O’zbekiston respublikasi oily va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti

13-rasm. O'simlik hujayrasi qobig'i teshikchalari
: 
A-Ikkilamchi qobiqli va ko'p sonli oddiy teshikchali hujayra: B-Oddiy 
teshikchaning tuzilishi (kundalang kesimi): V-tamg'ali teshikchalar tuzalishi 
(ko'ndalang kesimi): G-yarim ko'rinishli tuzilish (ko'ndalang kesimi) va 
tamg'alangan teshikchalar tekisligi sxematik proeksiyasi. 1-o'rta plastinka, 2-
birlamchi 
qobiq, 
3-ikkilamchi 
qobiq, 
4-teshikchalar, 
5-teshikcha 
membranasi, 
6-tamg'alanish, 
7-teshikcha 
kamerasi, 
8-teshikcha 
apparaturasi, 9-torus (teshikcha membranasining qalinlashgan qismi

---

Hujayra devori tarkibiga tuzilma komponentlar (o'simliklarda-
sellyuloza, 
zamburug'larda-xitin), 
devor 
matriksi 
komponentlari 
(gemisellyuloza, pektin, oqsillar), inkrustasiya (qoplovchi) komponentlari 
(lignin, suberin) va hujayra yuzasida yig'iluvchi (kutin, mum) moddalar 
kiradi. Shuningdek hujayra devorlari tarkibida selikatlar va kalsiy karbonat 
ham bo'lishi mumkin. Hujayra devorining asosiy inkrustatsiyalovchi moddasi 
bu 
lignindir.
Hujayra devorining jadal ligninlanishi hujayraning o'sishi 
to'xtaganidan so'ng boshlanadi. Lignin n-kumar, kaneferil, sinap kabi 
xushbuy benzol xalqali spirtlarning polimeridir. Ligninning yig'ilishi va 
parchalinishi tuproqda gumus hosil bo'lishining asosini tashkil qiladi. 
Traxeidlar va boshqa qalinlashgan ikkilamchi hujayra devoriga ega 
hujayra devorining tuzilishi 14-rasmda keltirilgan. 
14-rasm.
Traxeidlar va boshqa qalinlashgan ikkilamchi hujayra 
devoriga ega hujayra devorining tuzilishi
 
(Fahn, 1990).
S
1
,S
2
,S
3
- birlamchi 
hujayra devori ichida shakllankkilamchi hujayra devorining uchta qavati
Ko`pchilik hollarda hujayra devori tarkibida monosaxaridlardan 
geksozalar, pentozalar, uron kislotalari va dezoksisaxarlar uchraydi. Hujayra 
devorining uglevodli komponentlari bo'lgan 
sellyuloza
-ß-D-glyukozaning 
polimeridan iborat bo'lsa, 
gemisellyuloza
-geksoza va pentozaning
, pektin 
moddalari
esa uronat kislotasi hosilalaridan iboratdir. Sellyuloza va pektin 
moddalari suvni adsorbsiya qilishi tufayli hujayra devorining suvliligini 
ta'minlaydi. Pektin moddalari tarkibida juda ko'p karboksil guruhlari 
bo'lganligi sababli ikki valentli metal ionlarini bog'lash xususiyatiga ega. 
Ushbu ionlar o'z navbatida boshqa kationlarga (N
+
, K
+
va boshq.) 

---

almashinish xususiyatiga egadirlar. Bu hol hujayra devorining kation 
almashuvchanlik xususiyatini ta'minlaydi. Uglevodlardan tashqari hujayra 
devori tarkibiga 
ekstensin
deb ataluvchi tuzilma oqsili ham kiradi. Bu 
glikoprotein tarkibidagi barcha oqsillarning 20% va undan ko'prog'i L-
oksiprolindan iborat. Shu xususiyati bilan o'simlik hujayra devorining oqsili 
hayvonlar hujayra oralig'i oqsili kollagenga o'xshashdir. Ko`pchilik o`simlik 
hujayralari asosiy tuzilma elementlarini quyidagi shaklda keltirish mukin (15-
rasm).