Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İsmayılın Bakını mühasirəyə alması və tutması
49 tərəfindən tanındı. Ölənlərin başlarından “minarələr ucaldıldı”, ələ keçirilmiş qənimət qızılbaşlar arasında bölüşsürüldü. İsmayıl üç gün döyüş meydanında qaldı,sonra isə Şamaxıya qayıtdı və şəhər əyanları tərəfindən ehtiramla qarşılandı 44 . Fərrux Yəsarın oğlanlarından biri-təsvir olunan döyüşdən salamat çıxmış İbrahim (Şeyxşah) Xəzər sahilindəki Şəhrinov şəhərinə 45 gələrək atasının qoşunundan sağ qalanlarını toplamağa başladı. Lakin Xadim bəy Xüləfanın (Xüləfa bəy) yürüşündən xəbər tutara, gəmilərə oturub Gilana üzdü. Şeyxşahın ardınca gəlmiş İsmayıl bir neçə gündən sonra Şəhrinovu tərk edib hicri 906 (1500-1501)-cı ilin qışını keçirmək məqsədilə Muğandakı Mahmudabada yola düşdü 46 . Salnaməçilərin xəbər verdiyi kimi, burada İsmayıla bildirdilər ki, Bakı əhalisi Səfəvilərin nümayəndələrinə itaət etməkdən və “xərac verməkdən” imtina edir. Belə olduqd İsmayıl, Məhəmməd bəy Ustaclını və İlyas bəy Xunuslunu Bakını tutmaq üçün göndərdi. İsmayılın Bakını mühasirəyə alması və tutması XV əsrdə Bakı Azərbaycanın iri ticarət-sənətkarlıq mərkəzi və Xəzər dənizindəki ən mühüm limanı idi. Şamaxı ilə yanaşı Bakı da Şirvan hökmdarlarının iqamətgahı sayılırdı. Böyük sərvətləri ilə məşhur olan Şirvanşahlar sarayı burada yerləşirdi, qızılbaş rəhbərlərinin planlarında bu sərvətlərə sahib olmağa səy göstərilməsi əhəmiyyətli yer tuturdu. Bakı möhkəm qala idi və onu tutmaq çox da asan iş deyildi. Salnaməçilər xəbər verirlər ki,qızılbaş sərkərdələri onlara Makedoniyalı İsgəndərin səddi kimi görünən Bakı qalasının əzəmətli mənzərəsinə, onun yüksək divarlarına və qüllələrinə valeh olmuşdular 47 . Anonim tarixçinin məlumatına görə,qala üç tərəfdən Xəzər dənizinin suları ilə əhatə olunmuşdu,qurudan isə qala divarları boyunca “həqiqətən də dənizə bənzəyən” 48 geniş və dərin xəndək uzanırdı. Bu,onu göstərir ki,xarica təhlükə zamanı Bakının qala xəndəkləri su ilə doldurulurdu. İbrahim Əmini yazır ki, qala xarici aləmlə dörd qapı ilə əlaqə saxlayırdı ki, onlardan üçü də 50 dənizə və yalnız biri quruya çıxırdı. Bakı sakinləri IX əsrdən Şirvanşahların təbəələri idilər və hakimiyyətləri dövründə şəhərin müəyyən iqtisadi inkişaf səviyyəsinə nail olduğu Dərbəndilər sülaləsinə xüsusilə sadiq idilər. Müasirləri bakılıları igid və qorxmaz,mahir döyüşçülər kimi səciyyələndirirdilər 49 alınanlar qala istehkamlarının keçilməzliyinə,çoxlu silah ehtiyatına, döyüş sursatı və ərzaq bolloğuna da xüsusi ümid bəsləyirdilər. Onlar qala divarlarına yaxınlaşan qızılbaşların üzərinə minlərlə oxlardan, həmçinin tüfənglərdən ölüm yağışı yağdırırdılar. Qalanı ələ keçirmək üçün sərkərdələrinin göstərdiyi cəhdlərin müvəffəqiyyətsizliyini görən İsmayıl 1501-ci il yazın əvvəlində özünün başlıca qüvvələri ilə Mahmudabaddan Bakıya hərəkət etdi 50 . Anonim tarixçi göstərir ki, əmirlərin müşayiəti ilə şəhərə yaxınlaşan İsmayıl qala divarlarını, qüllələri,qapıları və xəndəyi bir-bir gəzib nəzərdən keçirdi. Qalaya hücumun çətinliklərlə bağlı olacağını və itkilərlə nəticələnə biləcəyini başa düşən Səfəvilər bakılıları dilə tutub şəhəri təslim etməyə razı salmağı qərara aldılar. Qalanın müdafiəsinə, təəssüf ki, mənbələrin adını bizim üçün saxlamadığı Fərrux Yəsarın oğlu olan Qazı bəyin arvadı başçılıq edirdi 51 .
təsvirini verir. O (Qazı bəyin arvadı) “ həmin ölkənin idarə olunması işlərində tam iqtidara və səlahiyyətə malikdir, Qazı bəy isə hakimiyyətə malik deyildi və arvadının qorxusundan heç bir işə qarışmırdı” 52 . Anonim tarixçi məlumat verir ki, İsmayıl öz səfirini “Qazı bəyin və onun arvadının” hüzuruna göndərmişdi 53 . Qızılbaş səfirinin təslim olmaq haqqında tələbinə cavab olaraq Qazı bəyin arvadı onun edam olunmasını əmr etdi. Belə olanda Bakı darğası Əbülfəth bəy 54 onu İsmayılın qəzəbi ilə qorxudaraq bu addımı atmaqdan çəkindirməyə cəgd göstərmişdi. Lakin hökmlü və qətiyyətli qadın darğanın da edam olunmasını əmr etmişdi. Mühasirəyə alınanların inadlı müqaviməti qızılbaş əmirlərini qalanı hücumla almaq üçün hazırlıq görməyə məcbur etdi. İbrahim Əmini qeyd edir ki, İsmayıl döyüşçüləərin bir hissəsinə özlərinə torpaq təpələri (murçal) 55 düzəltməyi və onlardan mühasirədə olanlara atəş açmaöı əmr etdi. Digər 51 qrup isə qoşunların qala xəndəklərindən asanlıqla keçə bilməsi üçün onları torpaq və daşla doldurmaq barədə göstəriş aldı. “İstehkamçılar” (nəqəbçiyan) qala bürcünün altından lağım atdılar və onun özülündən böyük bir daşı vurub parçalayanda bürc uçdu, divarda iri yarıq əmələ gəldi. Hətta bundan sonra da bakılılar silahı yerə qoymadılar; onlar divardakı yarığı keçə çadırla (yaxud xalça ilə) tutdular və daha üç gün davam gətirdilər 56 .Nəhayət, qızılbaşlar qalaya daxil ola bildilər. Həsən bəy Rumlunun yazdığına görə,şəhərliləri hamılıqla məhv olmaqdan qorumaq arzusu ilə,sayı 70 nəfər olan Bakı əyanları əllərində Quran İsmayılın ayağına gələrək ondan şəhərə aman verməsini xahiş etdi. Anonim tarixçinin məlumatına görə, İsmayıl qətl və qarətlərə son qoyulmasını əmr etmişdi ki, bu da qızılbaşlar şəhərə girdikdən sonra da mübarizənin davam etdiyini göstərirdi. Şəhər başçıları (kələntərlər, qazılar və şeyxlər) Bakının qapılarını Səfəvilərin üzünə taybatay aşdılar. İsmayılın əmrinə əsasən, Xadim bəy Xüləfa şəhər hakimiyyəti nümayəndələrinin müşayiəti ilə qalaya daxil oldu və “həyatlarının bağışlanması” müqabilində sakinlərdən “peşkəş” və “savəri” yığdı 57 .
digər sərvətlərlə çox zəngin xəzinəsini də apardı. Bunların çox hissəsi qızılbaşlar arasında bölüşdürüldü 58 . Bundan əlavə, Xadim bəyin əmri ilə Şeyx Cüneydin həlak olmasının səbəbkarı,Fərrux Yəsarın atası şirvanşah Xəlilin (I Xəlilullah) meyiti (sümükləri) qəbirdən çıxarıldı və yandırıldı. Onun sərdabəsinin qülləsi altında çoxlu qızıl (pul) aşkara çıxarıldı 59 . Anonim müəllif xəbər verir ki, Şirvanşahların mavzoleyi də dağıdılıb yerlə yeksan edilmişdi 60 . İsmayılın Cəbani yaxınlığında darmadağın etdiyi Şirvan qoşunun bir hissəsi Gülüstan, Buğurt və Surxab qalalarında müqavimət göstərməkdə davam edirdi. Buna görə də İsmayıl Bakını tutduqdan sonra Gülüstan qalasına doğru hərəkət etdi. Mühasirəyə alınanlar ərzaq ehtiyatına və qala divarlarının möhkəmliyinə bel bağlayaraq müvəffəqiyyətlə müdafiə olunurdular. Qızılbaşlar mühasirəni aradan qaldırmağa məcbur oldular. Buna bənzər hallarda İsmayıl öz qərarını guya yuxusunda ona əyan olmuş, yuxarıdan gələn hökm kimi izah edirdi. Həqiqətdə isə İsmayıl, Əlvənd Ağqoyunlunun böyük qüvvələrlə Təbrizdən hərəkətə başlaması barədə Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|