Pedagogik faoliyatning asosiy turlari sifatida
tarbiyaviy ish va o’qitish aks etadi.
Tarbiyaviy ish
–
bu tarbiyaning
tizimliligi, to’laligi, uzviyligi va uzluksizligidir. Tarbiyaviy ish
tarbiyalanuvchilarning muaiyan faoliyatini tashkil etuvchi va amalga
oshiruvchi shakldir. Tarbiyaviy ishning asosiy xususiyati –
zaruriylik, foydalilik va tatbiq etish imkoniyatidan iborat.
Tarbiyaviy
ishlar
asosida
ikkita:
faol
va
majmuaviy
yondashuvlar yotadi. Yondashuvlarning birinchisi, faoliyatning
bilish, mehnat, ijtimoiy, badiiy, sport va erkin muloqot kabi turli
ko’rinishlarini tashkil etishni talab etadi. Ikkinchi majmuaviy
yondashuv esa, faoliyatning barcha ko’rinishlarining yagona
jarayonga ta’siri bilan tabiiy “ko’shilib” ketishida namoyon bo’ladi.
Tarbiyaviy ishlar, ayni paytda, o’ziga axlokiy. estetik, hissiy va
aqliy (intellektual) ta’sirlarni kamrab oladi. Faoliyatga oid
yondashuv tarbiya yo’nalishiga ishora qilsa, majmuaviy yondashuv
– uning mazmun tabiatini (pedagogik maqsad (vaziyat, tarbiyaviy
maqsadning asosiy va bog’liq tomonlarini shakllantirish)ni;
rsjalashtirish; tashkil etish va tayyorlashni; ishni bsvosita amalga
oshirishni; erishilgan natijalar tahlilini) belgilaydi.
O’qitish – qo’yilgan maqsadga erishishga yo’naltirilgan pedagog
bilan o’quvchilarning tartiblangan o’zaro harakatidir. O’rgatish –
o’qitish maqsadini amalga oshirish bo’yicha pedagogning
tartiblangan faoliyatini aks ettirsa, o’rganish anglash, mashq qilish,
va egallangan tajribalar asosida xulq-atvor va faoliyatning yangi
shakllarini egallash jarayoni bo’lib, avval egallanganlari o’zgaradi.
N.V.Kuzmina pedagogik faoliyatning o’zaro bir-biri bilan
aloqador quyidagi uch tarkibiy qismini ajratib ko’rsatadi:
konstruktiv, tashkilotchilikka doir va kommunikativ. Konstruktiv
faoliyat mazmunli (o’quv materialini tanlash va tizimlashtirish,
pedagogik jarayonni rejalashtirish va tashkil etish), konstruktiv
operativ (o’zining va o’quvchilarning harakatlarini rejalashtirish);
konstruktiv-moddiy (pedagogik jarayonning o’quv-moddiy bazasini
loyihalash) jihatlarni o’zida aks ettiradi. Tashkilotchilik faoliyati –
o’quvchilarni
faoliyatning
xilma-xil
turlariga
jalb
etish.
Kommunikativ
faoliyat
–
pedagogning
ta’lim
oluvchilar,
o’qituvchilar jamoasi, jamoatchilik, mahalla va ota-onalar bilan
munosabatini yo’lga qo’yish.
Pedagogik faoliyatning o’ziga xosligi quyidagilarda namoyon
bo’ladi.
1.
Inson tabiatning jonsiz moddasi emas, balki o’zining alohida
xususiyatlari, ro’y berayotgan voqealarni idrok qilishi va ularga
o’zicha baho beradigan, takrorlanmaydigan faol mavjudotdir.
Psixologiyada ta’kidlanganidek, har bir shaxs takrorlanmasdir. U
pedagogik jarayonning o’z maqsadi, ishtiyoqi va shaxsiy xulqqa ega
bo’lgan ishtirokchisi hamdir.
2.
Pedagog doimo o’sib-o’zgarib boradigan inson bilan
ishlaydi. Ularga yondashishda bir xil qolip, shakllanib qolgan xatti-
harakatlardan foydalanish mumkin emas. Bu esa pedagogdan doimo
ijodiy izlanib turishni talab qiladi.
3.
O’quvchilarga pedagogdan tashqari, atrof-muhit, ota-ona,
boshqa fan o’qituvchilari, ommaviy axborot vositalari, ijtimoiy
hayot ham ta’sir etadi. Shuning uchun ham pedagog mehnati bir
vaqtning o’zida jamiki ta’sirlarga va o’quvchilarning o’zida paydo
bo’lgan fikrlarga tuzatishlar kiritib borishni nazarda tutadi.
Pedagogik maqsadning o’ziga xosligini quyidagilarda bilish
mumkin:
1.
Pedagogik
faoliyatning
maqsadi
jamiyat
tomonidan
belgilanadi, ya’ni pedagog faoliyatining natijasi jamiyat manfaatlari
bilan bog`liqdir. Uning mehnati yoshlar shaxsini har tomonlama
kamol toptirishga yo’naltirilgan. Pedagogik faoliyat avlodning
ijtimoiy uzviyligi (ketma-ketligi)ni ta’minlaydi. Bir avlod tajribasini,
ikkinchi avlodga o’tkazadi, ijtimoiy tajriba orttirish uchun insondagi
tabiiy imkoniyatlarni ro’yobga chiqaradi.
2.
Pedagog faoliyati doimo shaxs faoliyatini boshqarish bilan
bog`liq. Bunda pedagogik maqsad o’quvchi maqsadiga aylanishi
muhimdir. Pedagog o’z faoliyati maqsadini va unga erishish
yo’llarini aniq tasavvur qilishi va bu maqsadga erishish o’quvchilar
uchun ham ahamiyatli ekanligini ularga anglata olishi zarur. Gyote
ta’kidlaganidek: «Ishonch bilan gapir, ana shunda so’z ham,
tinglovchilarni mahliyo qilish ham o’z-o’zidan kelaveradi».
3.
Pedagogik (ta’lim-tarbiya) jarayonda o’quvchi faoliyatini
boshqarish shuning uchun ham murakkabki, pedagog maqsadi
doimo o’quvchi kelajagi tomon yo’naltirilgan bo’ladi. Buni
anglagan holda, mohir pedagoglar o’z faoliyatini mantiqan
o’quvchilar ehtiyojlariga muvofiq holda loyihalaydilar. Hamkorlik
pedagogikasining tub mohiyati ham ana shundan iborat.
Shunday qilib, pedagogik faoliyat maqsadining o’ziga xosligi
o’qituvchidan quyidagilarni talab qiladi:
- jamiyatning ijtimoiy vazifalarini to’la anglab, o’z shaxsiga
qabul qilishi. Jamiyat maqsadlarini «o’sib» uning pedagogik nuqtai
nazariga aylanishi;
- muayyan harakat va vazifalarga ijodiy yondoshishi;
- o’quvchilar qiziqishlarini e’tiborga olish, ularni pedagogik
faoliyatning belgilangan maqsadlariga aylantirish;
O’quvchi shaxsiga doimo ijobiy-axloqiy ta’sir ko’rsata oladigan
kishigina haqiqiy tarbiyachidir. Bunga erishish uchun pedagog
o’zining axloqiy sifatlarini doimo takomillashtirib borishi zarur.
O’quvchilarni mehnat, muloqot, o’yin, o’qish kabi faoliyat
turlarida ishtirok etishlari tarbiyaning asosiy vositasi hisoblanadi.
Har bir mohir pedagog o’zining individual pedagogik tizimiga ega
bo’lishi kerak.
Ayrim pedagoglar kasbiy mahorat sirlarini egallash uchun,
avvalo ta’lim-tarbiya metodlarini takomillashtirishga intiladilar. Bu
tabiiy hol, chunki aynan metodlar yordamida pedagog o’z
o’quvchilarini turli o’quv faoliyatiga jalb qiladi. Shu bilan birga
o’quvchilarni bilim olishga qiziqtirishda o’qituvchi tomonidan
tanlangan metodlar, usullar va topshiriqlardan boshqa sabablar ham
ta’sir etadi. Pedagog faoliyatining muvaffaqiyatli kechishi uning
shaxsi, xarakteri, o’quvchilar bilan muomalasiga ham ko’p jihatdan
bog`liq bo’ladi. Odatda bularning ta’lim-tarbiya jarayoniga ta’siri
ahamiyatsizdek tuyuladi. Ammo tajribali pedagog, uning xatti-
harakati o’quvchilarga qanday ta’sir ko’rsatayotganligiga ahamiyat
berib, unga kerakli tuzatishlar kiritib, takomillashtirib boradi.
Shuning uchun ham pedagogik mahoratni o’qituvchi shaxsi
sifatlarini majmui sifatida qaralib, uni o’qituvchi yuqori darajada
psixologik-pedagogik tayyorgarlikka ega bo’lishi bilan bog`liq
bo’lishini unutmaslik lozim.
Nazorat uchun savol va topshiriqlar
1. Pedagogik mahorat nima?
2. Pedagogik mahoratning shakllanish bosqichlari qanday
bo’ladi?
3. Pedagogik faoliyat deganda nimani tushunasiz?
4. O’qituvchi faoliyatining asosiy yo’nalishlari nimalardan
iborat?
5. O’qituvchilik kasbiga qo’yiladigan talablar nimalardan iborat?
6. Pedagogik mahoratning qanday tarkibiy qismlari mavjud?
III BOB. O’QITUVCHI FAOLIYATIDA PEDAGOGIK
QOBILIYAT
Tayanch tushunchalar:
Dostları ilə paylaş: |