Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ağqoyunlu Əlvəndin məğlub edilməsi
- Ağqoyunlu Muradın məğlubiyyəti. Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin genişlənməsi
52 qorxulu xəbərlər almışdı. Anonim tarixçi xəbər verir ki, İsmayıl “dövlətin sütunlarını”- Hüseyn bəy Lələni, Məhəmməd bəy Ustaclını, Əbdi bəy Şamlını, Xadim bəy Xüləfanı, Qrapiri bəy Qacarı yanına çağıdı və onlardan soruşdu: “Siz Azərbaycan səltənətinimi (taxtgah), yoxsa Gülüstan qalasınımı istəyirsiniz?” Onlar cavab verdilər: ”Azərbaycanı”. Sonralar Ə.Ə.Rəhmani Həsən bəy Rumlunun, həmçinin də İsgəndər Münşinin götürdükləri bu xəbərə əsaslanaraq belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, İsmayıl və qızılbaş əyanları Azərbaycanda öz hakimiyyətlərini qurmağı, Təbriz taxtını “Ağqoyunlu kafirlərin” əlindən geri almağı başlıca vəzifə hesab edirdilər 61 .
dövlətinə ağır zərbə vuruldu, lakin onun mövcudluöuna son qoyulmadı; biz Səfəvilərin və Şirvanşahların (sonuncular devrilənə qədər) qarşılıqlı münasibətlərindən aşağıda bəhs edəcəyik.
Gülüstan mühasirədə olarkən Təbrizdən Musa xəlidənin göndərdiyi çapar gəlib xəbər gətirdi ki, Əlvənd böyük bir qoşunla paytaxtdan çıxmışdır. O, Şirvanşah qoşunlarının qalıqları ilə birləşmək və qızılbaşlarla vuruşmaq üçün Şirvana hərəkət edir 62 . İsmayıl Çuş Mirzəyə əmr etdi ki, Kür və Araz çaylarının qovuşduğu yerdə - Cavada getsin, bərə körpüsü quraraq əsas qüvvələrin təcili qaydada çayı keçməsini təmin etsin, Əlvənd çayın şimal sahilinə keçməyə cəhd göstərməzdən əvvəl onun üzərinə hücuma başlasın. Vəziyyəti öyrənmək üçün Qaracadağa göndərilmiş qızılbaş kəşfiyyatçısı Məhəmməd Xəlifənin yolladığı çapar xəbər gətirdi ki, Azərbaycan hakimi Əlvənd Mirzə 30 minlik qoşunla Naxçıvana gəlmiş, İsmayılın Kürü keçməsinə ol verməmək üçün Mahmud Qaracanı Gəncə və Qarabağa, Kərçiqay Məhəmmədi Ərdəbil bölgəsinə, Həsən bəy Şükür oğlunu isə Qaradağa göndərmişdi 63 . Halbuki İsmayıl Cavadda Kürü keçmiş və Qarapiri bəy Qacarın dəstəsini Naxçıvana geri çəkilmiş Həsən bəy Şükür 53 oğluna qarşı eritmişdi. Kərçiqay Məhəmməd qızılbaşların Kürü keçdiyini bili Qrabağa yollandı və Mahmud Qaraca ilə birləşdi. Onlar birlikdə Əlvəndin yanına – Naxçıvana geri çəkildilər. İsmayıl Qarpiri bəy Qacarı (ləqəbi “Toz qoparan” idi) 64 və İlyas bəy Halvaçı oğlunu irəlidə gedən qoşun hissəsinin başçıları təyin edərək Naxçıvana hərəkət etdi. İlyas bəy, Əlvəndin qızılbaşların qarşısını almaq üçün göndərdiyi Osman bəy Mosullunu məğlub etdi və onu əsir tutdu 65 . Əlvənd İsmayıla məktub göndərin Şirvana qayıtmağı və həmin vilayəti idarə etməklə kifayətlənməyi tələb etdi, lakin rədd cavabı aldı 66 . Belə olduqda Ağqoyunlu hökmdarı Naxçıvandan çıxıb şimal – qərbə doğru getdi və Şərur düzündə dayanaraq döyüşə hazırlaşmağa başladı. İsmayıl Arazın cənub sahili boyunca hərəkət edərək Naxçıvan bölgəsində çayı keçdi və düşməni qarşılamağa tələsdi. Elə buradaca, Şərur düzündə hicri 907-ci ilin əvvəlində (1501-ci ilin ortaları) İsmayılla Əlvənd arasında həlledici döyüş baş verdi.Salnaməçilərin məlumatına görə, Əlvəndin 30 minlik ordusu olduğu halda, qızılbaşların sayı 7 min nəfərdən çox deyildi 67 . İsmayıl mərkəzdə mövqe tutaraq Hüseyn bəy Lələ, Əbdüləli bəy Dədə, Xadim bəy Xüləfa, Məhəmməd bəy Ustaclı, Bayram bəy Qaramanlı, Əbdi bəy Şamlı, Qraca İlyas Bayburtlu, Qara Piri bəy qacar, İlyas bəy Halvaçı oğlu (əmirşikar), İlyas bəy Xunuslu, Sarı Əli bəy Təkəli (möhrdar), Əli bəy Rumlu (Div Sultan ləqəbi almışdı) kimi sərkərdələrini cinahlarda yerləşdirmişdi. Özünün sayca üstün olan qüvvələrinin döyüş bacarığına ımin olmayan Əlvənd öz döyüşçülərinin vuruş meydanından qaçmasına mane olmaq üçün dəvələri arxada düzməyi və onları bir – birinə zəncirləməyi əmr etmişdi. O, özü mərkəzdə mövqe tutaraq Lətif bəy, Sidi Qazi bəy, Musa bəy, Kərçiqay bəy, Qulabı bəy, Xəlil bəy və Qaraca Mahmad bəy kimi Ağqoyunlu əmirlərini cinahlara təyin etmişdi 68 . Bu döyüşdə İsmayıl, Kərçiqay bəti və bir çox rəqiblərini qılıncla öldürməklə sərkərdəlik məharəti və şəxsi hünər göstərirdi. Qızılbaşların ardıcıl ümumi hücumu zamanı Lətif bəy, Sidi Qazi bəy, Musa bəy, Qraca Mahmud bəy öldürüldü. Öz sərkərdələrinin başlarını qızılbaş qazilərini nizələrində görən Ağqoyunlu qoşunları vahimə içərisində qaçmağa
54 başladılar. Əlvənd döyüş meydanından Ərzincana qaçmaqla güclə canını qurtardı. Qızılbaşlar zəngin qənimət ələ keçirdilər (atlar, dəvələr, qatırlar, qiymətli mallar, qızıl və gümüş əşyalar və s.) 69 . Elə həmin – 1501-ci ilin payızında, Şərur qələbəsindən dərhal sonra İsmayıl tənyənə ilə Təbrizə daxil oldu və şahlıq taxt-tacına yiyələndi 70 .
Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin genişlənməsi 1503-cü ilin yazında I Şah İsmayıl Qənbər ağa adlı müridini məktubla Muradın yanına göndəri, ondan itaət etməsini tələb etdi. Səfəvilərlə Ağqoyunluların qohumluq əlaqələrini xatırladan qızılbaş rəhbəri onun hakimiyyətini tanıdığı təqdirdə İraqi Əcəmin bir hissəsini Murada təklif edirdi. Ağqoyunlu Muradın cavabı mənfi oldu 71 . Belə olduqda İsmayıl 12 min nəfərlik qoşunla Təbrizdən çıxaraq, Qızılüzən çayını keçdi və cənuba – Həmədana doğru hərəkət etdi. Murad 70 min nəfərlik böyük qoşun topladı 72 . İsmayılın Muradla döyüşü 1503-cü il iyunun 21-də (hicri 908-ci il zilhiccə ayının 24-də), Həmədan yaxınlığındakı Alma Qulağı adlı yerdə baş verdi Xüləfa bəy və Mənsur bəy Qıpçaği irəlidə hərəkət etmək üçün başçı təyin edildilər. Qarapiri bəy Qacar isə 1500 süvari ilə ehtiyatda saxlanıldı. Qalan qızılbaş əmirləıri – Dədə bəy Talış (Əbdüləli bəy Dədə də odur), Hüseyn bəy Lələ, Məhəmməd bəy Ustaclı, Bayram bəy Qaramanlı, Əbdi bəy Şamlı, Yeqan bəy Təkəli, Sarı Əli (möhrdar) cinahlarda, İsmayıl özü isə mərkəzdə mövqe tutdular. Qarşı tərəfdə Sultan Murad Əli bəy Türkmanı sağ, Murad bəyi isə sol cinaha təyin etdi. Qum hakimi İslamış bəy düşmənin irəlidə gedən dəstəsinə başçılıq edirdi. O, başlanan döyüşdə qızılbaş ön dəstəsinin hücumunu müvəffəqiyyətlə dəf edərək, onu mərkəzə doğru geri çəkilməyə məcbur etdi. Lakin bu vaxt Qara Piri bəy qacar ona hücum etdi. İslamış bəy ələ keçirildi, onun dəstəsi isə tamamilə məhv edildi.
Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|