O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor



Yüklə 10,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/124
tarix23.09.2018
ölçüsü10,01 Mb.
#70228
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   124

rishning rivojlanishi va samaradorligining oshishidan,  resurslarning tejab 
ishlatilishidan  manfaatdorligini  oshirishda  m u h im   roi  o ‘ynaydi.
Pullarning sanoat jihatdan  rivojlangan mamlakatlarning iqtisodiyo- 
tini  pul-kredit orqali tartibga solish  pullarning monetaristik nazariyasiga 
asoslangan  sharoitdagi  roli  g'oyat  katta.  Bunday  m am lakatlarda  har 
yili  pul  massasini  o'zgartirish  u c h u n   pul  y o ‘nalishi  belgilanadi  va 
unga  muvofiq  markaziy  bankning  kredit  vositalari  yordam ida  ushbu 
massaning tartibga solinishi amalga oshiriladi.  Rossiyada iqtisodiyotning 
beqaror  rivojlanishi  oqibatida pul  massasini  o'zgartirishning yo'nalishli 
ko ‘rsatkichi  bir  oyga  belgilanadi.  Bunday  pul-kredit  orqali  tartibga 
solishning  maqsadi  —  pul  massasining  o'sishini  tutib  turish,  agar 
inflatsiyaga  y o ‘l  qo 'y ilg an  b o ‘lsa,  uni  b a rta ra f  qilish  yoki  paydo 
b o ‘layotgan  inflatsiya jarayonlarini  tutib  turish,  mamlakatdagi  ishlab 
chiqarishning  o ‘sishini  rag‘batlantirish.
Pullar  um um iy  ekvivalent  sifatida  barcha  tovarlarning  qiymatini 
o ‘lchaydi.  H a m m a   tovarlar  ijtimoiy  zaruriy  m ehnat  mahsuli  ekanligi 
sababli  o ‘zi  qiymatga  ega  b o ‘!gan  real  pullar  boshqa  barcha  tovarlar 
qiy m atining   o ‘lchovi  (etalo n i)  b o 'lish i  m um kin.  B u n d a   to v arlar 
qiymatining pullar vositasida o'chanishi  ideal tarzda,  ya’ni  naqd  pullar 
ishtirokisiz  yuz  beradi.
Shunday qilib,  pullar qiymat oMchovidan  iborat b o ‘ladi.  Shubhasiz, 
pul  birligidan  turli  xil  n e ’m atlar  va  xizmatlarning  nisbiy  qiymatlarini 
solishtirish  uch un   m asshtab  sifatida  foydalanish  qulay  hisoblanadi. 
N e ’matlar va xizmatlarning qiymati  masofani  kilometrlarda yoki vaznni 
kilogrammlarda  o ‘lchaganiga  o'xshatib  solishtiriladi.
Pullarning  um um iy  ekvivalent  sifatida  foydalanilishi  shuni  angla- 
tadiki,  har  qanday  tovarning  narxini  faqat  pul  birligi  orqali  ifodalash 
yetarli  bo‘ladi  B unda tovarning pullarda  ifodalangan  qiymati  tovarning 
narxi  deyiladi.
Tovarlarning narxi va ularni o ‘lchash  negizida qiymat qonuni yota- 
di.  Tovarning  narxi  bozorda  shakllanadi  va  tovarlarga  talab  hanida 
taklifning teng b o ‘lganida bunday narx tovarning qiymati va pullarning 
qiymatiga  bog‘liq  bo'ladi.  Bozordagi  talab  va  taklif bir-biriga  muvofiq 
kelmaganida tovarning  narxi  m uqarrar ravishda uning qiymatidan chet- 
ga  tebranib  o ‘zgaradiki,  bu  m uayyan  tovarlarning  ortiqcha  ishlab 
chiqarilgani  yoki  kam   ishlab  chiqarilganidan  dalolat  beradi.
Pullar m uomala (yoki ayirboshlash) vositasi sifatida jamiyatni barterli 
(mavozali)  ayirboshlashning  noqulayliklaridan  xalos  qiladi.  Pullar 
ham m a  joyda  va  osonlik  bilan  toMov  vositasi  sifatida  qabul  qilinadi.


U shbu  ijtimoiy  ixtiro  ishlab  chiqaruvchilarga  alohida  tovar  (pullar) 
bilan  haq  to ia s h g a  im kon  beradiki,  bunday alohida  tovar keyinchalik 
b o z o rd a   m av jud   b o ‘lgan  h a r   q a n d a y   to v a rn i  sotib  o lish  u c h u n  
ishlatilishi  m um kin.  Pullar tovarlar bilan  ayirboshlashning  qulay usuli 
b o ‘lish bilan jamiyatga mintaqaviy ixtisoslashuv va jamiyatdagi m e h n a t 
taqsimotining  m ahsullaridan  foydalanish  im konini  beradi.  Tovarlar 
m uom alag a  kirishishigacha  pullarda  idéal  b ah o la n a d ig a n   b irin c h i 
funksiyadan  farqli  ravishda  pullar  tovarlar  m uom alasida  real  ishtirok 
etishi  kerak.  Pullarning  m uom alad a  real  ishtirok  etishi  va  ularning 
ayirboshlashdagi ishtirokining o ‘tkincliiligi  m u om ala vositasi sifatidagi 
pullarning  o ‘ziga  xos  xususiyati  hisoblanadi,  shu  sababli  t o i a q o n l i  
b o ‘lmagan  pullar  —  qog‘oz  va  kredit  pullar  h a m   m u o m a la   vositasi 
funksiyasini  bajaraverishadi.  Hozirgi  vaqtda  kredit  pullar:  veksellar, 
banknotalar,  cheklar,  banklarning kredit kartochkalari pul m uom alasida 
h u k m ro n   vaziyatni  egallab  turibdi.
Pullarning  ushbu  funksiyasi  kredit  m unosabatlarining  rivojlanishi 
tufayli  vujudga  keldi.
Pullar  ikki  holatda  t o i o v   vositasi  sifatida  foydalaniladi:
1)  tovarlarning  krcditga  sotilishida;  b u n day  h olatning  zarurligi 
tovarlarni  ishlab  chiqarish  va  sotishning  sh art-sharoitlari  b ir  xilda 
emasligi,  ularni ishlab chiqarish va muomalasi  m uddatining turli xilJigi, 
islüab chiqarishning mavsumiy tusdaligi va shu  kabilar bilan bo g ‘liqdir.
2)  ishchilar  va  xizmatchilarga  ish  haqining  t o ‘lanishida.
Shubhasiz,  to ‘lov  vositasi  funksiyasini  bajarishda  pullar  ularning
m uom ala vositasi tarzidagi harakatidan farq qiladigan o ‘ziga xos harakat 
shakliga  ega  b o ‘ladi.
Agar  pullarning  m uom ala  vositasi  sifatida  amal  qilishida  pullar  va 
tovarlarning  muqobil  harakati  mavjud b o ia d ig a n   b o is a ,  unda u lard a n  
t o i o v   vositasi  sifatida  foydalanishda  bu n d ay   h arakatda  uzilish  yuz 
beradi,  ya’ni  tovarni  kreditga  sotib  olishda  qarzdor  sotuvchiga  faqat 
m u ayyan   (kelishilgan)  m u d d a td a n   keyin  h aq i  t o i a n a d i g a n   qa rz  
majburiyatini  beradi.
T o i o v   aylanishida  elektron  pullarning joriy  qilinishi  t o io v la r n in g  
tezlashishi,  m uom ala xarajatlarining kamayishi  va korxonalar rentabel- 
ligining  oshishiga  yordam   beradi.  A vto m atlashtirilgan  h is o b -k ito b  
palatalari,  avtomatlashtirilgan  kassir  tizimi  va  xarid  qilish  p u n k tid a  
o ‘rnatilgan  term inallar tizimi  ularning  asosiy  elementlaridir.  E lek tro n 
pullar  negizida  kredit  kartochkalari  paydo  b o i d i.  Ular  to io v la r n in g  
naqd pullar bilan bajarilishini qisqartirishga y ordam   berib,  n a q d   pullar


Yüklə 10,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   124




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə