Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dişiləri heteroqamet olan canlılarda cinsiyyətlə ilişikli genlərin irsiliyi
~ 113 ~ Şəkil 34. Ağgöz dişi və qırmızıgöz erkək drozofil milçəklərinin çarpazlaşdırılması. Solda – dişi, sağda – erkək. Valideynlərdən erkək ağgöz milçəklərlə normal qırmızıgöz dişi milçəkləri çarpazlaşdırdıqda, F 1 -də milçəklərin hamısı qırmızıgöz olur. F 2 - də alınan nəslin 25% erkəkləri ağgöz olur. Erkək milçəyin Y xromosomunda həmin allel yoxdur. Qametogenez prosesində dişi milçək cinsiyyət xromosomlarına görə reduksiya yolu ilə ancaq bir tip yumurta verəcək. Bu yumurtada isə ağgözlülük geni yerləşmişdir. Erkək milçək heteroqamet olduğundan meyozda iki tip spermatozoid hazırlayacaqdır. Bunlardan birinə dominant qırmızıgözlülük geni W düşəcək, o biri tipinə isə həmin gencə boş Y xromosomu düşmüş olacaqdır. Dişinin bir tip qameti ilə erkəyin bir tip qameti mayalandıqda bərabər nisbətdə dişi və erkək milçəklər əmələ gələcəkdir. Şəkildə göründüyü kimi F 1 -də alınan dişilərin hamısının gözləri qırmızıdır. Çünki dişi nəslin iki X xromosomu olur: birini anadan, o birisini isə atadan alır. Anadan aldığı X xromosomunda ağgözlülük geni olmasına baxmayaraq bu əlamət meydana çıxa bilmir, çünki atadan gələn X xromosomunda həmin genin dominant alleli W yerləşmişdir. Deməli F 1 - in dişiləri heteroziqot və qırmızıgözlüdür. Erkəkləri anadan bir X xromosom ( ) aldiğindan ağgöz olurlar. P ♀ qırmızı göz x ağgöz F 1 50% ♀ qırmızı gözlü, 50% qırmızı gözlü ♂ F 2 50% ♀ qırmızı gözlü, 25% ♂ erkək qırmızı gözlü, 25% ♂ ağgözlü. Resiprok çarpazlaşmada daha da kəskin dərəcədə fərqlənən nəticələr alınır. Əgər ağgöz dişilərlə qırmızıgöz erkəkləri çarpazlaşdırsaq, alınan F 1 ~ 114 ~ nəslin bütün fərdləri qırmızı gözlü olmur, bu əlamət ancaq dişi fərdlərdə meydana gəlir, yəni parçalanma elə birinci – F 1 nəslində başlanır. Erkəklər ağgözlü, dişilər isə qırmızı gözlü olurlar; F 2 nəslində isə həm erkək, həm də dişi fərdlərin yarısı qırmızı gözlü, yarısı ağgözlü olacaqdır. P ♀ ağgöz x qırmızı göz F 1 50% ♀ qırmızı gözlü, 50% ağgözlü ♂ F 2 25% ♀ qırmızı gözlü, 25% ♀ ağ gözlü, 25% ♂ qırmızı gözlü, 25% ağgözlü ♂. Drozofil milçəyinin qırmızı və ağgözlülük əlamətinin bu cür irsən keçməsi o zaman mümkün olur ki, ağgözlülük əlamətini daşıyan resessiv w geni və qırmızı gözlülük əlamətini daşıyan dominant W + X – xromosomunda yerləşir, Y xromosomu isə bu genləri daşımadığı üçün gözün rənginə təsir etmir. Ağgözlülük ingilis sözündən (white-ağ) götürülmüşdür buna görə bu əlamət sözün baş hərfi ilə işarə edilir (şəkil 28). Sitogenetikada X xoromosomlar düz xətlə ( - ), Y – xromosomlar çiyinli xətlə ( ¬ ) işarə edilir. 29-cu şəkildən göründüyü kimi çarpazlaşma üçün götürülən dişinin iki X – xromosomu vardır və hər birində ağgözlülük geni – W yerləşmişdir. Erkək milçəyin isə bir X – xromosomu olur və onda dominant W + geni yerləşmişdir. Qametogenez prosesində dişi milçək cinsiyyət xromosomlarına görə reduksiya yolu ilə ancaq bir tip yumurta hazırlayacaq. Bu yumurtada ancaq ağgözlülük geni yerləşmişdir. Erkək milçək heteroqamet olduğu üçün meyozda iki tip spermatozoid hazırlayacaqdır. Bunlardan yarısına dominant qırmızıgözlülük geni W + düşəcək, digər hissəsinə isə həmin genin allelini daşımayan Y – xromosomu düşmüş olacaqdır. Dişinin bir tip qameti ilə erkəyin iki tip qameti mayalandıqda bərabər nisbətdə dişi və erkək milçəklər əmələ gələcəkdir. Şəkil 29-dan göründüyü kimi F 1 -də alınan dişilərin hamısının gözləri qırmızıdır. Çünki dişi nəslin iki X – xromosomu olur; onun birini anadan, digərini isə atadan alır. Anadan aldığı X – xomosomuna ağgözlülük geni olmasına baxmayaraq bu əlamət meydana çıxa bilmir, çünki atadan gələn X – xromosomunda həmin genin dominant alleli W + yerləşmişdir. Deməli, F 1 -in dişiləri heteroziqot W + W qırmızıgözlüdür. Erkəklər anadan resessiv w geni daşıyan bir X – xromosomu aldığı üçün ağgöz olurlar. Drozofil milçəyinin cinsiyyətlə bağlı bir çox digər əlamətləri də eyni şəkildə irsən keçir. Bundan əlavə, erkək cinsləri heteroqamet olan bir çox orqanizmlərdə də cinsiyyətlə ilişikli genlərin irsən keçməsi qanunauyğunluğu eynidir. İnsanlarda da bir sıra belə genlər məlumdur. Məsələn, daltonizm ~ 115 ~ (qırmızı və yaşıl rəngi seçməmək) xüsusiyyəti X – xromosomunda yerləşən resessiv gen tərəfindən idarə olunur (şəkil 35). Şəkildə həmin genin irsiliyi göstərillir, bu gen kiçik d, lakin onun normal alleli böyük D hərfi ilə işarə olunmuşdur. Şəkil 35. Daltonizmin irsən keçməsi. Şəkil 30-da bir daltonikdən əmələ gəlmiş ailənin nəsil şəcərəsi göstərilir. Bu sxemdən aydın olur ki, nə səbəbdən daltonik kişilərə, daltonik qadınlara nisbətən daha tez-tez təsadüf edilir, çünki daltonik qadın, yalnız daltonik kişi ilə daltonik qadından və yaxud daltonizmə görə homoziqot qadından əmələ gələ bilər, lakin belə hallar çox nadir olur. Qeyd etmək lazımdır ki, daltonik kişilərin əmələ gəlməsi üçün heç də hər iki valideynin daltonizm geninin daşıyıcısı olması lazım gəlmir, bunun üçün tək qadının heteroziqot halında daltonizmin daşıyıcısı olması kifayətdir. Belə qadından doğulan oğlanların yarısı daltonik olacaqdır. Əgər ana daltonizmə görə homoziqotdursa, onda oğlanların hamısı daltonik olacaqdır. Dişiləri heteroqamet olan canlılarda cinsiyyətlə ilişikli genlərin irsiliyi Məlum olduğu kimi quşlarda, kəpənəklərdə və bəzi heyvanlarda dişi cinsiyyətlər heteroqamet (XY), erkəkləri isə homoqamet (XX) olur. Buna görə də belə orqanizmlərdə cinsiyyət xromosomları ilə ilişikli genlərin irsiliyi erkəkləri heteroqamet olanlardan fərqlənir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|