O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi «Axborot xavfsizligi» fanidan

 
Keng tarqalgan shifrlash algoritmlari. Axborotni kriptografik himoyalash standartlari, xesh 
funksiya. 
AYE
S [encryption standard (AES))] - AQShda ma’lumotlarni shifrlash standarti bo‘lib, 
simmetrik shifrtizimlarda foydalanish uchun qo‘llanadi. Blok o‘lchami 128 bit, kalit uzunligi 128, 
192 yoki 256 bitdan iborat bo‘lgan bazaviy blokli shifrlash algoritmiga asoslagan. 2002-yildan beri 
amalda qo‘llanilmoqda7. 
DES
[data encryption standard] shifrlash standarti Amerika standart shifrlash tizimi bo‘lib, 
simmetrik shifrtizimlarda foydalanish uchun mo‘ljallangan. Dunyoda shifrlashning birinchi ochiq 
rasmiy standarti sifatida 1977-yildan 1997-yilgacha amal qilgan. Blok kattaligi 64 bit, kalit uzunligi 
56 bitga teng bo‘lgan bazaviy blokli shifrlash algoritmi asosida qo‘llanilgan. Shifrlashning 4 rejimi 
va xabarni haqiqiyligini aniqlashtiruvchi kodni shakllantirishning 2 rejimiga ega
7
. 
DES
-algoritmi qo‘llashining asosiy sohalari: 
kompyuterda ma’lumotlarni saqlash (parol va fayllarni shifrlash); 
xabarlarni autentifikatsiyalash (xabar va nazorat guruhiga ega bo‘lib, xabarni haqiqiyligiga 
ishonch hosil qilish qiyinchilik tug‘dirmaydi); 
elektron to‘lov tizimlarida (ko‘p sonli mijozlar va banklar o‘rtasidagi operatsiyalarda); 
tijorat xabarlarni elektron almashinuvida (xaridor, sotuvchi va bank xodimi o‘rtasida 
7
Shon Harris. ALL IN ONE CISSP. McGraw-Hill. 2013 

---

32 
ma’lumotlar almashinuvida o‘zgartirishlar kiritish va ushlab qolishlardan himoyalangan). 
GOST 28147-89
shifrlash standarti - Rossiya shifrlash standarti bo‘lib, simmetrik 
shifrtizimlarda foydalanish uchun mo‘ljallangan. Blok kattaligi 56 bit, kalit uzunligi 256, 512 bitga 
teng bo‘lgan bazaviy blokli shifrlash algoritmiga asoslangan. Shifrlashning 4 rejimiga ega.