17-rasm.
Sellyuloza mikrofibrillarining tuzilishi
(Taiz, Zeiger,
1998).
Birlamchi hujayra devori quruq og'irligining 30% sellyulozadan iborat.
Sellyuloza molekulalari o’zaro vodorod bog'lari bilan bog'lanib
mikrofibrillarni
hosil qiladi (17-rasm). Gemisellyuloza va pektin
moddalarining miqdori to'qimalarning turiga qarab o'zgarib turishi mumkin.
Oqsil bilan birgalikda pektin moddalari hujayra quruq og'irligining 30%
atrofida bo'lishi mumkin. Ammo oqsillarning miqdori 5-10%
atrofida
gemisellyulozaning miqdori esa 40% bo'lishi mumkin (18-rasm).
18-rasm.
Mikrofibril sellyulozasining terminal komplekslardan
shakllanish mexanizmi (Gunning, Steer, 1996.)
Hujayra devorlarida 1 mkm kattalikgacha bo'lgan teshikchalarga ega.
Ular orqali plazmodesmalarning ipchalari o’tadi.
Plazmodesmalar orqali
hujayralararo aloqa bo'lib turadi. Har bir plazmodesma plazmalemmadan
kelib chiqqan kanalchalarga ega va ular hujayradan hujayraga o’tib
ketgan
(19-rasm).
19-rasm.
Plazmodesmaning
tuzilish
sxemasi
(B.B.Kuznetsov,
G.A.Dmitriyev, 2005):
a-uzunasiga kesimi, b-kundalangiga kesimi. 1-
hujayra devor, 2- birinchi hujayrani sitozoli, 3-yon hujayrani sitozoli, 4-
desmotubulalar, 5-plazmalemmalar, 6-oqsil mikrofilamentlari, 7- oqsil
glabulalari.
Plazmodesmaning markaziy qismida dismotrubka bo'lib
unda prujina
shaklidagi oqsil molekulalari mavjud. Dismotrubka qo’shni hujayralarning
endoplazmatik to'ri membranalari bilan qo’shilgan. Dismotrubkaning atrofida
sitoplazma qavati joylashgan bo'lib u o'z navbatida qo’shni
hujayra
sitoplazmasi bilan bog'langan.
Binobarin,
hujayralararo
aloqa
sitoplazma,
plazmolemma,
endoplazmatik tur va hujayra devori orqali amalga oshadi. Organlar va
to'qimalar hujayralari sitoplazmasining birlikdagi tizimi simplast deyiladi.
Shuni aytib o’tish lozimki hujayra devori protoplastning hosilasi bo'lgan
holda bir qancha vazifalarni bajaradi ya'ni
hujayrani zararlanishdan va
ortiqcha suv yo'qotishdan saqlaydi, turgor hisobiga
hujayraning shaklini va
ulchamini belgilaydi, hujayralarda ionlar almashinuvida asosiy o'rinni
(ionalmashlovchi sifatida) tutadi, bir hujayradan boshqa hujayraga moddalar
o`tishiga (apoplast tashiluv) xizmat qiladi. Shuningdek
hujayra devorlari
hujayralarning o'sishi va differensirovkasida muhim o'rin tutadi.
