar və ¼ hissəsi isə yaşıl-qırışıq
toxumlardan ibarət olduğu verilmişdir. Valideynlərin genotipini təyin
etmək üçün aşağıdakı çarpazlaşmanı aparmaq lazımdır:
~ 93 ~
aaBb
x
Aabb
aB
ab
Ab
ab
AaBb
aaBb
Aabb aabb
1/4 sarı-
1/4yaşıl- 1/4 sarı 1/4 yaşıl-
hamar
hamar
qırışıq qırışıq
Beləliklə, valideynlər – aaBb və Aabb genotipinə malik olmuşdur.
5.
Qaramalda qara rəng kürən rəng üzərində, başın ala-bula
rəngi tam rənglilik üzərində dominantlıq edir.
Başı tam rəngli olan heteroziqot qara rəngli buğanın kürən
rəngli, ala-bula başlı inəklə çarpazlaşmasından hansı nəsillər alınar?
Nəzərə almaq lazımdır ki, inək başının ala-bulalığına görə heteroziqot
olmuşdur. Hər iki əlamətin geni müxtəlif xromosomlarda yerləşir.
Həlli:
Məsələnin şərti: Məsələnin şərtinə görə başı tam rəngli olan
heteroziqot qara rəngli buğanın kürən rəngli, ala-bula başlı inəklə
çarpazlaşmasından hansı nəsillərin alındığını müəyyən etmək tələb olunur.
Deməli, buğanın genotipi – Aabb, inəyin genotipi isə - aaBb kimi
olmuşdur. Alınacaq nəsilləri aşağıda verilən çarpazlaşmanın sxeminə
əsasən müəyyən etmək olar:
Əlamət
Əlaməti müəyyən edən
gen
Qara rəng
A
Kürən rəng
a
Ala-bula başlı
B
Başın tam rəngi
b
aaBb
x
Aabb
aB
ab
Ab
ab
AaBb
aaBb
Aabb aabb
25% qara- 25% kürən- 25% qara- 25% kürən-
ala-bula ala-bula tam rəngli tam rəngli
Çarpazlaşmadan aydın olur ki, 25%-i qara rəngli- ala-bula başlı, 25%
qara rəngli- başı tam rəngli, 25% kürən rəngli- ala-bula başlı və 25% kürən
rəngli- başı tam rəngli olan nəsillər alınmışdır.
6.
Birinin qanadları normal, digərinki rudiment olan iki qara
bədənli milçəyin çarpazlaşmasından alınmış nəsillərin hamısının
Dostları ilə paylaş: |
