Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cinsiyyətin formalaşmasında X və Y xromosomlarının rolu. Bu mövzuda indiyə qədər şərh etdiyimiz materiallarda X
- (♀ A+XX)
- XX, XXX
- Kinandromorfizm
~ 119 ~ xromosomu olan spermatozoidin mayalanmasından alınan hemiziqot normal ağgöz erkək – XY; üçüncü xanada w alleli iki X- xromosomu olan yumurta hüceyrəsi ilə W alleli olan X xromosomlu spermatozoidin mayalanmasından alınan 3 X – xromosomuna malik ziqot – XXX əmələ gəlir. Dördüncü xanada w-alleli olan 2X – xromosoma malik yumurta hüceyrəsi Y-xromosomu daşıyan spermatozoidin mayalanmasından alınan ağgöz dişi – XXY; beşinci xanada X-xromosomu düşməmiş yumurta hüceyrəsi ilə W alleli X xromosom daşıyan spermatozoidin mayalanmasından alınan qırmızıgöz erkək XO; nəhayət altıncı xanada həmin X-xromosomundan məhrum yumurta hüceyrəsi ilə Y-xromosomu olan spermatozoidin mayalanmasından alınan kombinasiya meydana gəlir. Yumurta hüceyrələrindən birində hər iki X xromosom saxlanıldıqda onun xromosom yığımı w+w olduğu halda, digər yumurta hüceyrəsi cinsiyyət xromosomundan məhrum olur. Cinsiyyət xromosomu olmayan yumurta hüceyrəsi ilə spermatozoidin (X və ya Y xromosomu) mayalanması baş verdikdə ağgöz dişilər və qırmızıgöz erkəklər meydana çıxa bilər. Bu kombinasiyalar içərisində üç X-xromosomu (XXX) daşıyan dişi fərdlərin, bir Y-xromosomu daşıyan fərdlərin yaşama qabiliyyəti aşağı enir, məhv olur. Yalnız bir X xromosomu daşıyan və Y- xromosomundanməhrum olan kombinasiya (XO) erkək orqanizm kimi formalaşırsa da, lakin dölsüz olur. Yuxarıdakı təcrübənin nəticəsinə görə xromosomların aralanmaması şəraitində ağgözlülük və qırmızıgözlülük allellərinin həqiqətən də X-xromosomu ilə ilişikli irsiliyi bir daha təsdiq olunur. Xromosomların aralanmaması hadisəsi yalnız ovogenez prosesində deyil, həm də spermatogenez də baş verə bilər. Cinsiyyətin formalaşmasında X və Y xromosomlarının rolu. Bu mövzuda indiyə qədər şərh etdiyimiz materiallarda X xromosomunun cinsiyyətin təyinində müəyyən rol oynadığını gördük. Müəyyən edildi ki, dişi cinsiyyətin (♀ A+XX) təşəkkülündə iki X-xromosomunun mövcud olması şərtidir. Erkək cinsiyyətdə (♂ A+XY) isə yalnız bir X – xromosomu iştirak edir. Hətta xromosomların aralanmaması hadisəsinin nəticəsi olaraq Y-xromosomu iştirak etməyib, yalnız bir X-xromosoma malik kombinasiyalar (XO) erkək fərd kimi təşəkkül edir. Hətta drozofildə iki X- xromosomuna malik ziqota əlavə olaraq bir və ya bir neçə Y-xromosomu düşsə belə yenə də o, dişi cinsiyyət kimi formalaşmış olur. Cinsiyyətin formalaşmasına görə drozofil tipinə (♀ A+XX; ♂ A+XY) mənsub olan insanlarda xromosomların aralanmaması nəticəsində cinsiyyət xromosomlarına görə müxtəlif tərkibdə qametlər əmələ gəlir. Belə qametlərin mayalanması sayəsində XX, XXX kombinasiyalı qadın ~ 120 ~ cinsiyyəti təşəkkül edir, lakin X-xromosomu normadan (XX) nə qədər artıq olsa da, ziqotaya bir və ya bir neçə Y-xromosomu düşdükdə, XXY, XXXY, XXXXY o kişi fərdi kimi formalaşır. Buradan belə anlaşılır ki, bəzi hallarda cinsiyyətin təşəkkülündə Y- xromosomu da müəyyən rol oynayır. Bitkilər aləmində də cinsiyyətin formalaşmasında Y-xromosomunun əhəmiyyətini göstərən misallar vardır. Quzuotu (mürgotu) Melandrium album bitkisində diploid xromosom sayı 2n=24-dür. Bunlardan ikisi XY cinsiyyət xromosomlarıdır. Maraqlıdır ki, bu bitkidə Y-xromosomu X- xromosomundan iridir. Cinsiyyətin əmələ gəlməsində xromosomların rolunu kinandromorfizm bir daha sübut edir . Kinandromorfizm Drozofil milçəyində və başqa həşəratlarda bədəninin bir tərəfi dişi, digər tərəfi erkəklik əlaməti olan fərdlər müşahidə edilmişdir. Bu cür mozaikliyin – kinandromorfizmin meydana çıxmasının mexanizmini izah etmək çətin deyildir. X-xromosomundan birində iki resessiv gen – ağgözlülük ( və rudiment qanadlılıq (m), o birində bunların dominant allelləri yerləşən dişi ziqota Wm ilk bölünərək iki blastomer əmələ gətirdikdə normal hallarda cüt xromosomlar özlərini hasil edərək 4 xromosom meydana gəlir. Bunlardan ikisi bir blastomerə, ikisi də o biri blastomerə keçir. Lakin bəzən əmələ gələn 4 xromosomdan biri (dominant genlər daşıyan) itir və blastomerdən birinə iki X-xromosomu, o birinə isə bir X xromosomu keçir. İki X xromosomu olan blastomer normal bölünmə yolu ilə inkişaf edib orqanizmin dişi hissəsini, bir X-xromosom düşən blastomerdən isə erkək hissəni əmələ gətirmiş olur. Bir X-xromosomu ilə hər iki resessiv gen keçmiş bədən hissəsində ağgöz və xırda qanad erkək cinsiyyət əlamətləri meydana çıxır. Lakin heteroziqot halında iki X- xromosomu keçmiş hissədə isə qırmızıgözlü və normal qanadlı dişi əlamətləri inkişaf edir. Bir xromosomda yerləşmiş resessiv genin o biri xromosomda onun qarşısındakı gen dominant olduqda onu böyük hərflə də yazmaq olar və ya bunun əvəzinə + işarəsi qoymaq kifayətdir. Kinandromorfizmin əmələ gəlməsi mexanizmini başqa mülahizə ilə də izah edirlər. Belə mülahizə edirlər ki, bəzən yumurta hüceyrəsi iki nüvəli olur. Bu nüvələrdən biri X-xromosomu daşıyan spermatozoidlə, o Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|