O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi
Yüklə 6,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Mashg„ulot
yuklamasini rejalashtirish. YUklama deganda mashqlanganlik hamda musobaqalarga tayyorlikning ma‘lum darajasiga erishish maqsadida shug‗ullanuvchilarning organizmiga maxsus vositalar yordamida ta‘sirko‗rsatish yo‗llari va choralari tushuniladi. Gimnastikada yuklama turli elementlar, birikmalar, kombinatsiyalar, UJT hamda MJT mashqlari bilan bog‗liq. Har bir gimnastik mashq (element, kombinatsiya) organizmga turlicha yuklama berib, uning qandaydir javob 173 reaktsiyasiga, «quvvat zahirasi»ning sarflanishiga, toliqishiga sabab bo‗lishi mumkin. Mashq bajarayotgan gimnastikachi har xil tabiatli qiyinchiliklarni ayniqsa, o‗rganish jarayonida harakatlarning murakkab muvozanati bilan bog‗liq bo‗lgan, qiyinchiliklarni; agar mashq ko‗p kuch tezkorlik, kuch chidamligini talab etadigan bo‗lsa, jismoniy qiyinchiliklarni; yangi yoki o‗rta murakkab mashqni bajarish oldidan qo‗rquvni engish lozim bo‗lsa, ruhiy qiyinchiliklarni engishga to‗g‗ri keladi. YUklama kattaligiga gimnastikachining mashq jarayoniga shaxsiy munosabati ham ta‘sirqilishi mumkin: u salbiy («istamayman», «yoqmaydi»), ruhiyatni ezuvchi hamda ijobiy, tiklanishga yordam beruvchi («istamayman», «juda yaxshi ko‗raman») bo‗ladi. YUklamaning elementlar va kombinatsiyalar miqdorida gi foydalanadigan pedagogik jihatini hamda hisobga olish qiyin bo‗lgan organizmning funksional holatidagi ruhiy-fiziologik siljishlardan iborat biologik jihatini bir-biridan farqlash lozim. SHubhasiz yuklamani har ikki tomondan tavsiflovchi ko‗rsatkichlardan ko‗p axborot olish mumkin. SHunga qaramay, yurak-qon tomir tizimi faoliyati, ruhiy holatlarning ko‗rsatkichlarini qayd qilish murakkab bo‗lganligi uchun amaliyotda ko‗p hollarda mashg‗ulot yuklamasini ko‗pincha elementlar, kombinatsiyalar miqdori va ularga sarflangan vaqtdan kelib chiqib baholash etarli bo‗ladi. Gimnastikachilar tomonidan butun mashg‗ulot davomida olinadigan va alohida elementlarning miqdori bilan ifodalanadigan yuklamalar yig‗indisi uning hajmi xisoblanadi. YUklama shiddati yoki jadalligi uning o‗zluksizligi, ta‘siretish davomiyligi, yuklama bilan dam olish oraliqlari nisbati bilan bog‗liq 100%ga yaqin yuklama shiddati deganda gimnastik kombinatsiya elementlarining yaxlit holda o‗zluksiz bajarilishi tushuniladi. Ammo bu ko‗rsatkich texnik murakkablikning faqat muayyan sport razryadi uchun tip bo‗lgan ma‘lum darajadagi mashqlar shiddatini tavsiflaydi. Bundan tashqari, bu turdagi faoliyat uncha o‗zoq davom etmaydi – 20-25 sek. Lekin baribir, faoliyatning (elementlarning) ko‗proq qismida o‗zluksiz birikmalar 174 (kombinatsiyalar) bajarish bilan o‗tadigan mashg‗ulotlar organizmning kuchliroq ta‘siretadi. SHunga ko‗ra, yuklama shiddati ko‗pincha kombinatsiyalar miqdori bilan belgilanadi. YUklamani rejalashtirish va qayd etish bilan bog‗liq ravishda mashg‗ulotning turli bosqichlarida uning ayni vaqtda gimnastikachilar tayyorlash masalalariga mos keladigan tavsiflaridan foydalaniladi. Masalan, yangi dasturni o‗zlashtirish bosqichida elementlar miqdori, mashg‗ulotning umumiy vaqti axborot ko‗rsatkichlari sifatida xizmat qilishi mumkin. Muhimi, gimnastikachilar katta hajmli ish bajarishlari zarur. Bu holatda yuklama shiddatining ko‗rsatkichi deb mashg‗ulotning motor zichligi qabul qilinadi, u mashqlarni bajarishga sarflangan ish vaqtiga nisbatida ty tu , yoki vaqt birligida, masalan, bir minutda bajarilgan elementlar miqdorida мин Эм ifodalanadi. Tabiiyki, mashg‗ulotning umumiy vaqtini saqlagan holda ish vaqti yoki elementlar miqdorini oshirish mashg‗ulot shiddatini ham kuchaytiradi. Ko‗pkurash turlarining xususiyatlaridan kelib chiqib, V.N. Afonin tomonidan ishlab chiqilgan (197V) elementlarning nisbiy yuklamadorligi koeffitsientlari umuman mashg‗ulotlarning yuklamalari yig‗indisini yanada aniq baholash imkonini beradi. Kombinatsiyalar to‗la o‗zlashtirib borilgani sayin yuklamaning axborot ko‗rsatkichi sifatida urinishlar soni xizmat qila boshlaydi. Hajmi jihatidan bir xil (elementlar soni bir xil) bo‗lgan ishni bajarish uchun gimnastikachi qancha kam urinishni amalga oshirsa, ya‘ni, bir urinishda ko‗proq miqdordagi elementlarni bajarsa, yuklama shunchalik shiddatli buladi, lekin bunda mazkur ish, umuman, bir xil vaqt davom etgan bo‗lishi kerak. Demak, yuklamaning shiddatini oshirish yo‗llari, birinchidan, bloklarni yo`riqlashtirish – butun kombinatsiyalar tarkibida bajariladigan elementlar miqdorini mashg‗ulotdagi elementlarning umumiy miqdoriga yakinlashtirishga, (EuMqEkM); ikkinchidan; ish vaqtining umumiy mashg‗ulot vaqtiga nisbatan oshishiga va uchinchidan, hajm o‗zgartirilmagan holda mashg‗ulot davomiyligining kamaytarilishiga bog‗liq. SHiddatni 175 o‗zgartirishning uchta varianti amalda har xil uyg‗unlashtirilgan holda uchraydi va bir mashg‗ulot yuklamasini boshqasiniki bilan qiyoslashni qiyinlashtiradi. SHuning uchun yuklamani vaqt ketma-ketliklari, ish miqdorini boshqa shart- sharoitlar bir xil bo‗lgandagina aniqlash, ya‘ni biror ko‗rsatkichdagi o‗zgarishlarni boshqa ko‗rsatkichlar birligida o‗zgarishlar yo‗z bermagan sharoitda tekshirish zarur. Gimnastikachilar yuklamasini nisbiy kattaliklar bo‗yicha (shiddat indekslari - SHI) baholashning bir necha yo‗llari bo‗lib, ular orasida V.N. Afonin formulasi ajralib turadi, u urinishlardagi kuchlanishlar, ishining hajmi hamda zichligini nisbatan to‗la aks ettiradi. Yüklə 6,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|