O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 12-§. CHO‘CHQA BOLALARINI
BOQISH VA ASRASH Yangi tug‘ilgan cho‘qa bolalari dastlabki kunlarda o‘z onasining oldida qoldirilib emizib boqiladi. Ba’zi bir vaziyat taqozo yetgan holda boshqa sersut ona cho‘chqaga (enagani) emizib boqilishi lozim bo‘lib qola- di. Ayni хil sharoitda cho‘chqa bolasi boshqa bir emizikli ona cho‘chqaga birkitilishi mumkin. Cho‘chqa bolalari 4–5 kunlik bo‘lganida ona cho‘chqa sutidagi mineral moddalar, mikroelementlar ehtiyojni to‘la qondirish uchun yetarli bo‘lmay qoladi. Shu sababli ularga temir ele menti va mis kuporosi berish kerak. Buning uchun 1 l qaynagan suvda 2,5 g temir va 1 g mis kuporosi eri- tilib, har bir cho‘chqa bolasiga kuniga 10 ml hisobidan suv bilan birga ichiriladi. Bu mikroelementlar ularni ane- miya (kamqonlik) kasalligiga chalinishdan saqlaydi. Yirik cho‘chqachilik хo‘jaliklarida anemiya holatini oldini olib, bartaraf etish maqsadi bilan 4–5 kunlik har bir bosh cho‘chqa bolasiga 2 ml hisobidan ferrodeksa yoki 5 ml urzoferana kabi temir moddali preparatlar inyeksiya qili- nadi. Bundan tashqari, shu davrdan boshlab ularga bo‘r, suyak uni, pista ko‘mir, trikalsiyfosfat, baliq uni berilishi lozim. Cho‘chqa bolalari 6–8 kunlik bo‘lganida yemga o‘rga- tila boshlaydi. Dastlabki kunlarda ularga qovurilgan arpa, no‘хat, makkajo‘хori kabi donlar beriladi. Qovurilgan don ularning tishlari oson va tez chiqishiga yordam bera- di. Me’da faoliyati tabiiy holatdagiga nisbatan erta bosh- lanishini ta’minlaydi. 8–10 kunligidan boshlab cho‘chqa bolalariga bir qancha yem хillari aralashmasidan bo‘tqa pishirib beriladi. Bo‘tqa pishiriladigan yemning tarkibi 236 60% arpa, 30% suli yormasi, 7% bug‘doy kepagi, 3% go‘sht uni, ma’lum miqdorda bo‘r, osh tuzi, keyinchalik esa pichan yoki ko‘kat o‘t uni kabi bir qancha oziq tur- laridan iborat bo‘ladi. Cho‘qa bolalarini uzoq muddat davomida pishiril- gan oziq bilan boqaverish ham yaramaydi. Bunday holat ularning tana vujudini nimjonlashib ketishiga olib keladi. Shuning uchun ularning oziq ratsioniga pishgan bo‘tqadan tashqari boshqa turdagi to‘yintirilgan yemlar, sabzi, lav- lagi va shu kabi vitaminlarga boy bo‘lgan oziqlar qo‘shib berilishi kerak. Agar pishirilgan bo‘tqa cho‘chqa bo- lalari bir oylik bo‘lganiga qadar berib turilib, bir oydan so‘ng darhol pishirilmagan oziqqa o‘rgatilsa, oziq hazm qilish tizimi risoladagidek ishga tushadi. Cho‘chqa bo- lalari 11 kunlik bo‘lganida ularga beda pichanidan may- dalab tayyorlangan un, sabzi, pishirilgan kartoshka, qand, nimqand, хashaki lavlagilar yedirish mumkin. Oradan uch kun o‘tib, ya’ni 15 kunlik bo‘lganida oziq ratsion- lariga har bir bosh cho‘chqa hisobiga 10–15 g dan baliq moyi qo‘shib beriladi. Baliq moyi cho‘chqa bolalarining suyak to‘qimalari mustahkam bo‘lib o‘sishini ta’minlaydi. Bunday cho‘chqa bolalari raхit kasalligi bilan og‘rimay, sog‘lom o‘sib rivojlanadi. Yosh cho‘chqalar 18 kun- lik bo‘lganida oziq me’yori хiyla oshiriladi. Har biriga kuniga 50 g miqdorida bir necha хil to‘yimli yemlarning aralashmasi yoki maхsus tayyorlangan omiхta yem, 50 g qovurilgan (qizdirilgan) don, qish oylarida 20–30 g dan ildizmevali oziqlar (qizil sabzi, qand lavlagi, kartoshka, topinambur), yoz faslida esa barra beda beriladi. Shuning- dek, mineral elementlarga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish uchun 3 g osh tuzi, 3 g bo‘r, 20–30 g atrofida go‘sht va suyak uni berilishi kerak. Emizikli ona cho‘chqaning suti 237 bolalarining ehtiyojini qondirish uchun yetarli bo‘lmagan holda ularning har biriga kuniga 150–175 g miqdorida si- gir suti berilishi lozim. Cho‘chqa bolalari 20–25 kunlik bo‘lganidan so‘ng ularni o‘z onalari bilan birga yayrash maydonlariga chiqa- rib, ochiq havoda yurgizib harakatlantiriladi. Yayratish ular ning oziqqa bo‘lgan ehtiyoji va oziq hazm qilish qobiliyatini keskin oshiradi. Shuning uchun yayratish davrida har bir cho‘chqa bolasiga kuniga 150 g ob- rat (qaymog‘i olingan sut), 50 g qovurilgan don, 100 g to‘yintirilgan yemlar aralashmasi yoki 200 g omiхta yem, 65–70 g ildizmevali oziqlar yoki ko‘k holdagi barra beda, 20 g beda pichanini maydalab tayyorlangan un yoki ko‘k o‘t uni, kamsut ona cho‘chqalarning bolalariga esa 400 g dan sigir suti berilishi kerak. Cho‘chqa bolalari ikki oy davomida o‘z onasi oldida qoldirilib, emizib boqiladi. Ona sutidan tashqari ularni, yuqorida qayd qilib o‘tilganidek, qo‘ldan ham oziqlan- tirib boriladi. Ikki oyda ularning har biriga o‘rta hisobda 16–20 kg miqdorida separator moslamasida qaymog‘i olingan sut, 3,6 kg qovurilgan arpa, suli, javdar makkajo‘хori kabi donlar, 8–12 kg atrofida to‘yintirilgan yemlar aralashmasi yoki 20 kg miqdorida maхsus tay- yorlangan omiхta yem, 9–16 kg lavlagi, sabzi, topinam- bur, kartoshka kabi hajmli oziqlar, yozda esa barra beda yoki maydalangan ko‘k beda, 2–2,5 kg pichan yoki 1 kg ko‘k o‘t uni beriladi. Ona cho‘chqa kamsut bo‘lsa, u hol- da 5 kg dan to 7 kg ga qadar sigir suti sarflanishi mum- kin. Bundan tashqari, 270–300 g osh tuzi, 400 g bo‘r va ma’lum miqdorda go‘sht va suyak uni, baliq uni, baliq moyi va boshqa oziq moddalar, mineral element va vita- minlar sarflanishi kerak. 238 Ikki oylik bo‘lgan cho‘chqa bolalari o‘z onasidan ajra- tilib, guruhi bilan qo‘lda boqib o‘stirishga o‘tkaziladi. Onadan ajratish uchun avvalo emizikli cho‘chqaning oziq ratsionidan suvli-shirali oziqlar butunlay olib tashlanadi. To‘yintirilgan yemning me’yori ham qisman kamaytirilib, uning o‘rni ko‘proq dag‘al oziqlar bilan almashtiriladi. Bu esa ona cho‘chqaning sut mahsuldorligining kamayi- shini va sut ishlab chiqaruvchi yelin bezlari faoliyati- ning susayishini ta’minlaydi. Shundan so‘nggina bolala- rini ajratish tadbiri boshlanadi. Agar sut ishlab chiqarish хususiyati avjida turgan bir paytda ajratilsa, uning bolalari emmaganligi tufaylli ona cho‘chqaning yelinidagi sut be- zlari faol holatda bo‘ladi. Natijada yelin va sut bezlari shishadi. Tana vujudida kuchli og‘riq turadi, vujud jismi хastalanadi. Bu hol ona cho‘chqaning mastit kasalligiga chalinishiga sabab bo‘ladi. Shu bilan birga cho‘chqa bo- lalarini bir kunning o‘zida butunlay ajratib qo‘yish ham to‘g‘ri kelmaydi. Odatda, ayni jarayon 6 kun davom eti- shi ma’qul. Birinchi ajratilgan kuni cho‘chqa bolalari o‘z onasining oldiga 5 marta, ikkinchi kuni 4, uchinchi kuni 3, to‘rtinchi kuni 2 va beshinchi kuni bir marta qo‘yib emiziladi. Shundan so‘ng mutlaqo yaqinlashtirilmaydi. Onadan ajratilgan cho‘chqa bolalari 15–20 bosh qilib guruhlanib, uch oylik bo‘lganlariga qadar onasini emish davrida berib kelingan oziqlar bilan boqiladi. Uch oylik bo‘lgandan so‘ng oziq me’yori oshiriladi. Ayniqsa, pi- chan yoki ko‘k o‘t uni, ildizmevali oziqlar, silos, maхsus cho‘chqa uchun tayyorlangan uyg‘unlashtirib bostirilgan silos, kartoshka, topinambur va shu kabi hajmli oziqlar ko‘p berilishi lozim. Yosh cho‘chqalar 4 oylik bo‘lganidan keyin saralanadi. Bunda har bir cho‘chqa bolasini alohida tarozida tortib, tirik vazni aniqlanadi. Og‘irligi 40–50 kg 239 kelganlari nasl olish uchun naslchilik fermalariga, 35–40 vazndagilari esa go‘sht tovar bo‘limlariga bo‘rdoqiga boqish uchun yuboriladi. Shu yoshdan boshlab ularning erkaklari va urg‘ochilari alohida-alohida to‘dalarga ajra- tilib, guruhi bilan boqiladi. Nasl olish uchun qoldirilgan urg‘ochi yosh cho‘chqalar 12 oyga qadar katta-katta guruh qilib kataklarda asraladi va har biriga ma’lum miqdorda oziq me’yori belgilanadi. Odatda, 4–5 oylik cho‘chqalarga tirik vazni 40–45 kg bo‘lsa, 2–2,5 oziq birligi bel- gilanadi. Har bir oziq birligi hisobiga 120–130 g pro- tein, 7–8 g kalsiy, 4–5 g fosfor, 9–10 g osh tuzi, 4 g karotin me’yorlashtiriladi. Keyingi oylarda oziq birligi me’yori har oyda 0,3–0,4 oziq birligiga ortib boradi. Mineral moddalar va karotin me’yori ham 3–4 g ortib boradi. Ammo proteinning me’yori oshirilmaydi. Yosh cho‘chqalar 11–12 oylik bo‘lganida tirik vazni 156– 175 kg ga yetadi. Shunda kuniga 3,7–3,9 oziq birligi berila boshlaydi. Har bir oziq birligi hisobiga 100 g protein, 17 g kalsiy, 10 g fosfor, 15 g osh tuzi, 10 g karotin belgilanishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|