Ozbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim

Tekislikning normal tenglamasi

Tekislikning fazodagi o’rnini uning koordinatalar boshqacha bo’lgan masofasi p ya’ni O nuqtadan unga o’tkazilgan OP perpendikulyarning uzunligi bilan, hamda O dan tekislik tomon yo’nalgan birlik ^n0 vektor bilan aniqlash mumkin. (1-chizma).
n p_n^₀OM  ^p (1)
n pn0OM rno (2)
Buni (1) tenglikka qo’yamiz. ^rⁿ^o  p0 (3) bu tenglama tekislikning vektor shaklidagi normal tenglamasi deyiladi. r vektor tekislikdagi ixtiyoriy M nuqtaning radus-vektori-o’zgaruvchi radus - vektor, n^o vektor esa birlik normal vektor deyiladi.
(3) tenglamani proeksiyalar bilan yozamiz. … vektor bilan Ox, Oy,Oz koordinata o’qlari orasidagi burchaklarni mos tartibda ,,  bilan, M nuqtaning koordinatalari m,x,y,z bilan belgilaymiz ya_’ni, n^ocos,cos,cos, rx, y,z, bu holda
rn⁰ xcosycoszcos (4) Bularni (3) tenglamaga qo’yamiz: xcos ycoszcos p0 (5). Bu tenglama tekislikning koordinata shaklidagi normal tenglamasi deyiladi.
(5) tenglama x,y,z ga nisbatan birinchi darajali algebraik tenglamdir. Demak,har qanday tekislik x,y,z o’zgaruvchi koordinatalarga nisbatan birinchi darajali algebraik tenglama bilan tasvirlanadi.

Tekislikning umumiy tenglamasi

M _o(x_o,y_o,z_o) nuqta Q tekislikka tegishli nuqta, perpendikulyar bo’lgan nolmas vektor bo’lsin (2-chizma).
Agar M(x,y,z) nuqta Q tekislikdagi
Mo nuqtadan farqli ixtiyoriy nuqta bo’lsa, u holda MM₀ x x₀;y  y₀;z  z₀ vektor n  r  r₀  A;B;C vektorga _ bo’ladi, ya’ni bu vektorning skalyar ko’paytmasi nolga teng bo’ladi:
n(r _ r₀) _ 0 (6) tekislikning vektor shaklidagi tenglamasini koordinata
shaklidagi yozilsa , u holda
A(X-X₀)+B(Y-Y₀)+C(Z-Z₀) (7) tenglama
hosil bo’ladi. 2-chizma
M _o(x_o,y_o,z_o) nuqtadan o’tib n  Ai  Bj Ck vektorga perpendikulyar bo’lgan tekislik tenglamasi deyiladi. (7) tenglamani bunday ko’rinishida ham yozish mumkin: Ax+By+Cz +D=0 (8) bunda D= – (Ax_o+ By_o+Cz_o).
(8) tenglamaga tekislikning umumiy tenglamasi deyiladi.
Eslatma. n vektor nolmas vektor bo’lgani uchun tekislik umumiy tenglamasining A,B va C koeffitsientlari bir vaqtda nolga teng bo’lmaydi.
(8) tekislikning umumiy tenglamasining xususiy hollalriga qarab chiqamiz:
D=0 bo’lsin, bu holda (8) tenglama Ax+By+Cz=0 (9) ko’rinishni oladi. Bu (9)
tenglama koordinatalar boshidan o’tgan tekislikni tasvirlaydi.
A=0 bo’lsin, bu holda (8) tenglama By+Cz+D=0 ko’rinishni oladi. Bundan
cos0^ ya’ni koordinatalar boshidan tekislikka o’tkazilgan
2
perpendikulyar bilan absissalar o’qi orasidagi burchak 90⁰ ga tengligidan Ox o’qiga parallel tekislikni tasvirlaydi. (3 - chizma)

B=0 bo’lsin, bu holda (8) tenglama Ax+Cz+D=0 (11) ko’rinishini oladi. Bu tenglama bilan tasvirlangan tekislik Oy o’qiga parallel bo’ladi. (4-chizma)
C=0 bo’lsin, Bu holda (8) tenglama Ax+By+D=0 (12) ko’rinishni oladi. Bu Oz
o’qqa parallel tekislikni tasvirlaydi. (5-chizma)
A=0, D=0 bo’lsin. Bu holda (8) tenglama By+Cz=0 (13) ko’rinishni oladi. D=0 bo’lganda tekislik koordinatalar boshidan o’tadi. A=0 shartda Ox o’qiga parallel bo’ladi. Demak, (13) tenglama Ox o’qidan o’tgan tekislikni tasvirlaydi. (6-chizma)

B=0 va D=0 bo’lsin. Bu holda (8) tenglama Ax+Cz=0 (14) ko’rinishini oladi. Bu tenglama Oy o’qidan o’tgan (7-chizma) tekislikni tasvirlaydi.
C=0 va D=0 bo’lsin. Bu holda (8) tenglama Ax+By=0 (15) ko'rinishni oladi. Bu tenglama Oz o’qdan o’tgan tekislikni tasvirlaydi. (8-chizma)
A=0, B=0 bo’lsin. Bu holda (8) tenglama Cz+D=0 yoki Z   ^D(C  0) C ko’rinishni oladi. Bu tenglama Ox o’qi bilan Oy o’qqa parallel tekislikni yoki, boshqacha aytganda, xOy tekislikka parallel tekislikni tasvirlaydi. Bu tekislik xOy tekislikdan h  _ ^D (C 0) masofa uzoqdan o’tadi. (9- chizma)

D (A 0)
B=0, C=0 bo’lsin. Bu holda (8) tenglama Ax+D=0 yoki x_
A D masofa uzoqlikda yotgan ko’rinishida bo’lib, yOz tekislikka parallel, undan k  
A tekislikni tasvirlaydi. (10-chizma)
D 0)
A=0, C=0 bo’lsin. Bu holda (8) tenglama By+D=0 yoki y_ (B
B
masofa ko’rinishni oladi va bu tenglama xOz tekislikka parallel bo’lib, undan l  
B uzoqlikda yotgan tekislikni tasvirlaydi. (11-chizma)
A=0, B=0, D=0 bo’lsin. Bu holda (8) tenglama Cz = 0 => z=0 (C  0) ko’rinishni oladi. 1 va 8 –hollardagi natijalarga asosan bu tenglama xOy tekislikni
tasvirlaydi.
A=0, C=0, D=0 bo’lib, B 0 bo’lsa, (8) tenglama By=0=>y=0 tenglamaga aylanadi va xOz tekislikni tasvirlaydi.
B=0, C=0, D=0 bo’lib, A0 bo’lsa (8) tenglama Ax=0=>x=0 ko’rinishini oladi va yOz tekislikni tasvirlaydi.
A=0, B=0, C=0 bo’lsa, (8) tenglamadan D=0 bo’lib,bu holda x,y,z o’zgaruvchilar orasida hech qanday munosabat (bog’lanish) bo’lmaydi.