O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus



Yüklə 3,04 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/23
tarix17.04.2023
ölçüsü3,04 Mb.
#105969
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   23
Дарслик умумий педагогика (lotin) A5

Gavda tutish estetikasi
oldinga-orqaga tebranish, og`irlikni bir 
oyoqdan ikkinchi oyoqqa o’tkazib turish, stul suyanchig`iga tayanib 
turish, boshni qashlash, burunni artish, quloq kavlash kabi zararli 
odatlarga yo’l qo’ymaydi. O’qituvchi gavdasining harakati chegarali 
va bosiq bo’lishi, ortiqcha silkinish va keskin harakatlardan holi 
bo’lishi shart. 


Mimika
- yuz muskullari orqali o’z sezgisi, fikri, kayfiyatini 
ifodalashdir. O’qituvchining yuz ifodasi va qarashi ba’zan 
o’quvchilarga so’zdan ham qattiqroq ta’sir ko’rsatadi. Mimika 
axborotning 
xususiy 
ahamiyatini 
oshiradi, 
uni 
puxtaroq 
o’zlashtirilishini ta’minlaydi. O’quvchilar o’qituvchi kayfiyati va 
munosabatini uning yuzidan uqib oladilar. Shuning uchun ham 
o’qituvchining yuzi uning sezgirligini ifodalashi bilan birga ularni 
yashirib turishi ham lozim. Oila tashvishlari, tashqaridagi 
kelishmovchiliklarni o’qituvchi o’zining yuz ifodasida bildirmasligi 
kerak. Yuz ifodasi va harakatlar faqat dars maqsadiga, o’quv-
tarbiyaviy ishni yaxshilashga yo’naltirilishi lozim. Yuz ifodasida 
ko’zlar muhim o’rin tutadi. Jozibasiz ko’zlar ma’nosiz qalbni aks 
ettiradi. O’qituvchi yuz muskullari va ko’zlarini tez-tez 
harakatlantirish bilan birga ularni birday qotib qolishidan ehtiyot 
bo’lishi lozim. O’qituvchi nigohi o’quvchilarga qaratilgan bo’lishi, 
bevosita ko’rish kontaktini vujudga keltirishi zarur, barcha 
o’quvchilarni diqqat markazida ushlab turishga intilishi lozim.
Mimik harakatlar, ifodalar ma’lumotlarning hissiy ahamiyatini 
kuchaytirib, ularni chuqur o’zlashtirish imkoniyatini beradi. 
O’quvchilar o’qituvchining muomalasi va xatti-harakatiga qarab 
kayfiyatini, munosabatini tezda «uqib» oladilar. Shuning uchun 
oiladagi ba’zi noxushliklar, hissiyotga berilish, g’am va tashvishning 
o’qituvchi chehrasida va mimik belgilarida ifodalanishi mumkin 
emas. Chunki ushbu noxushliklar o’qituvchining pedagogik 
faoliyatiga dars mashg’ulotlarini mukammal bajarishida o’zining 
salbiy ta’sirini ko’rsatadi. O’qituvchining chehrasida, mimik 
belgilarida faqat dars mashg’ulotlariga xos bo’lgan, o’quvchilarga 
ta’lim va tarbiyaviy topshiriqlarni yechishga yordam bera oladigan 
ko’rinishlarni ifodalash lozim. 
O’qituvchining chehrasidagi ifoda, nutqi, o’quvchilar bilan 
o’zaro munosabati uning individual xarakteriga mos bo’lishi kerak. 
O’qituvchi chehra ko’rinishidagi mimik ifoda, ta’lim-tarbiya 
qonuniyatlariga mos ishonch, ma’qullash, ta’qiqlash, norozilik, 
quvonch, faxrlanish, qiziquvchanlik, befarqlik, ikkilanish kabi 
xususiyatlarni ifodalashi mumkin. Bunda ovozdagi turli o’zgarishlar, 
nutqning tushunarli bayon etilishi muhim ahamiyatga ega. Mimik 


ifodaning asosiy belgilarini namoyish etishda qosh, ko’z, chehra 
ko’rinishi ishtirok etadi.
Inson his tuyg’ulari uning yuzida – yuz mushaklarini qisqarishi 
va bo’shashishi natijasida – namoyon bo’ladi. Yuz mushaklari 
holatini boshqarish unchalik qiyin bo’lmaganligi uchun odamlar 
haqiqiy hislarini yashirishga ham urinadilar. 
Yuz mushaklari harakatlari simmetrikligi ushbu insonning 
samimiyligidan dalolat beradi. Inson so’zlarida qanchalik yolg’onni 
ko’p qo’shsa, simmetriya shunchalik buziladi.
Haqiqatni bildiruvchi mimika juda tez, sezdirmasdan namoyon 
bo’lishi mumkin va uni to’g’ri talqin qilish uchun tajriba yoki 
hattoki maxsus trenirovka kerak. Yana bir xususiyat: ijobiy 
hissiyotlar salbiyga qaraganda osonroq anglanadi.
Ayniqsa, inson lablari hissiy ifodaliligi bilan ajralib turadi 
(masalan, lablarni tishlash – hayajonni, bir tomonga qiyshaygan 
lablar ishonqiramaslik yoki istehzoni anglatishi mumkin)
Tabassum odatda do’stona munosabat yoki qo’llab quvvatlashga 
bo’lgan ehtiyojni bildiradi. Erkak kishi uchun tabassum u har 
qanday vaziyatda ham o’zini tuta olishini namoyish qilishi bo’lsa, 
ayol tabassumi ko’proq haqiqiy kayfiyatini bildiradi.
Tabassum turli hissiyotlarni anglatganligi uchun ularning ba’zi 
turlarini hisobga olish maqsadga muvofiq: 
1)
ortiqcha ko’p jilmayish – qo’llab quvvatlanishga ehtiyoj; 
2)
qiyshiq kulish – nazorat qilinayotgan asabiylik; 
3)
ko’tarilgan qoshlar va tabassum - bo’ysunishga tayyorlik; 
4)
pastga tushirilgan qoshlar va tabassum – o’zini katta olish; 
5)
tabassum 
bilan 
bir 
paytda 
pastki 
qovoqlarning 
ko’tarilmasligi – samimiyatsizlik; 
6)
tabassum bilan bir paytda ko’zlarning olayishi – qo’rqitish. 
Turli hislar kechirayotganda yuz mimikasini bilish faqatgina 
boshqalarni tushunishdagina emas, balki o’z imitatsiya mahoratini 
o’stirish uchun ham zarurdir. 
Odamning ichki kechinmalari haqida eng to’g’ri ma’lumotni 
ko’zlar namoyon qiladi:
1)
ko’zning odatiy ifodasidagi o’zgarish; 


2)
ko’zlarning beixtiyor harakatlari – hayajon, oriyat, yolg’on, 
qo’rquv, asabiylashuv; 
3)
yonib turgan nigoh – qizishish;
4)
qotib qolgan nigoh – o’yga cho’kkanlik yoki holsizlik; 
5)
qorachig’larning kattarishi qiziqish va qabul qilinayotgan 
axborotdan, atrofdagilardan, taomdan va boshqa shunga o’xshash 
omillardan qoniqish his etayotganligi yoki qattiq og’riq: ma’lum 
dori-darmon yoki narkotik qabul qilganligi; 
6)
qorachiqlarning kichrayishi – g’azablanish yoki ma’lum 
turdagi narkotiklarni qabul qilganligi va boshqalar.
Muloqot davomida ko’proq eshitayotgan odam suhbatdoshi 
ko’ziga qarab turadi. Muloqotning umumiy vaqtining uchdan biridan 
kamroq vaqt ichida ko’zingizga qarab turgan insonning sizga 
nisbatan samimiyligiga shubhalaning; butun dialog davomida tikilib 
qarayotgan inson yoki sizga nisbatan katta qiziqish bildirmoqda yoki 
(agar qorachig’i kichraygan bo’lsa) uning sizga nisbatan adovati bor, 
yoki sizni o’ziga tobe qilmoqchi.
Insonning ichki holati haqida uning statik holati ma’lumot 
berishi mumkin. Shunisi qiziqki, agar ma’lum bir turishlar (poza) 
inson uchun odatiy bo’lib qolgan bo’lsa bu uning xarakteridagi 
turg’un sifatlardan dalolat beradi. . 
Quyida bir necha pozaning psixologik nuqtai nazardan talqinini 
ko’rib chiqamiz:
1) qo’llar orqada, bosh yuqori ko’tarilgan, iyak oldinga surilgan 
– o’ziga ishonch, o’zini boshqalardan ustun qo’yish;
2) tananing yuqori qismi oldga intilgan, qo’llar belda – dadillik, 
o’ziga ishonch va faol harakatlarga tayyorligi, tajovuzkorlik, o’z 
fikrini oxirigacha himoya qilishlikka tayyorlik;
3) qo’llar bilan stol yoki stulga tayanish – suhbatdoshi bilan to’la 
kontakt yo’qligi;
4) qo’llar tirsaklar ochilgan holda bosh orqasida qovushgan – 
o’zini boshqalardan ustunligini his etish;
5) bosh barmoqlarini belbog’ yoki cho’ntaklarga solib turish – 
tajovuz, o’ziga ishonganlikni ifodalaydi;
6) bosh barmoqni cho’ntaklardan chiqargan holda turish – o’zini 
katta olishlik;


7) qo’l va oyoqlar almashtirilgan holda – suhbatdoshiga 
nisbatan ishonqiramaslik va o’zini himoyalash; 
8) qo’l va oyoqlar almashtirilmagan holda, pidjak tugmalari 
echilgan – ishonish belgisi;
9) boshning chetga egilishi – qiziqish uyg’onganligi; 
10) boshning quyi egilganligi – salbiy munosabat;
11) boshning sal ortga egilganligi – tajovuz belgisi; 
12) stul chetida o’tirish – har qaysi momentda turib ketishga 
tayyorgarlik: chiqib ketish uchun yoki harakt qilish uchun, o’ziga 
e’tiborni qaratib, suhbatga qo’shilish uchun yoki qizishgan inson 
o’zini qo’lda tutish uchun qilgan harakati.
Insonlar his-tuyg’ularini aniqlashda faqat beixtiyor qo’l 
harakatlariga diqqatni qaratish lozim. Har xil odamlarda bir xil qo’l 
harakatlari turli ma’noga ega bo’lishi mumkin, lekin ma’nosi 
o’xshash holatlar ham mavjud: 
1)
qo’llarning faol harakati – ko’pincha ijobiy emotsiyalar, 
do’stona munosabat va qiziqishni anglatadi;
2)
ortiqcha qo’l harakati – hayajon, o’ziga ishonchsizlik 
belgisi;
3)
kaftlar ochiq – ochiqlik ifodasi; 
4)
qo’llarni musht qilish – ichki qo’zg’alish, tajovuz;
5)
so’zlayotganda og’izni qo’l bilan to’sish – hayron bo’lish / 
yolg’on so’zlash / suhbatdoshiga ma’lumotni ishonib etkazish;
6)
so’zlayotganda burunga tegib turish – aytayotgan 
so’zlariga ishonqiramaslik / yolg’on / yangidan-yangi dalillar izlash;
7)
qovog’ini barmoq bilan ishqalamoq – yolg’on / 
ishonqiramaslik; so’zlayotganda yuzining turli qismlarini ishqalash 
– tashvish, uyalish, o’ziga ishonmaslik; 
8)
iyagini silash – qaror qabul qilish;
9)
qo’llarning beixtiyor ortiqcha harakatlanishi (biror 
narsani aylantirish, burash, kiyimining detallariga tegish) - ogohlik, 
asabiylashganlik, uyalish;
10)
kiyim yoqasini tortish – yolg’oni oshkor bo’lganligini 
sezgan odam yoki g’azabdan havo etishmasligi;


11)
biror narsaga tayanishga bo’lgan intilish – vaziyatning 
murakkabligini his qilish, ushbu vaziyatdan chiqib ketish yo’lini 
topa olmayotganligidan dalolat beradi. 
Pedagogik texnikani egallash yo’llari. 
O’qituvchi pedagogik 
faoliyatida pedagogik texnikaning ko’nikma va malakalarini 
mukammal takomillashtirgan holda o’z mahoratini oshirish uchun 
quyidagi jarayonlarni bilishi lozim: 
1. O’qituvchi o’zlashtirishi lozim bo’lgan pedagogik 
texnikaning muhim tarkibiy qismlaridan biri uning nutq texnikasidir 
(nutq tempi, diksiyasi, tovush ohangini baland, o’rta, past qila olishi 
va hokazo). 
Dars 
jarayonida 
o’quv 
materiallarini 
idrok 
qilishda 
o’qituvchining nutqi muhim rol o’ynaydi. Olimlarning fikricha, 
o’quvchilar tomonidan 1/2 foiz o’quv materialini tafakkur orqali 
idrok qilish va o’zlashtirish o’qituvchilarning nutqiga va uning 
so’zlarni 
to’g’ri 
talaffuz 
qilishiga 
bog’liq. 
O’quvchilar 
o’qituvchining nutqini nihoyatda kuzatuvchanlik va qiziqish bilan 
tinglaydilar. Past ohangda gapiradigan o’qituvchining darsi 
o’quvchilar uchun zerikarli bo’ladi, nihoyatda baland gapirish, oddiy 
suhbat chog’ida ovozni baland qilib so’zlashish o’quvchilarni 
darsdan bezdiradi va charchatadi. O’quvchilarning bunday 
o’qituvchi ta’limidan ko’ngillari soviydi. Shuning uchun o’qituvchi 
savodli gapirishi, o’z nutqini chiroyli va tushunarli, ta’sirchan qilib 
bayon qilishi, o’z fikr va his-tuyg’ularini so’zda aniq ifodalash 
malakalariga ega bo’lishi lozim. 
Chiroyli, savodli, ta’sirchan gapiruvchi o’qituvchilarning 
nutqlari o’quvchilar ongiga tez ta’sir etadi, o’quv materiallarini oson 
o’zlashtirib olishiga katta imkoniyat yaratadi, o’quvchilar bunday 
o’qituvchilarning darslarini toqatsizlik bilan kutadilar. O’qituvchilar 
o’z nutqlari ustida tinimsiz ishlashlari, so’zlarning chiroyli, ma’noli, 
ta’sirchan bo’lishi uchun mashq qilishlari, ovoz diapazonlarining 
kuchi, nutq tembrining harakatchanligi va diksiyasini doimo mashq 
qilib borishlari lozim. 
Ovoz diapazoni chegarasi baland yoki past gapirish toni bilan 
belgilanadi. Diapazonning qisqarishi tovushning past tonligiga olib 


keladi. 
Past 
ohangda 
so’zlashish 
o’qituvchining 
idrokini 
bo’shashtiradi va susaytiradi. 
O’qituvchi tovush diapazonini, uning tembri bilan bog’lab 
ishlatsa, gaplari chiroyli, mayin, jozibali chiqib, tinglovchilarni 
o’ziga jalb etadi va o’quv materiallari mazmuni yanada yaxshi idrok 
qilinadi. 
O’qituvchining notiqlik texnikasi so’zlarni aniq, to’g’ri, tiniq 
eshitilarli va tushunarli bayon qilishida namoyon bo’ladi. To’g’ri va 
mukammal ovoz diksiyasiga ega bo’lgan o’qituvchi so’zlarni ifodali 
bayon qiladi. Ifodali gapirishda til, lab, kichik tilcha, pastki jag’ 
ishtirok etadi. O’qituvchi ifodali gapirishi, so’zlarni talaffuz qilishi 
uchun yuqoridagi organlarni doimo mashq qildirishi lozim. Shunday 
qilib, pedagogik texnikada nutq malakalari muhim ahamiyat kashf 
etar ekan, o’qituvchi doimo gapirish tempi, ritmi, diksiyasi, ovoz 
kuchi, diapazoni, harakatchanligi ustida mashq qilishi zarur, ushbu 
jarayon alohida bir faslda ko’rib chiqiladi. 
2. Pedagogik texnika malakalarini mukammal egallash uchun 
avvalo, o’qituvchi o’z fanini, o’qitadigan predmetining boshqa 
fanlar bilan o’zaro aloqadorlikda bilishi, pedagogik va axborot 
texnologiyalarini, pedagogika va psixologiya fanlari asoslarini davr 
taraqqiyoti darajasida bilishi, kasbiy jihatdan o’z-o’zini tarbiyalay 
oladigan bo’lishi zarur. Chunki pedagogik texnika o’qituvchilarning 
individual shaxsiy xususiyatlariga ham bog’liq. Har bir o’qituvchi 
o’z tafakkuriga, fikrlash qobiliyatiga, o’zining kasbiy yo’nalishi, 
kasbiy laboratoriyasiga ega bo’lishi kerak. Bu yo’nalish va 
laboratoriyani o’qituvchilarning o’zlari mustaqil fikr yuritishlari, 
mustaqil bilim olishlari, pedagogik mahoratini oshirib borishlari 
orqali qo’lga kiritadilar va mohir o’qituvchiga xos fazilatlarni 
tarbiyalaydilar hamda kasbiy ideal sari harakat qiladilar. 
3. Pedagogik texnika sirlarini mukammal bilish o’qituvchining 
tashkiliy - metodik malakalarni egallashiga ham bog’liq. Bu 
malakalar zarur bilimlar bo’yicha ma’ruzalarni tinglash, maxsus 
adabiyotlarni o’qish orqali qo’lga kiritiladi. Tashkiliy-metodik 
malakalar aytilgan yo’l-yo’riqlar, ko’rsatmalarni o’zining individual 
kasbiy tajribasida sinab, ko’nikma hosil qilsa maqsadga muvofiq 
bo’ladi.


Tashkiliy-metodik malakalarning individual xususiyatlari, jamoa 
va guruh bo’lib ishlash, o’qish, faoliyat ko’rsatish asosida qurilgani 
ma’qul. Chunki guruh yoki jamoa bo’lib o’qish, ishlash har bir 
o’qituvchiga refleksiv qobiliyatlari asosida, o’zini boshqalar ko’zi 
bilan ko’rishni va baho berishni, faoliyatidagi nuqsonlarni seza 
bilishni, muomala va xulq-atvorning yangi shakllarini izlab topish 
va sinash imkoniyatini beradi. Bu esa o’z-o’zini bilish, o’z-o’zini 
tarbiyalash uchun asos bo’ladi va pedagogik vazifalarning yangi 
usullarini tekshirib ko’rish, nazariy masalalarini hal qilish uchun 
tajriba maydonini tashkil qilishga zamin yaratadi. Demak, tashkiliy - 
metodik 
malakalarni 
egallashda 
guruh, 
jamoa 
faoliyati, 
mashg’ulotlar pedagogik texnika asoslarini egallash imkoniyatini 
beradi. 
4. Pedagogik texnikani bir maromda egallashda, har bir o’qituv-
chining o’z individual dasturini ishlab chiqishi muhim ahamiyat 
kasb etadi. Bunday dasturni tuzishdan oldin o’qituvchi o’zida 
pedagogik texnika malakalarini shakllanganligining boshlang’ich 
darajasini aniqlab olish zarur. Ya’ni, o’qituvchining dastlabki o’quv-
tarbiya ishlaridagi natijalarida, nutq madaniyatining to’g’ri yoki 
noto’g’ri qo’yilishida, harakatidagi mimik va pantomimik holatlarda 
ro’y beradigan nuqsonlar e’tirof etiladi. Bunda natija yaxshi bo’lsa, 
kelajakda pedagogik texnikani egallash ancha oson bo’ladi.
Ushbu faoliyat natijasida ko’nikma va malakalar yanada 
rivojlantiriladi. Individual dastur pedagogik texnika malakalarining 
yetishmaydigan jihatlarini to’ldirish uchun xizmat qiladi. Bu dastur 
ma’lum mashqlar yoki mashqlar majmuini o’z ichiga oladi. 
5. Shuni ham unutmaslik lozimki, pedagogik texnikani namoyish 
etishda o’qituvchining umumiy madaniyati, ma’naviy va estetik 
dunyoqarashi muhim o’rin tutadi. Agar o’qituvchining tashqi 
ko’rinishi qashshoq, so’zlarni talaffuz qilish qobiliyati past, estetik 
jihatdan omi, bo’lar-bo’lmas voqealarga nisbatan o’z hissiyotiga erk 
beradigan bo’lsa, tarbiyalanuvchilarning e’tiqodiga, aql-idrokiga, 
bilish va anglash tafakkuriga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Demak, 
o’qituvchi o’zidagi ana shu nuqsonlarni qayta tarbiyalashi lozim.
Ta’kidlash joizki, pedagogik texnikaning ko’nikma va 
malakalarini egallash yo’llari to’g’risida bildirilgan fikrlarga e’tibor 


bermaslik, pedagogik faoliyat jarayonida ularning beqiyos 
ahamiyatiga yetarlicha baho bermaslik, shuningdek, pedagogik 
texnika malakalarini tanqidiy, har bir o’qituvchining individual 
xususiyatlarini hisobga olmay ish yuritish pedagogik mahoratni 
egallashga salbiy ta’sir ko’rsatadi va o’quv-tarbiyaviy jarayonda 
o’qituvchilarning 
ta’lim-tarbiyaviy 
faoliyatida 
nuqsonlarning 
ko’payishiga olib keladi. 
Pedagogik texnikani egallashning asosiy yo’llari o’qituvchining 
malaka 
oshirish 
kurslariga 
ishtiroki, 
ustoz 
murabbiylar 
rahbarligidagi mashg’ulotlar (ulardan pedagogik texnika sirlarini 
o’rganish) va mustaqil (kasbiy jihatdan o’z-o’zini tarbiyalash) 
ishlashdir. Pedagogik texnika ko’nikma va malakalarini egallash 
individual-shaxsiy salohiyat ekanligini hisobga olib, pedagogik 
texnikani egallashda va uni takomillashtirishda kasbiy jihatdan o’z-
o’zini tarbiyalash, ya’ni talabalik yillarida o’zida tajribali 
o’qituvchilarning shaxsiy fazilatlarini va kasbiy malakalarini 
shakllantirishga qaratilgan faoliyat yetakchi rol o’ynaydi, deb aytish 
mumkin. Kasbiy ideal sari intilishda bu harakat pedagogik texnikani 
egallashda muhim rol o’ynaydi. 
Tashkiliy-metodik jihatdan pedagogik texnika mashg’ulotlari 
individual, guruh yoki ketma-ketlikda o’tkaziladi. Masalan, zarur 
bilimlar ma’ruzalarda yoki tegishli adabiyotlarni mustaqil o’qish 
asosida, integratsion bilimlarni egallash, portal, kompyuter 
texnologiyalari yordamida egallanishi mumkin. Avtomatlashtirishga 
doir ayrim oddiy harakatlar (turli artikulyatsiya, fonatsion nafas 
olish usullari, relaksatsiya usullari va shu kabilar) o’qituvchi 
tomonidan muntazam mashg’ulotlar asosida egallanadi. Tegishli 
ko’nikmalarni 
ishlab 
chiqish, 
individual 
ishlashni 
dastlab 
o’qituvchining nazorati va rahbarligida, keyin esa mustaqil ishlash 
talab qiladi. 
Pedagogik texnika malakalarini shakllantirishda o’qituvchining 
jamoada faoliyat olib borishi va mashg’ulotlarda o’z-o’zini nazorat 
qilishi alohida rol o’ynaydi. Pedagogik texnika mashg’ulotlarining 
bu shaklini ancha batafsilroq ochib berish maqsadga muvofiqdir, 
chunki u hozirga qadar o’qituvchilar uchun mo’ljallangan o’quv va 
metodik adabiyotlarda ma’lum darajada ko’rsatib berilmagan.


Har qanday jamoada, xoh o’qituvchilar, xoh o’quvchilar jamoasi 
bo’lsin, o’qituvchi ular oldida o’zini boshqa kishilar ko’zi bilan 
ko’rishi, hulq-atvor va muomalaning yangi shakllarini izlab topishi 
va sinab ko’rishi, o’zining jamoa bilan birga bajaradigan ishi 
xususiyatlarini anglashi lozim. Shundagina pedagogik faoliyatning 
individual uslublarini ongli ravishda shakllantirish imkoniyati paydo 
bo’ladi. Jamoa shaxsning o’z-o’zini bilishi va o’z-o’zini tarbiyalash 
laboratoriyasi, pedagogik vazifalarni hal qilishning yangi usullarini 
tekshirib ko’radigan, nazariy va amaliy masalalar, turli muammolar 
muhokama qilinadigan tajriba maydoni bo’lib qolishi mumkin. 
Psixologlar pedagogik texnikaning keng imkoniyatlarini jamoa 
bo’lib o’rganishni, o’qituvchilar orasida bunday jamoalarning eng 
qulay miqdorini 10–14 kishidan iborat etib belgilashni ta’kidlab 
o’tadilar. Qatnashchilarning xuddi shunday miqdori ulardan har 
birining boshqa o’qituvchilar bilan birga faoliyat olib borishda 
individual psixologik muammolarini juda to’liq ravishda aniqlab hal 
etish, refleksiv va empatik darajasini jiddiy oshirish, kasbiy 
pedagogik fahm-farosatini rivojlantirish, boshqalarga ta’sir etish 
vositalarining kengaytirish imkoniyatlarini ochib beradi. 
Shu narsa muhimki, guruh qatnashchilari, bo’lajak o’qituvchilar 
kasbiy hamkorlik jihatidan birga ishlash malakalarini egallashga faol 
intilishlari, o’z-o’zini bilish va kasbiy jihatdan o’z-o’zini tarbiyalash 
bo’yicha muvaffaqiyatli faoliyat olib borishga psixologik jihatdan 
tayyor bo’lishlari kerak. 
Barcha hollarda ham individual, ham guruhiy mashg’ulotlar 
boshlanishidan oldin pedagogik texnikani egallashning individual 
dasturi tuzib chiqilishi lozim. Bunday dasturni tuzish uchun avvalo 
pedagogik texnika malakalarini shakllantirishning boshlang’ich 
darajasini aniqlab olish zarur. Biroq, tajribalarning ko’rsatishicha, 
odatda, mazkur bosqichda faqat malakalar haqidagina emas, shu 
bilan birga dastlab avtomatlashtirilgan (ta’limni boshlash vaqtiga 
kelib) ko’nikmalar haqida ham mulohazalar olib borish mumkin. 
Masalan, nafas olish va ovozning tabiiy bir holatga qo’yilishi, 
so’zlarni to’g’ri talaffuz qilish, bundan oldingi tarbiyaviy 
metodlarning natijasi bo’lgan savodli, ifodali nutq, mimik va pan-
tomimik harakatlar bo’lishi mumkin.


Bunday ko’nikma va malakalarning mavjudligi pedagogik 
texnika 
imkoniyatlarini 
mukammal 
shakllantirishni 
ancha 
osonlashtiradi. Shunga qaramasdan barcha hollarda ana shu 
ko’nikmalarni tegishli malakalar tarkibiga kiritish yuzasidan 
muayyan faoliyat olib borilishi zarur. Pedagogik texnika 
malakalarini shakllantirishning boshlang’ich darajasiga qarab uni 
egallashning 
individual 
dasturi 
yetishmaydigan 
malakalarni 
shakllantirishga qaratilgan ayrim mashqlarni yoki ularning to’liq 
majmuasini ishlab chiqish lozim. 
Pedagog va psixolog olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqot-
larning ko’rsatishicha, o’z faoliyatini endigina boshlayotgan o’qituv-
chilar duch keladigan qiyinchiliklarning asosiy sababi aynan 
pedagogik texnikaga oid ma’lumotlarni bilmasligi oqibatida sodir 
bo’lmoqda. Pedagogik texnika to’g’risida yuqorida aytib o’tilgan 
fikr va mulohazalarga e’tibor qilmaslik, pedagogik faoliyatda 
nazariy va amaliy tajribalarning yo’qligi, o’z faoliyatiga tanqidiy 
nazar bilan baho berolmaslik oqibatida hamda o’qituvchida 
individual pedagogik texnikani rivojlantirish, tahlil qilish va uni 
takomillashtirish yuzasidan aniq maqsadga qaratilgan pedagogik 
faoliyatning yo’qligi mazkur qiyinchiliklarning asosiy sabablaridan 
biri ekanligini unutmaslik kerak. 
Nazorat uchun savol va topshiriqlar 
1.
Pedagogik texnika deganda nimani tushunasiz?
2.
Pedagogik texnikaning qanday tamoyillari mavjud?
3. Pedagogik texnikaning tarkibiy qismlariga nimalar kiradi? 
Nima uchun ular ikki guruhga bo’linadi?
4. Pedagogik texnikaning usul va vositalari haqida nimalarni 
bilasiz?
5. Yosh o’qituvchilar faoliyatida yo’l qo’yadigan pedagogik 
texnikaga doir xatolarni tahlil eting. 
6. Mimika va pantomimikaning o’qituvchining pedagogik 
mahoratida tutgan o’rni qanday? 
7. O’qituvchining pantomimik harakatlari tizimida qanday 
psixologik holatlar o’z aksini topadi? 


VIII BOB. NUTQ TEXNIKASI VA MADANIYATI 
Tayanch tushunchalar: nutq, nutq organlari, nutq apporati, til va 
nutq, og`zaki nutqning psixologik tuzilishi, nutq unsurlari, nutq 
texnikasi, o’qituvchi nutqi, nutq madaniyati, nutq orfologik 
me’yorlari, nutq uslubi.
Nutq pedagog uchun kasbiy zaruriyat sifatida. 
Nutq – tildagi 
mavjud ifoda vositalaridan foydalangan holda reallikka aylangan 
fikr bo’lib ikki xil ko’rinishda namoyon bo’ladi: 1) ichki nutq; 2) 
tashqi nutq.
O’qituvchi ongida hosil bo’ladigan, hali amalga oshmagan til 
elementlaridan tashkil topgan, kishining og’iz ochmasdan fikrlashi, 
mulohaza yuritishi, o’ylashi ichki nutqdir. 
O’qituvchi mulohazasi va fikrining til vositasida nutq 
organlariga ta’siri va harakati bilan real tovushlar sifatida yuzaga 
keladigan nutq – tashqi nutq bo’lib, u ijtimoiy hodisadir. 
O’qituvchining nutqiy faoliyati: so’zlash, mutolaa qilish va eshi-
tishdan iborat. Nutq hodisasi monolog, dialog, polilog, deklamatsiya 
hamda ayrim matn va kitob shaklida bo’lishi mumkin. Nutq maxsus 
belgilangan tartibda o’zining hajmi bilan notiqqa havola etiladi.
Pedagogik-psixologik adabiyotlar tahlili asosida nutqning 
quyidagi o’ziga xosliklarini ajratib ko’rsatish mumkin: 
1. Funktsiyalari: muloqot, shaxsga ta’sir ko’rsatish, ta’lim va 
tarbiya vositasi. 
2. Shakllari: tashqi nutq (og’zaki): monolog, dialog, polilog; 
yozma: doklad, referat, annotatsiya va boshqalar; ichki nuqt. 
3. Nutq texnikasi: pedagog ovozining kasbiy sifati: tembr, 
intonatsiya, diktsiya, temporitm (bir minuda 120 ta so’z). 
4. Nutqiy faoliyat turlari: o’qish, yozish, gapirish. 
5. Nutq uslublari: ilmiy, rasmiy, so’zlashuv, badiiy, ommabop. 
6. 
Nutqqa 
qo’yiladigan 
talablar: 
talaffuzning 
aniqligi, 
ifodaviylik, emotsionallik, diktsiyaning tushunarligi, tovushlarning 
aniq talaffuz qilinishi, obrazlilik, nutq madaniyati, so’zdan 
foydalanish qoidalariga rioya qilish, temporitmga amal qilish. 


7. Nutqni egallashda yo’l qo’yiladigan kamchiliklar: monotonlik, 
temporitmning oshib ketishi, noto’g’ri diktsiya, so’zlarni noo’rin 
qo’llash, til qoidalarini buzish.
Nutq madaniyati va notiqlik san’ati. 
Nutq madaniyati ─ 
ijtimoiy madaniyatni, kishilik jamiyati madaniyatini aks ettiruvchi 
bir ko’zgudir. Nutq madaniyati adabiy tilning har ikki shakli ─ 
yozma va og’zaki shakli uchun zarurdir. Nutq madaniyatiga e’tibor 
yolg’iz o’qituvchilardan emas, balki har bir fuqarodan ongli 
ravishda o’zlashtirish talab qilinadigan insoniy fazilatlardan biridir. 
Uni egallash har bir o’qituvchining va shaxsning madaniy saviyasi 
va bilimiga bog’liq. O’qituvchi pedagogik mahoratida nutq 
madaniyati, uning nafaqat ma’naviy va axloqiy jihatdan boyligini, 
balki bilimini, tafakkurini, ilmiy dunyoqarashini, fikr va mushohada 
yuritishini belgilovchi me’yordir. O’qituvchining nutq madaniyati 
birdaniga shakllanib maromiga yetadigan jarayon emas, u pedagogik 
mahorat bilan, kasb faoliyati davomida, tajribali ustozlar o’giti 
natijasida yillar davomida takomillashib, sayqallanib boraveradi. 
O’qituvchining nutqiy qobiliyati madaniy, kasbiy, pedagogik 
talablar asosida shakllanib boradi. Uni rivojlantirish faqat 
o’qituvchining shijoatiga bog’liq. Shu qobiliyat tufayli o’qituv-
chining nutq madaniyati ham shakllanib boradi. Quyidagi 
o’qituvchining 
nutq 
madaniyatiga 
xos 
bo’lgan 
vositalarni 
unutmasligi kerak: 
1. Nutq madaniyati o’qituvchining ma’naviy-axloqiy kamoloti 
tarkibiy qismidir. Zero nutq, millatimiz erishgan madaniyat 
darajasini ko’rsatuvchi, o’z ona tilimizga e’tiqodni namoyish etuvchi 
yorqin va ishonchli dalildir. 
2. Nutq madaniyati o’qituvchilarni ma’naviy va madaniy 
saviyasi bilan hamda adabiy tilni mukammal bilishi bilan boshqa 
kasb egalaridan ma’lum ma’noda ajratib turadi. 
3. Nutq madaniyatining pirovard maqsadi erkin fikr egasi 
bo’lgan barkamol avlodni qanday kasb egasi bo’lib yetishishidan 
qat’iy nazar ma’naviy jihatdan tarbiyalash. 
4. Nutq madaniyati ─ bu, avvalo, o’qituvchilarda nutqiy 
ko’nikma va nutqiy malakalarni hosil qiladi. Bu ko’nikma 
pedagogik faoliyatda takomillashib boradi, maxsus mehnat va 


mashqlar 
evaziga 
malaka 
oshiriladi 
hamda 
erishilgan 
muvaffaqiyatlar tufayli qobiliyat va mahorat shakllanadi. 
5. Nutq madaniyatiga o’zbek adabiy tilini mukammal egallash 
asosida 
erishiladi. 
Buning 
uchun 
o’qituvchi 
adabiy 
til 
qonuniyatlarini bilishi, badiiy adabiyot asarlarini doimiy o’qib 
borishi, she’rlar yod olishi va uni deklamatsiya bilan o’qiy olishi, 
radio va televideniye eshittirishlarini kuzatib borishi lozim. 
6. Nutq madaniyatini egallashning yana bir ko’rinishi nutqiy 
taqlid bo’lib, yosh o’qituvchilar o’zidan yaxshiroq, chiroyliroq, 
ma’noli va ta’sirchan nutq so’zlaydigan ustoz murabbiylarning 
nutqiy san’atiga havas bilan qarashi va taqlid qilishi asosida 
o’rganishi mumkin.
Nutq madaniyatining va notiqlik san’atiga umumiy, o’xshash 
tomonlari bor. Har ikkala soha til va nutq, inson nutqi bilan 
aloqadordir. Har ikkalasi o’qituvchi nutqiy faoliyatining ta’sirchan, 
chiroyli bo’lishi uchun zarur hodisa bo’lib, uning nutqiy 
madaniyatini o’stirishga xizmat qiladi. Nutq madaniyati ham, 
notiqlik san’ati kabi nutqning ma’noliligi, nutqiy go’zallik, nutqiy 
mantiq qonuniyatlaridan oziqlanadi.
Ba’zi shaxslarda uchraydigan notiqlik san’ati og’zaki nutq 
sohasida shaxsiy qobiliyat va faoliyat tufayli erishiluvchi alohida 
san’atdir. 
Nutq madaniyati va notiqlik tushunchalari orasida ba’zi 
o’xshashlik, umumiy tomonlar bor. Bu har ikkala sohaning pirovard 
maqsadi, ish faoliyatining mushtarakligida ko’rinadi. Ammo shunga 
qaramasdan, nutq madaniyati tushunchasi bilan notiqlik tushunchasi 
aynan bir xil narsa emas. O’qituvchi nutq madaniyati va notiqlik 
orasidagi ba’zi muhim farqli tomonlarni va belgilarni bilishi lozim. 
Bular quyidagilar:
1. Nutq madaniyati, chinakam ma’noda adabiy til bilan bog’liq 
hodisadir. Uning paydo bo’lishi, lisoniy asosi, talab va mezonlari 
adabiy til va uning normalari bilan bog’liq. Notiqlik san’ati uchun 
bular asosiy belgilar emas. Notiqlar orasida adabiy til talablariga 
to’la amal qilmaydiganlar, ma’lum vaqtgacha, shevada ham 
chinakam notiqlik san’atini namoyish qilib kishilar qalbiga qizg’in 
ta’sir qiluvchi kishilar uchraydi. So’zga chechanlik, notiqlik, til 


materialining xarakteriga qarab emas, balki, notiqning chinakam 
so’z ustasi ekanligiga, tinglovchilarni o’ziga jalb etishida, ta’sirchan 
nutqiy san’atiga qarab belgilanadi.
2. Notiqlik – bu nutqning og’zaki shakli. Notiqlik san’ati og’zaki 
nutq san’atidir. Nutq madaniyati esa nutqning ham og’zaki, ham 
yozma shakli uchun taalluqli bo’lgan tushunchalardir.
3. Nutq madaniyati jamiyat a’zolarining umumiy nutqiy 
faoliyatini nazarda tutadi. Nutq madaniyati sohasining maqsadi va 
pirovard orzusi yosh avlod nutqini madaniylashtirishni mo’ljallaydi. 
Chin ma’nodagi notiqlik san’ati esa, alohida shaxslarning nutqiy 
mahoratini va san’atini ifodalaydi. Notiqlik, asosan nutq vositasida 
o’qituvchilar jamiyat talablari asosida yosh avlodga muayyan ta’lim 
va tarbiya beradi, yuqori malakali, raqobatbardosh, o’zining 
mustaqil fikriga ega bo’lgan kadrlarni tayyorlaydi.
4. San’atkor notiq nutqi, asosan, ko’pchilik tinglovchilarga, keng 
auditoriyalarga mo’ljallangan bo’ladi. Notiqni bir kishidan ortiq 
shaxslar tinglaydi. Nutq madaniyati mana shunday tinglovchilardan 
tashqari kishilar orasida odatiy suhbatlarni, yakka kishiga qaratilgan 
nutqlarni ham o’z ichiga qamrab oladi.
5. O’qituvchilar adabiy tilning keng imkoniyatlari va boyliklarini 
yaxshi egallagan, nutq madaniyati talablariga javob beradigan 
tajribali notiq bo’lishi mumkin. Biroq hamma o’qituvchi ham 
san’atkor ma’nosidagi mukammal notiq bo’la olmaydi. Lekin adabiy 
tildan foydalanuvchi har bir o’qituvchi nutq madaniyatidan xabardor 
bo’lishi shart. 
6. Nutq madaniyati ko’pchilikka mo’ljallangan, ma’lum bir maq-
sadni ko’zda tutib ish ko’ruvchi soha. Bu ma’noda u keng omma 
uchun mo’ljallangan talabdir, ammo notiqlik – shaxsiy qobiliyatdir. 
7. Nutq madaniyati – bu faqat nutq haqidagi nutqiy faoliyatga 
tegishli tushuncha va soha emas, u til madaniyati bilan ham, ya’ni 
adabiy tilni va uning normalarini o’rganish va bu normalarni qayta 
ishlash ishi bilan ham shug’ullanadi. Notiqlik san’ati esa bunday 
ilmiy – normativ faoliyatni ko’zda tutmaydi.
8. Notiqlik, ko’proq nutqning mazmunini, mantiqiy asoslarini, 
mundarijaviy tuzilishini e’tiborga oladi, nutq madaniyati esa, 
nutqning til qurilishi – lisoniy tuzilishiga e’tibor qiladi.


9. Notiqlik san’ati notiq uchun oldindan qanday so’zlash tizimi 
va rejasini bermaydi. Nutq madaniyati sohasi esa jamiyat a’zolarini 
ona tili, ya’ni adabiy til boyliklari va vositalaridan maqsadga 
muvofiq sharoit va uslub taqozasi talabiga ko’ra o’rinli foydalana 
olish ko’nikmasini beradi. Bunday ko’nikma, aslida har qanday 
san’atkor notiq uchun ham zarur.
10. Notiqlik san’ati haqidagi fan ancha qadimiy tarixga ega, nutq 
madaniyati ilmiy muammo va ilmiy soha sifatida muntazam 
yangilanib boradi. 
O’qituvchi nutqining ta’sirchanligi va ifodaliligi. O’qituvchi 
nutqining ta’sirchanligi nutqning asosiy sifatlaridan biri sanaladi va 
nutqdagi to’g’rilik va aniqlik, mantiqiylik va tozalik tinglovchiga 
ta’sir etish uchun yo’naltirilgan bo’ladi.
Nutqning ta’sirchanligi deganda, asosan, o’qituvchining og’zaki 
nutq jarayoni nazarda tutiladi va o’quvchilar tomonidan qabul 
qilinishida paydo bo’ladigan ruhiy vaziyat e’tiborga olinadi. Ya’ni 
notiq-o’qituvchi o’quvchilarni hisobga olishi, ularning bilim 
darajasidan tortib, hatto yosh xususiyatlarigacha, nutq ijro 
etilayotgan paytdagi kayfiyatlarigacha kuzatib turishi, o’z nutqining 
o’quvchilar tomonidan qanday qabul qilinayotganini nazorat qilishi 
lozim. Professional bilimga ega bo’lgan o’qituvchilar jo’n, sodda 
tilda gapirishlari maqsadga muvofiq emas, oddiy, yetarli darajada 
notiqlik ma’lumotiga ega bo’lmagan yosh o’qituvchilar ham ilmiy 
va rasmiy tilda gapirishga harakat qilishlari kerak emas. Xullas, 
notiq–o’qituvchidan vaziyatga qarab ish tutish talab qilinadi va 
ifodalamoqchi bo’lgan har qanday fikrini to’laligicha o’quvchilarga 
yetkazishga harakat qilish vazifa qilib qo’yiladi. 
O’quvchilar tushuna oladigan tilda gapirish, ularni ishontira 
olish o’qituvchi oldiga qo’yiladigan asosiy shartlardan biri 
hisoblanadi. Buning uchun esa, o’qituvchida yuqorida aytilganidek, 
mavzuni yaxshi bilishdan tashqari, uni bayon etishning aniq 
belgilangan rejasi bo’lishi kerak. Nutqdagi fikrlarni birinchi va 
ikkinchi darajali tarzda tuzib, ularni o’zaro bog’lab, o’quvchilarni 
avvalo nutq rejasi bilan tanishtirib, so’zni boshlash lozim. Vaqtni 
hisobga olish, notiqlik fazilatlaridan biridir. Chunki so’zlash 


muddati oldin e’lon qilinib, shunga rioya qilinsa, agar iloji bo’lsa, 
sal oldinroq tugatilsa, o’quvchilar zerikishmaydi. 
Nutqning ta’sirchanligi va ifodaliligi haqidagi gap ma’lum 
ma’noda nutq sifatlari haqida aytilgan gaplarga yakun yasashdir. 
Chunki yaxshi nutqning fazilatlarini ko’rsatib o’tish, nutqda 
uchraydigan ayrim tipik xatoliklarni tahlil qilish, pirovard natijada 
ta’sirchan bir nutqni shakllantirishga xizmat qiladi. Nutqdagi 
fikrlarni o’quvchilarga mazmunli yetkazishning xilma-xil yo’llari va 
vositalari mavjud. Ularni yordamchi vositalar deb ham atash 
mumkin. Masalan, yumor yoki biror hikoyatni olaylik. Nutqdagi 
uzluksiz ilmiy-ommabop fikr oqimi, uning bir maromda bayon 
qilinishi o’quvchini ham, har qanday tinglovchini ham zeriktirib 
qo’yishi mumkin. Shunday paytda, yumor, hikoyat, qiziqarli voqe-
alar haqida gapirish o’qituvchiga juda qo’l keladi. Yumorning nutq 
mazmuniga mos holda keltirilishi yana ham yaxshidir. Shunday 
qilinsa, o’quvchi ham dam oladi, ham o’rganilayotgan mavzuga 
nisbatan qiziqish paydo bo’ladi. 
Nutqda mavzu doirasida ba’zi fikr va mulohazalarni keltirish 
ham maqsadga muvofiqdir. Bunday fikrlar notiq fikrining 
to’g’riligini, haqqoniy ekanligini isbotlash uchun foydalaniladi, 
faqat ulardan foydalanishni suiste’mol qilmaslik kerak. Badiiy 
adabiyot namunalaridan, hikmatli so’zlardan, tildagi ifoda – tasvir 
vositalaridan nutqda o’rni bilan foydalanish ham ijobiy natijalarga 
erishishni ta’minlaydi.
Nutqning o’quvchilarga qanday ta’sir qilishida va ularda qanday 
taassurot qoldirishida o’qituvchining nutqiy jarayon davomida o’zini 
qanday tuta bili shi, imo-ishoralari, hatto kiyinishi kabi omillarning 
ham 
o’rni 
bor. 
Samimiylik, 
xushmuomalalik, 
odoblilik, 
o’quvchilarga hurmat bilan qarash kabi fazilatlar nutqning 
o’quvchilar tomonidan e’tibor bilan tinglanishiga sabab bo’ladi. 
Mukammal notiqlik san’atiga ega bo’lish – o’qituvchilar uchun 
ulkan mehnat talab qiladigan murakkab jarayondir. Nutqning 
o’tkirligi, yorqinligi va originalligi tinglovchi va o’quvchilarda his-
tuyg’u va qiziqish uyg’otishi, uning e’tiborini qaratishi, aytilayotgan 
narsaning mazmunini yaxshilab yetkazish uchun zarurdir. 


Demak, nutq aniq va ravon bo’lishi, grammatik jihatdan to’g’ri 
tuzilgan 
bo’lishi, 
adabiy 
talaffuz 
qoidalariga 
bo’ysunishi, 
boshlanishidan oxirigacha izchil bayon qilinishi lozim. Ana shunday 
nutq asosida o’rganilayotgan bilim o’quvchi xotirasida uzoq vaqt 
saqlanib qoladi. Shunday nutq madaniy nutq talablariga javob 
beradi. Buning uchun o’qituvchilardan tinimsiz izlanish va o’z 
ustida ishlash, filologik bilim va muttasil nutqiy mashq qilish talab 
qilinadi. 
Nutq texnikasi va uning o’ziga xosliklari.
 
Pedagogik 
texnikaning 
tarkibiy 
qismlaridan 
biri 
o’qituvchining 
nutq 
malakalarini, ya’ni savodli gapirish, o’z nutqini chiroyli va 
tushunarli, ta’sirchan qilib bayon etish, o’z fikr va his-tuyg`ularini 
so’zda aniq ifodalash malakalarini egallashdan iborat. 
O’qituvchining nutq madaniyatiga ega bo’lishi, to’g`ri nafas 
olishni ishlab chiqishi eng katta – eng asosiy qiymatdir. Og`zaki 
nutq mahoratini yuksaltirish, nafaqat hikoya va tushuntirish, balki 
urg`u berilgan so’z ham pedagogik ta’sir usullaridan yaxshiroq 
foydalanishga imkon yaratadi. 
Pedagog o’zining ovozi va ko’rinishini boshqarishni bilishi, 
tashqi qiyofani, mimikani ushlab turishni bilishi zarur.
Men faqat “buyoqqa kel” so’zini 15-20 xilda gapira 
olganimdan, yuz, tashqi qiyofa va ovozni 20 xil ko’rinishda bera 
olganimdan so’nggina haqiqiy mahorat egasiga aylandim,- degan 
A.S. Makarenko. 
O’qituvchining takomillashgan nutqqa ega bo’lishi - o’quv 
materiallarining o’quvchilar tomonidan puxta o’zlashtirilishini 
ta’minlash garovidir. O’quvchilar o’qituvchi nutqiga alohida e’tibor 
beradilar. Biror harf yoki tovush noto’g`ri aytilishi kulgiga sababchi 
bo’ladi. Bir xil ohangdagi nutq o’quvchilarni tez charchatadi.
Ayrim mutaxassislar tovush va uning tembri tug`ma xususiyat, 
deydilar, lekin hozirgi eksperimental fiziologiya tovush sifatining 
o’zgarishi mumkinligini tasdiqlaydi. Nutqning ifodali, sof bo’lishi 
ustida ishlash fikrlarning ravon bo’lishiga ta’sir qiladi. Nutq imo-
ishora, mimika, harakat bilan birga sodir bo’ladi, uzluksiz o’zini tuta 
bilish ta’sirchan vositalarini tanlashga muvaffaqiyatli ravishda 
tuzatish kiritib borish imkonini beradi. 


Bugungi kunda nutq texnikasi bo’yicha bir necha mashq 
komplekslari ishlab chiqilgan. Ular, asosan teatr pedagogikasi 
tajribasiga asoslangan bo’lib, so’zlashish paytida nafas olish, tovush 
hosil qilish va uni ma’noli ifodalash malakalarini takomillashtiradi, 
bu esa o’qituvchiga o’z so’zi mazmunini o’quvchilarga yanadi 
to’laqonli qilib yetkazishga imkon beradi.
Nafas olish organizmga hayot bag`ishlovchi fiziologik 
funktsiyani bajaradi. Shu bilan birga u nutq energiya bazasi bo’lib 
ham hisoblanadi. Nutq so’zlayotganda nafas olish – fonatsion nafas 
olish deyiladi (rengo-tovush). Kundalik hayotdagi nutq asosan 
dialog shaklida bo’ladi. Shuning uchun ham nafas olish ortiqcha 
qiyinchilik tug`dirmaydi. Dars davomida o’qituvchi juda ko’p 
gapiradi, yangi mavzuni tushuntiradi, ma’ruza o’qiydi. Nutq 
so’zlashda qaysi mushaklarning ishtirok etishiga qarab nafas olish 4 
turga bo’linadi.
Yuqori nafas – yelkalarning ko’tarilib tushishi va ko’krak 
qafasining yuqori qismi ishtirokida hosil qilinadi. Bu bo’sh yuzaki 
nafas bo’lib, unda o’pkaning faqat yuqori qismi ishtirok etadi. 
Ko’krak nafas - qovurg`alar o’rtasidagi mushaklar yordamida 
hosil bo’ladi. Bunda ko’proq nafasning ko’ndalang hajmi o’zgaradi. 
Diafragma ishtirokidagi nafas - ko’krak nafasning bo’ylama hajmini 
oshishi hisobiga vujudga keladi. Diafragma - qovurg`ali nafas, 
diafragmaning qisqarishi qovurg`alar oralig`idagi nafas mushaklari 
ishtirokida vujudga keladi. 
Tovush – chiqarilayotgan havo hiqqildoqdan o’tishi paytida 
ovoz pardalarining tebranishi natijasida vujudga keladi. Tovush 
o’zining qo’yidagi xususiyatlari bilan xarakterlanadi:
Tovush kuchi - tovush apparati organlarining faol ishlashiga 
bog`liq. Chiqarilayotgan havo oqimining tovush tarqalishiga bo’lgan 
bosimi qancha katta bo’lsa, tovush ham shuncha kuchli bo’ladi. 
Ammo, oddiy nafas olgandagi havo nutq uchun kamlik qiladi. 
Nutq so’zlayotganda nafas chiqarish, nafas olishga qaraganda ancha 
cho’ziqroq davom etadi. Ovoz nafas chiqarganda yuzaga keladi. 
Diafragmani, qorin muskullarini va qovurg`alararo muskullarni 
mustahkam qiluvchi maxsus mashqlar mavjud. Bularga yetgan joyda 
burun orqali chuqur nafas olish kiradi. Siz o’pkaning kichik 


bo’lakchalari nafasga to’lib kelayotganini, qorin muskullarining 
taranglashayotganini va pastki qovurg`alarning kengayayotganligini 
sezasiz. Xuddi shunday mashqni tik turgan holda bajarishga urinib 
ko’rish kerak. Ammo, iloji boricha havo o’pkaning pastki qismlarida 
bo’lishi zarur. 
Ovoz – tomoqdan (o’pkadan) kelayotgan havoning ovoz 
paylari orqali o’tishida hosil bo’ladi va og`iz bo’shlig`i yordamida 
kuchayadi. Ovoz maxsus mashq qilinib turilmasa, ba’zan yo’qolib 
ketadi.
Ovoz apparati uch qismdan iborat:
1. Generator – ovoz generatsiyasi ovoz paylarida hosil bo’ladi, 
bunda og`iz bo’shlig`ining roli kam. Ovoz paylari shovqin va 
tonlarni farqlaydi. 
2. Rezonator tizimi – bunda tomoq, halqum, burun bo’shlig`i, 
og`iz bo’shlig`i qatnashadi va ular ovozning kuchini (statikasini) va 
dinamikasini ta’minlaydi. 
3. Energetika tizimi - o’pkadan kelayotgan kuchli nafasning 
miqdori va tezligini ta’minlaydi. 
Pedagogning nutqi uchun avvalambor tovushning kuchi zarur. 
Bu o’pkadan kelayotgan nafasning kuchiga va tezligiga bog`liq. 
Tovushning yuqoriligi – bu tovushni uzoqqa yetkaza olish va 
yuqori-pastligini boshqara olishdir. 
Tovushning harakatchanligi va o’zgaruvchanligini tovushning 
mazmuniga, sharoitiga, tinglovchilarning kayfiyatiga qarab oson 
o’zgartira olish mumkin. Harakatchanligi esa past, o’rta, yuqori 
tiplarga bo’linadi. 
Tovush parvozi – tovushning uzoq masofaga uzatilishi va 
qattiqligini sozlab olish. 
Tovush ixchamligi va harakatchanligi uni mazmunga tinglovchi 
moslab o’zgartira olish imkoniyatini bildiradi. 
Diapazon – tovush hajmi bo’lib, uning chegarasi eng yuqori va 
quyi ohang bilan belgilanadi. Diapazon qisqarishi nutqning bir 
ohanli bo’lib qolishiga sabab bo’ladi. Bir ohangda gapirish 
axborotni idrok qilishni susaytiradi, uyquni keltiradi. 
Tembr – tovush rangdorligi, yorqinligi hamda uning yoqimliligi 
va alohidaligidir. 


Diktsiya – aniq talaffuz qilish. Talaffuzning aniqligi o’qituvchi 
nutqining o’quvchilar tomonidan to’g`ri tushunilishini ta’minlaydi.
Ritm – bu ayrim so’z va bo’g`inlarning aytilishi muddati va 
to’xtash, nutq va ifodalarning navbat bilan o’z o’rnida ishlatilishini 
bildiradi. Ritm nutqning eng asosiy qismidir, chunki, nutq ohangi va 
to’xtamlar ham tinglovchilarga beixtiyor o’zgacha hissiy ta’sir 
ko’rsatadi. So’zlayotganda obrazga kirish, ovozni kerakli joyda 
pastlatish, ohista gapirish o’qituvchi mahoratiga bog`liq.
Ongli ravishda ovozni mashq qildirish uzoq, muntazam va 
individual davom etadi. Ko’p olimlar olib borgan tadqiqotlari shuni 
ko’rsatadiki, past ovoz o’quvchilar tomonidan yaxshi idrok etiladi. 
Past ovoz ularga yuqori ovozga nisbatan yoqadi. Yuqori ovoz 
o’quvchilarni ham, o’qituvchining o’zini ham tez charchatib 
qo’yadi. O’qituvchi kasb kasalliklarining 40,2 foizini ovoz 
kasalliklari tashkil etadi. Ovoz kasalligining sabablari: a) yuqori 
ovozda gapirish; b) ovoz apparatlaridan to’g`ri foydalanmaslik; v) 
ovoz gigiyenasiga amal qilmaslik; g) ovoz apparatining tug`ma 
kamchiliklaridir. Turli xil ovoz kasalliklarining oldini olish 
maqsadida ishdan so’ng pedagog 2-3 soat davomida kam va sekin 
gapirishi kerak. 3-4 soat dars berishdan so’ng bir soat ovoz 
apparatlariga dam berish kerak. 
O’qituvchilar asabiylashmasligi, ayniqsa, ovqat yeyish kun 
tartibiga rioya qilishlari kerak. Masalan: achchiq, issiq, sovuq, 
spirtli ichimliklar ichish, chekish ovoz paydo bo’lish a’zolarining 
qizarishiga, yallig`lanishiga sabab bo’lishi mumkin. 
Tomoqni qurib qolishidan saqlash uchun mutaxassislar soda va 
yod eritmasi bilan halqumni chayqab turishni tavsiya etadilar. 
Quyidagi maslahatlar ham o’qituvchilarga foydali: 
1) bir xil tonda gapirish ovoz muskullarini charchatib qo’yadi. 
Agar har xil, ifodali belgilar bilan gapirilsa, ovoz apparatlari 
sog`lom bo’ladi; 
2) bo’r-melning mayda changlari ovoz paylari uchun juda ham 
zararli, doimo doskani ho’l latta bilan artish kerak; 
3) dars bergandan so’ng, agar havo sovuq bo’lsa, tez yurmaslik 
kerak. Chunki, sovuq havo xalqumni yallig`lantiradi. 


 O’quvchilarning o’qituvchi nutqini yaxshi idrok etishlari uchun 
o’qituvchi tovush, so’zlarni aniq va ifodali talaffuz qilishi kerak. 
Tovush, bo’g`in va so’zlarni to’g`ri talaffuz qilishda ovoz apparati: 
lablar, til, tish, jag`lar, tanglay, kichik til, halqum, ovoz paylari 
qatnashadi. Nutqdagi organik kamchiliklarni jarrohlik va logopedik 
uslublar bilan bartaraf etish mumkin. 
Noorganik kamchiliklar esa: to’ng`illab gapirish, soqovlanish, 
duduqlanish, ba’zi bir tovushlarni talaffuz eta olmaslik, burunda 
gapirish, tez gapirish, chala gapirish. 
Bularni bartaraf etish uchun nutq organlari harakatini
artikulyatsiya gimnastikasi orqali mashq qildirish tavsiya etiladi. Bu 
ikki yo’l bilan amalga oshiriladi: a) nutq apparatlarini mashq 
qildirish, b) har bir unli va undosh tovushlarning to’g`ri 
artikulyatsiyasini mashq qilish.
Nutqning tezligi, alohida bo’g`inlarning va so’zlarning 
jaranglashi, shuningdek, nutq ritmidagi pauzalarga rioya qilish 
nutqning ritmini tashkil etadi. K.S.Stanislavskiyning ta’kidlashicha, 
intonatsiya va pauzaning o’zi, so’zdan ham ortiqroq eshituvchiga 
hissiy ta’sir etar ekan. Nutq tezligi o’qituvchining individual 
xususiyatlariga, nutq mazmuniga va muloqot vaziyatiga qarab 
o’zgaradi. 
Pedagogik texnikani egallashning asosiy yo’llari: o’qituvchi 
rahbarligidagi mashg`ulotlar (pedagogik texnikani o’rganish) va 
mustaqil ishlash (kasbiy jihatdan o’z-o’zini tarbiyalash)dir. 
Pedagog malakalarining individual-shaxsiy tusda ekanligini 
hisobga 
olib, 
pedagogik 
texnikani 
egallashda 
va 
uni 
takomillashtirishda kasbiy jihatdan o’z-o’zini tarbiyalash, ya’ni 
talabaning o’zida mohir o’qituvchiga xos shaxsiy fazilatlarni va 
kasbiy malakalarni shakllantirishga qaratilgan faoliyat yetakchi rol 
o’ynaydi, deb aytish mumkin. 
Tashkiliy-metodik jihatdan pedagogik texnika mashg`ulotlari 
individual, guruh bilan yoki ketma-ketlikda o’tkazilishi mumkin. 
Masalan, zarur bilimlar ma’ruzalarda yoki tegishli adabiyotni 
mustaqil o’qishda egallanishi mumkin. 


Avtomatlashtirishga doir ayrim oddiy harakatlar (to’g`ri 
artikulyatsiya, fonatsion nafas olish usullari, relaksatsiya usullari va 
shu kabilar) ketma-ket ko’rsatilish mumkin. 
Pedagogik texnika malakalarini shakilantirishning boshlang`ich 
darajasiga qarab uni egallashning individual dasturi yetishmaydigan 
malakalarni shakllantirishga qaratilgan ayrim mashqlarni yoki 
mashqlarning to’liq majmuini o’z ichiga oladi.
Oliy o’quv yurtidagi kasbiy tayyorgarlik jarayonida pedagogik 
texnikani egallash o’qituvchiga o’zining kasb yo’nalishining 
boshlanishidayoq 
ko’pgina 
xatoliklarning 
oldini 
olishida, 
o’quvchilarga ta’lim-tarbiya berishning yuksak samaradorligiga 
erishishida yordam beradi.
Nutq qobiliyatini o’stirish vositalari.
 
Matn o’qish. Matnni 
baland ovozda o’qish. Bunda vaqti-vaqti bilan faraz qilinayotgan 
auditoriyaga nigoh tashlab turing. Bunda faraziy ko’z qarashlar 
orqali erkin nutq hissiga erishishga harakat qiling. Shu bilan 
birgalikda matnning keyingi so’zlarini bir zumda oldindan o’qib 
xotirangizda saqlash va keyin talaffuz qilishga o’rganing. Shunda 
nutqingizda uzilish bo’lmaydi.
Matn ma’nosini etkazib berish. Matnning ikkitadan beshta 
gapgacha bo’lgan qismini o’qib uni gapirib bering. Bunda so’zma-
so’z gapirishga yoki o’z so’zlaringiz bilan ifodalashga harakat 
qiling.
Fikr yuritish. Erkin nutqqa ko’p marotaba o’qish yoki yodlash 
olib kelmaydi. Aksincha bu maqsadga erishishga konspekt va 
tayanch iboralar asosida nutq tuzish va fikr yuritish zamin yaratadi.
“Fikr yuritish” iborasidan tafakkur va nutq o’rtasidagi 
mustahkam bog’lanishni belgilash uchun foydalanamiz. Bu degani, 
fikrning asosi kalit so’zlar qatori orqali ifodalangan. Bitta fikrni kalit 
so’zlarga tayangan holda turlicha shakllantirish mumkin.
Hikoya. O’zingiz yoki boshqa kimdir bilan sodir bo’lgan 
voqealarni gapirib berishda mashq qiling.
Ish yuzasidan axborot berish. Gazeta maqolasidan kalit so’zlar 
majmuasini tayyorlang va “o’zingizning so’zlaringiz”ga o’girgan 
holda uning mazmunini yoriting. Shundan so’ng maqolani birgina 


gapgacha qisqartiring, keyin esa o’z fikrlaringizni qo’shish orqali 
uni kengaytiring.
Rasmlarni sharhlash, ekspromt tarzda nutq so’zlash ham katta 
samara beradi.
Notiq nuqtai nazarini ifodalovchi nutq. Aniq mavzuga (xobbi, 
kasbiy maqsad va hokazo) bag’ishlangan 3 minutdan 5 minutgacha 
bo’lgan axborot tayyorlang. Uning boshki qismida kalit so’zlardan 
foydalaning, oxirgi qismini esa erkin tarzda shakllantiring (nutqni 
ham ovoz chiqarib, ham ovozsiz takrorlab ko’ring). Maqolada 
berilgan ma’lumotga o’z munosabatingizni aniqlang: shu fikrga 
qo’shilasizmi 
yo’qmi? 
Fikringizni 
tasdiqlovchi 
qo’shimcha 
ma’lumotlar keltiring. 
Notiqlar nutqini o’rganish. Notiqlar chiqishlarini kuzatganda 
ularni ikki nuqtai nazardan tahlil qiling:
1) nima deyildi?
2) qanday aytildi? (ovoz kuchi, balandligi, urg’u, temp, talaffuzi, 
imo-ishora).
Nutq tahlili. CHop etilgan nutq “jonli” nutqni aynan ifodalay 
olmaydi, lekin ko’p narsaga o’rgatishi mumkin: tuzilishi, 
kompozitsiyasi, uslub va boshqaga.
Munozaralar. Nazariy tayyorgarlik, mashqlarni mustaqil 
bajarganingizdan so’ng oldin kichik, keyin esa kattaroq auditoriyalar 
oldida nutq so’zlashda mashq qilishingiz kerak.
Nutq. Endi dokladga o’tsa ham bo’ladi. Buning uchun oldin 
o’zingiz puxta bilgan bilimlar sohasini tanlang va barcha 
ko’rsatmalarni yodda tutgan holda nutq so’zlashga harakat qiling.
Nazorat uchun savol va topshiriqlar 
1.
Nutqning o’ziga xosliklarini sanab bering. 
2.
Nutq madaniyati deganda nima tushuniladi?
3.
Nutq madaniyati va notiqlik san’ati o’rtasidagi aloqadorlik va 
farqli jihatlarni bayon eting. 
4.
Nutq texnikasiga nimalar kiradi? 
5.
O’qituvchi nutqiy faoliyatining komponentlarini bayon eting. 
6.
O’qituvchining nutq madaniyatini rivojlantirish vositalariga 
nimalar kiradi? 


7.
Nutqning ta’sirchanligi va ifodaliligi qanday namoyon 
bo’ladi? 
ASOSIY TUSHUNCHALARNING IZOHLI LUG’ATI 
Avtokratlik 
– hokimlik, kishining buyruqbozlik, ko’rsatmalar 
berish va jazolash kabi shakllarda boshqalarga (masalan, 
o’qituvchining talabaga) nodemokratik usullardan foydalangan 
holda ta’sir etishga moyilligi. 
Agressivlik
– dushmanlik, boshqalarga, atrofdagilarga zarar 
etkazish, tajovuz qilish, noqulaylik tug’dirish maqsadini amalga 
oshiruvchi shaxsning xususiyati. 
Dolzarblashtirish
– shaxsdagi mavjud bilim, malaka va 
ko’nikmalarni turli axloqiy shakllar va hisssiy holatlarni qayta ishlab 
chiqish va ularni botiniy holatdan zohiriy harakatlarga aylantirish. 
Aksiologiya
– qadriyatlar to’g’risidagi falsafiy ta’limot, 
aksiologik qadriyatlar mohiyati. 
Aksiologik yondashuv
– insonparvarlik pedagogikasiga xos 
bo’lgan xususiyat, bunda inson ijtimoiy qadriyat va jamiyat 
rivojlanishining provard maqsadi sifatida qaraladi. Aksiologik 
tafakkur o’zaro aloqadagi ham o’zaro harakatdagi dunyo 
kontseptsiyasiga asoslanadi. 
Amaliy tadqiqotlar
– pedagogik jarayonning ayrim jihatlarini 
chuqur 
o’rganishga 
qaratilgan 
ishlar, 
pedagogik 
amaliyot 
qonunlarini ochish. 
Anketalashtirish
– anketa yordamida ijtimoiy, iqtisodiy, 
demografik, psixologik pedagogik va boshqa tadqiqotlar uchun 
dastlabki materiallarni yig’ish jarayoni. 
Antropologiya
– odamning biologik tabiatini har tomonlama 
o’rganuvchi fan. 
Assimilyatsiya
– 
yangi 
sharoitda 
tayyor 
malaka 
va 
ko’nikmalardan jiddiy o’zgarishsiz foydalanish 
Autotrening 
– o’zini-o’zi ishontirish, shaxsning o’zini-o’zi 
boshqarishga qaratilgan maxsus mashqlar to’plami. Autotreningdan 
shaxsning o’z ruhiy holati va xulqini boshqarishda foydalaniladi. 


Axborotli malaka
– ta’lim va tarbiya masalalariga axborotlarni 
moslashtirish va talqin qilish malakasi. 
Axloq 
– shaxsning jamiyatga va boshqa kishilarga nisbatan 
burchini belgilab beruvchi me’yorlar tizimi, ma’naviy xulq 
qoidalari, u ijtimoiy ong shakllaridan biridir. 
Bayon qilish
– o’qituvchi tomonidan o’rganilayotgan material 
mazmunini izchil so’zlab berish metodi. 
Bilish faoliyati
– idrok qilish hissi, nazariy fikrlash va amaliy 
faoliyat birligi. 
Boshqarish
– tashkil etish, qaror qabul qilishga qaratilgan 
faoliyat, obyektni o’z xizmat vazifasi doirasida nazorat qilish, 
tartibga solish, ishonchli axborotlar asosida tahlil qilish va yakun 
yasash. 
Burch
– muayyan axloqiy majburiyatlarni his qilish, uning 
zarurligini anglash. 
Vazifa
– maqsad va uni amalga oshirish bosqichlarining 
oydinlashtirilishi. 
Verbal
– ifodali, og’zaki. 
Gumanizm
– 1) insonning insonga bo’lgan mehri-muhabbati, 
uning shani,qadrini hurmat qilish, kishi manfaatlari uchun 
qayg’urish g’oyalari bilan sug’orilgan va kishilar o’rtasidagi tenglik, 
halollik, insoniy munosabat tamoyillariga asoslangan dunyoqarash; 
2) insoniylik va insonparvarlik, insonlarning bunyodkorligiga 
ishonchi. 
Davlat ta’lim standarti
– uzluksiz ta’limning muayyan 
bosqichida shaxs (mutaxassis)ning tayyorgarlik darajasi va 
mazmuniga qo’yiladigan minimum talablar. 
Didaktika
– ta’lim va o’qitish nazariyasi hamda o’qitish 
jarayonida tarbiyalash mazmunini ifodalovchi pedagogikaning 
tarkibiy qismi. 
Dolzarblikni asoslash
– ta’lim va tarbiya nazariyasi hamda 
amaliyotining istiqboldagi taraqqiyoti muammolarini o’z vaqtida 
o’rganish hamda hal qilish zarurligini ko’rsatish. 
Dunyoqarash 
– shaxsning tafakkur tarzi va yo’nalishini aks 
ettiruvchi qarashlar, e’tiqod hamda fikr-o’ylar tizimi. 


Idrok etish malakasi
– boshqa subyektning xususiyatlarini – 
uning muloqoti va muloqotga hozirligini aniqlash uchun zarur 
bo’lgan kasbiy – pedagogik malaka. 
Ideal 
– oliy maqsad, biror narsaning namunasi, shaxs, 
guruhlarning xatti-harakatlari, intilishlari intihosi. 
Ijtimoiy idrok etish
– kishilar tomonidan ijtimoiy obyektlarning 
idrok etilishi, tushunilishi va baholanishi. 
Izohlash, tushuntirish
– og’zaki izoh, yoritilishi lozim bo’lgan 
turli materiallarni izohlash, isbotlash, tahlil qilish. 
Ilmiy muammo (masala)
– fan orqali hal qilinadigan asosiy 
ziddiyatlar. 
Ilmiy yangilik
– muayyan davrga nisbatan ma’lum bo’lmagan 
va pedagogikaga oid adabiyotlarda qayd qilinmagan nazariy, amaliy 
xulosalar, ta’lim qonuniyatlari, uning tuzilmasi, mexanizmlari 
mazmuni, tamoyillari va texnologiyalari. 
Individuallik
– shaxsning betakror biosotsiologik xususiyatlari. 
Intellekt
– shaxsning turli faoliyat turlarini muvaffaqiyat bilan 
o’zlashtirishini belgilaydigan tug’ma va o’zlashma barcha aqliy 
qobiliyatlar to’plami. 
Ishontira olish
– axborot oqimining shaxs tomonidan tanqiddan 
holi, erkin ravishda o’zlashishiga erishishni ko’zlagan ruhiy ta’sir 
etish metodi. 
Ishonch hosil qilish
– shaxsning muayyan qoida va talablarini 
ongli ravishda o’zlashtirish vositasida tarbiyalash metodi. Tegishli 
ma’lumotlar va argumentlarga asoslanib, shaxsning o’z hukmi 
hamda xulosalari to’g’riligiga ishonchni yuzaga keltirish jarayoni va 
natijalari. 
Ichki pozitsiya (mavqe)
– shaxsning kundalik ehtiyoji bilan 
uzviy bog’liq va hayotining muayyan davri faoliyatining asosiy 
mazmuni va yo’nalganligini belgilovchi ijtimoiy ko’rsatkichlari 
tizimi. 
Istiqbolni belgilash malakasi
– ijtimoiy va bilish jarayonlarini 
rejalashtirish va boshqarish. 
Kalokagatiya
– go’zallik, olijanoblik hamda jismoniy va 
ma’naviy boyliklar uyg’unligi. 


Kasbiy – pedagogik muloqot
– pedagog va tarbiyalanuvchining 
o’zaro zich ijtimoiy – psixologik aloqasi tizimi bo’lib, uning 
mazmuni axborotlar ayriboshlash, tarbiyaviy ta’sir o’tkazish, 
kommunikativ vositalar yordamida o’zaro munosabatlarini tashkil 
etish hisoblanadi. 
Kasbiy tayyorgarlik
– bo’lajak mutaxassisning psixologik, 
psixofiziologik, jismoniy hamda ilmiy-nazariy va amaliy 
tayyorgarligi. 
Kasbiy bilimdonlik
– pedagogik faoliyat yuritish uchun zarur 
bo’lgan nazariy va amaliy tayyorlik birligi. 
Kibernetika
– axborotlar almashish, ularni qayta ishlashni 
boshqarish haqidagi fan. 
Kognitiv
– bilish jarayoni. 
Kollektiv
– jamoa, umumiy maqsad yo’lida shaxslarning o’zaro 
munosabatlari, tashkiliyligi va intilishlari bilan bir-biriga monand 
turg’un sotsial (ijtimoiy) guruh. 
Kommunikatsiya
– 
kishilarning 
o’zaro 
muloqotlarida 
axborotlar almashish tavsifi. 
Kommunikativ ko’nikma
– muomala qila olish, pedagogik 
texnika malaka va ko’nikma tushunchasi. 
Kommunikativ faoliyat
– pedagogning tarbiyalanuvchilar, 
boshqa pedagoglar, jamoatchilik vakillari, ota-onalar bilan 
maqsadga muvofiq o’rnatgan munosabatlari. 
Konstruktiv faoliyat
– u o’zida konstruktiv mazmun (o’quv 
materiallarini tanlash va joy-joyiga qo’yish, pedagogik jarayonni 
rejalashtirish va tashkil etish), konstruktiv – operativ (o’zining va 
talabaning xatti-harakatlarini rejalashtirish), konstruktiv – material 
(pedagogik jarayonning o’quv-material bazasini loyihalashtirish) ni 
birlashtiradi. 
Konflikt
– qarama-qarshi qarashlar, fikrlar to’qnashuvi, jiddiy 
ziddiyat, qizg’in bahs. 
Kreativlik 
– betakror qadriyatlar yaratuvchi, nostandart 
echimlar qabul qiluvchi individning botiniy qobiliyati. 
Kuzatish
– biror pedagogik hodisa bo’yicha konkret faktik 
material olish maqsadini ko’zlagan idrok etishning shakli. 


Ko’nikma
– o’rganish natijasida qo’lga kiritilgan, beixtiyor, 
avtomatik tarzda bajariladigan harakat. Ko’nikmalar biror harakatni 
nazoratsiz, avtomatik tarzda bajarish qobiliyatlaridir. 
Ko’rsatma
– ehtiyojning mavjudligi va obyektiv vaziyat hamda 
uni qondirish bilan bog’liq ravishda oldindan shaxslarning ma’lum 
faolligini tayyorlash, ularni joylashtirish. 
Malaka 
– shaxsning o’zi egallagan bilimlari asosida ularning 
yangi sharoitdagi yangiliklar bilan birga, ma’lum bir faoliyatni 
samarali bajarish qobiliyatidir. 
Malaka tavsifnomasi
– o’qituvchining nazariy va amaliy 
bilimlariga qo’yiladigan umumiy talablar. 
Maqsad 
– faoliyat natijasini oldindan fikran belgilash. 
Metod
– 1) tabiiy va ijtimoiy hayot hodisalarini tadqiq qilish, 
bilish usuli; 2) harakat qilish usuli, tarzi. 
Metodika
– biror ishni tashkil qilishda maqsadga muvofiq 
qo’llanadigan metodlar. 
Metodologiya
– 1) dunyoni ilmiy bilish metodi haqidagi 
ta’limot; 2) biror fanda, shu jumladan pedagogikada qo’llaniladigan 
metodlar.
Motiv
– ma’lum ehtiyojlarni qondirish uchun asos bo’ladigan 
kishining ichki faoliyat mazmuni. 
Motivatsiya
– shaxsni faol xatti-harakatlarga undovchi sabablar, 
asoslar to’plami bo’lib, u ayni zamonda kishi xulqini fiziologik va 
psixologik boshqarishning dinamik jarayonini ham bildiradi, 
faoliyatning yo’nalishi, faolligi, uyg’unligi hamda turg’unligini 
belgilaydi. 
Muammoli o’qitish
- o’quv mashg’ulotini tashkil etish shakli 
bo’lib, unda pedagog rahbarligida muammoli vaziyat yuzaga 
keltiriladi va uning hal qilinishida ta’lim oluvchilar faol mustaqil 
harakat qiladilar. 
Muammoli vaziyat
- o’quv vaziyati bo’lib, u mashaqqat bilan 
hal qilinadigan masala tufayli yuzaga keladi. 
Muloqotning yetakchi tipi
– rivojlanishning ma’lum bir 
davrida atrofdagi kishilar bilan muomalada yetakchilik qiladigan 
muloqot tipi bo’lib, uning natijasida shaxsning asosiy sifatlari 
shakllanadi. 


Nazariy bosqich
– tadqiqot obyekti to’g’risidagi amaldagi va 
istiqboldagi tasavvurlar hamda ularga bo’lgan talab o’rtasidagi 
ziddiyatni engish. 
Nazariy tahlil
– pedagogik hodisalarning alohida jihatlari, 
belgilari, xususiyatlari o’ziga xosligini aniqlash va tahlil etish. 
Obyekt
– insonning, subyektning bilish predmeti va faoliyati. 
Odat
– kishining ma’lum e’tiqodlar, qadriyatlar yoki axloqiy 
me’yorlardan kelib chiqib amalga oshiradigan ongli faoliyati. 
Pedagog
– tarbiyachi, o’qituvchi, dars beruvchi. 
Pedagogika
– yosh avlod ta’lim va tarbiyasi haqidagi fan. 
Pedagogikada antropologik yondashuv
– odam to’g’risidagi 
barcha fanlar ma’lumotlaridan muntazam foydalanish va pedagogik 
jarayonni tashkil etish hamda amalga oshirishda ularni hisobga 
olish. 
Pedagogikaning nazariy vazifasi
– ilg’or va yangi pedagogik 
tajribalarni o’rganish. 
Pedagogikaning texnologik vazifasi
– diagnostik sath – 
pedagogik hodisalar holatini aniqlash; bashorat qilish sathi – 
pedagogik faoliyatni eksperimental tadqiq qilish va shu asosda 
pedagogik voqelikni yaratish modellarini o’rnatish; loyiha sathi- 
pedagogik faoliyatning nazariy kontseptsiyasi, uning mazmuni va 
xarakteri asosida ularga muvofiq metodik materiallar (o’quv reja, 
dastur, darslik va o’quv qo’llanmasi, pedagogik tavsiyanomalar) 
ishlab chiqish; yaratuvchilik sathi - pedagogik fan yutuqlarini 
takomillashtirish 
va 
qayta 
rejalashtirish 
maqsadida 
ta’lim 
amaliyotiga tatbiq etish; reflektik tuzatma (korrektirovka) sathi - 
ilmiy tadqiqotlar natijalarining ta’lim va tarbiya amaliyotiga singib 
ketishini baholash. 
Pedagogik jarayon
– ta’lim masalalari, uning taraqqiyotini hal 
qilishga 
qaratilgan, 
maxsus 
tashkil 
etilgan 
pedagog 
va 
tarbiyalanuvchilarning maqsadli o’zaro munosabatlari. 
Pedagogik jarayon tamoyillari
– pedagogik faoliyatni tashkil 
etishning asosiy talablari bo’lib, u pedagogik jarayonning 
yo’nalishini ko’rsatadi va uning qonuniyatlarini ochib beradi. 


Pedagogik ixtisoslik
– ta’lim natijasi o’laroq bilim, malaka va 
ko’nikmalar majmuidan iborat bir kasbiy guruh doirasidagi faoliyat 
turi. 
Pedagogik ixtisoslashish
– pedagogik ixtisoslik doirasidagi 
faoliyatning bir turi. 
Pedagogik malaka
– muayyan toifadagi vazifalarni hal qilish 
imkoniyatiga ega bo’lgan mutaxassisning kasbiy pedagogik 
tayyorgarligi darajasi va turi. 
Pedagogik mahorat
– pedagogik jarayonni bilish, uni tashkil 
eta olish, harakatga keltira olish (A.S. Makarenko), pedagogik 
jarayonning yuqori samaradorligini belgilovchi shaxsning ish sifati 
va xususiyatlari sintezi. 
Pedagogik muloqot
– ta’lim oluvchilarning maqsadlari hamda 
ularning birgalikdagi faoliyatlari mazmunidan kelib chiqadigan 
o’zaro aloqalarni o’rnatish va rivojlantirishni, bir-birini anglash va 
qo’llab-quvvatlashni tashkil etishning ko’p qirrali jarayoni. 
Pedagogik takt
– bolalar faoliyatining turli doiralarida ular bilan 
muloqotda bo’lishning pedagogik tamoyili, o’lchovi, o’quvchilar 
bilan ularning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olgan holda to’g’ri 
muloqotda bo’la olish malakasi. 
Pedagogik texnika
– 1) har bir ta’lim oluvchiga va jamoaga 
pedagogik ta’sir o’tkazishda samarali qo’llash uchun zarur bo’lgan 
malaka va ko’nikmalar majmuasi; 2) har bir ta’lim oluvchi va 
jamoaning faolligini pedagogik jihatdan ta’minlash uchun zarur 
bo’lgan malaka va ko’nikmalar. 
Pedagogik texnologiya
– 1) oldindan loyihalashtirilgan 
pedagogik jarayonni amaliyotda rejali va bir maromda tatbiq etish 
yoki pedagogik masalani echishga qaratilgan pedagogning uzluksiz 
o’zaro bog’langan harakatlari tizimidir; 2) ta’lim va tarbiya 
metodlarining u yoki bu to’plamini qo’llash bilan bog’liq bo’lgan 
pedagogning uzluksiz, o’zaro shartlangan harakatlari tizimidir; 3) 
pedagogning yutuqlariga kafolat beradigan aniq ishlab chiqilgan va 
qat’iy ilmiy loyihalashtirilgan pedagogik harakat; 4) ta’lim 
shakllarini optimallashtirishga qaratilgan, texnika hamda inson 
omillari, uning o’zaro hamkorligi asosida o’qitish jarayoni va 


bilimlarni egallash, yaratish, qo’llash hamda belgilashning tizimli 
metodidir. 
Pedagogik tizim
- shaxsni rivojlantirish va yaxlit pedagogik 
jarayonni birlashtirgan ta’limning o’zaro bog’langan tashkiliy 
tuzilmasi. 
Pedagogik faoliyat
– ta’lim maqsadlarini amalga oshirishga 
qaratilgan ijtimoiy faoliyatning alohida turi. 
Pedagogning kommunikativ madaniyati
– pedagogning 
kishilar bilan qisqa muddatda muloqot o’rnata olishi, ular bilan 
muloqot o’rnatishga bo’lgan doimiy intilishi. 
Pedagog nuqtai nazari (pozitsiyasi)
– pedagogning dunyoga, 
pedagogik voqelikka va pedagogik jarayonga bo’lgan intellektual va 
hissiy munosabati. 
Pedagogik haqqoniylik
– o’qituvchinig obyektivlik mezoni, 
uning ma’naviy tayyorgarlik darajasi. 
Proektiv malaka
– malakaning maxsus turi bo’lib, kutilgan 
pedagogik natijalarni konkret ta’lim va tarbiya rejalarida aks ettiradi. 
Preskreptiv
– me’yoriy. 
Psixologiya
– 1) shaxsning obyektiv borliqni faol aks ettirish 
jarayonini o’rganuvchi fan; 2) ma’lum bir faoliyat turining o’zaro 
shartlangan psixik jarayonlar to’plami; 3) psixika, xarakter 
xususiyati, ko’ngil xazinasi. 
Ratsionalizatsiya
– metodlarni yoki biror ish - harakatni 
takomillashtirish. 
Releksatsiya
– kuchli hayajon va jismoniy zo’riqishdan so’ng 
engil tortish, tinchlanishning umumiy holati. 
Retrospektiv
– o’tmishga murojaat etish. 
Refleksiv malaka
– pedagogga nisbatan qo’llanadigan nazorat - 
baholash faoliyati. 
Refleksiya
– takrorlash, aks etish, o’z harakatlari va holatlarini 
tahlil qilish. 
Rivojlanishning ehtimollik nazariyasi
– shaxs psixikasi 
rivojlanishining har bir davrini tasodifiy faktlar yig’indisiga ko’ra 
belgilashga asoslangan nazariya va u avvalgi rivojlanish davridagi 
erishilgan sathga nisbatangina bog’liq bo’ladi. 


Rol ijro etish
– qatnashuvchilarning yakka va guruh bo’lib turli 
rollarda (sahnada) chiqishi, obrazga kirishi. 
Ruhiy pedagogik tayyorgarlik
– pedagogikaning metodologik 
asoslari va kategoriyalarini, shaxsning ijtimoiylashuvi va taraqqiyoti 
qonuniyatlari, ta’lim va tarbiyaning mohiyati, maqsadi va 
texnologiyalarini bilish. 
Suggestiya
– uqtirish, to’la ishonch hosil qilish. 
Suhbat
– kuzatuv chog’ida etarli darajada aniq bo’lmagan zarur 
axborotni olish uchun qo’llanadigan tadqiqot metodi. 
Tadqiqot obyekti
– ziddiyat va muammoli vaziyat tug’diruvchi, 
bilishga qaratilgan ilmiy tahlilga muhtoj obyekt. 
Tadqiqot predmeti
– bevosita o’rganilishi lozim bo’lgan va 
amaliy yoki nazariy jihatdan muhim ahamiyat kasb etadigan 
obyektning mohiyati, ma’lum bir tomoni, xususiyati. 
Takt
– misli ko’rilmagan tarzda o’zini tuta bilish. 
Ta’lim
– 1) shaxsning jismoniy va ma’naviy shakllanishining 
yagona jarayoni, sotsial etalonlarning ijtimoiy ong sifatida u yoki bu 
darajada qayd qilingan, tarixan shartlangan ideal timsollarga ongli 
yo’naltirilgan ijtimoiylashish jarayoni; 2) muayyan bilimlarni 
egallash 
g’oyaviy-axloqiy 
qadr, 
malaka, 
ko’nikma, 
axloq 
me’yorlariga qaratilgan jamiyat a’zolarining ta’lim va tarbiyasi 
vazifasini bajaradigan nisbiy mustaqil tizim. 
Ta’limning madaniy insonparvarlik vazifasi
– kishining hayot 
to’siqlarini engishga yordam beradigan ma’naviy kuchi, qobiliyati, 
malakalari, tabiat va ijtimoiy hayotga moslashish vaziyatidagi 
xarakteri, ma’naviy mas’uliyatining shakllanishi, shaxsiy, kasbiy 
takomili hamda shaxsning o’zi tomonidan amalga oshirilishini 
ta’minlovchi 
imkoniyatlari, 
shaxsning 
intellektual, 
axloqiy 
erkinlikka, shaxsiy muxtoriyati shuningdek, baxtiga erishish uchun 
zarur bo’lgan vositalar shaxsning individual ijodiy taraqqiy etishi va 
ma’naviy imkoniyatlarining ochilishi uchun sharoitlar yaratishi. 
Ta’lim turlari
– sokratcha suhbat metodi, an’anaviy ta’lim, 
izohli-namunali (illyustrativ) ta’lim, bilimlarni mustaqil egallash, 
dasturlashtirilgan 
ta’lim, 
ta’limni 
algoritmlash 
jarayoni, 
differentsiatsiyali, individual ta’lim va boshqalar. 


Tarbiya
– 1) shaxsning ma’naviy va jismoniy holatiga 
muntazam va maqsadga muvofiq ta’sir etish; 2) pedagogik 
jarayonda ta’lim maqsadlarini amalga oshirish uchun pedagog va 
tarbiyalanuvchilarning maxsus tashkil etilgan faoliyati. 
Taqlid qilish
– biror harakat, qiliq, ahd, fikr va hissiyotni 
takrorlash, aynan o’zlashtirish. 
Tafakkur
– inson aqliy faoliyatining oliy shakli, insonlarni 
o’rab olgan dunyodagi o’zaro bog’langan narsa va hodisalarni bilish 
jarayoni, muhim hayotiy jarayonlarni his qilish va muammolarni hal 
qilish, ma’lum bo’lmagan voqea hodisalarni qidirish, kelajakni ko’ra 
olish. Tafakkur, tushuncha, hukm, xulosa shakllarida namoyon 
bo’ladi.
Temperament
– 1) shaxsning psixik faoliyati dinamikasining 
turli jihatlarini bildiradigan turg’un individual xususiyatlarining 
qonuniy munosabatlari; 2) shaxsning dinamik xususiyatlari: 
intensivlik, tezlik, temp, psixik jarayonlar va holatlar ritmi. 
Faoliyat
– 1) ongli maqsad bilan boshqariladigan kishining ichki 
(ruhiy), tashqi (jismoniy) faolligi; 2) atrof-muhitning kishilar 
tomonidan maqsadga muvofiq qayta bunyod etilishi. 
Faoliyatning yetakchi turi
– bola hayotining muayyan 
davridagi psixik rivojlanishini etarli darajada ta’minlovchi hamda 
keyingi taraqqiyotiga asos bo’luvchi faoliyatdir. 
Fundamental
– asosiy fundamental 
Xayrixohlik
– kishilarga ochiq ko’ngilli bo’lish, iltifotli, 
marhamatli bo’lish. 
Shaxs
– 1) kishilarning ijtimoiy xulqi, insonlar orasida o’zini 
tutishini aks ettiradigan ruhiy sifatlari majmuini bildiruvchi 
tushuncha; 2) turli-tuman sifatlar tizimidagi kishining ruhiy, 
ma’naviy mohiyati; 3) ijtimoiy mohiyat kasb etgan va o’z-o’zini 
anglash qobiliyatiga ega bo’lgan kishi. 
Shaxs dinamikasi
– kishining ontogenetik rivojlanishini o’z 
ichiga olgan holda subyektning xususiyatlari va sifatining vaqtga 
nisbatan o’zgarish jarayoni. 
Shaxsiy fazilat
– shaxs tomonidan o’zining axloqiy, ruhiy va 
ishchanlik qobiliyatining ijtimoiy ahamiyatini, jamiyatdagi o’rnini 
anglay olish xususiyati. 


E’tiqod
– shaxs amal qiladigan bilim, tamoyil va ideallarning 
haqqoniyligiga qalban va asosli ishonch bilan bog’langan, uning 
atrof-muhitga hamda o’zining xatti-harakatlariga bo’lgan subyektiv 
munosabati. 
Evristika
– ilmiy tadqiqotning mantiqiy usullari va metodik 
qoidalari tizimi. 
Empirik
– tajribaga asoslangan. 
Empirik bosqich
– tadqiqot obyekti to’g’risida har tomonlama 
tasavvur hosil qilish, ta’lim amaliyoti, ilmiy bilimlar saviyasi va 
hodisalar mohiyatiga erishishga bo’lgan talab o’rtasidagi ziddiyat, 
ilmiy muammoni nomlash. 
O’z-o’zini baholash
–shaxsning o’z psixologik sifatlari, xulqi, 
yutuqlari va muvaffaqiyatsizliklari, qadr-qimmati, kamchiliklarini 
baholay olishi. 
O’z-o’zini tarbiyalash
– 1) shaxsga xos bo’lgan madaniyatning 
shakllanishi va rivojlanishiga qaratilgan izchil va ongli faoliyati; 2) 
shaxsning o’z jismoniy, ruhiy va axloqiy sifatlarini tinmay amalga 
oshirish. 
O’qitish
- ta’lim oluvchining bilish faoliyatini boshqarishga 
qaratilgan o’qituvchining faoliyati.
O’qitish
– 1) ta’limning o’ziga xos usuli bo’lib, shaxsga nazariy 
va amaliy bilimlar berish jarayonida uning rivojlanishi ta’minlanadi; 
2) o’quvchi va o’qituvchi, o’quvchining boshqa o’quvchilar bilan 
aloqasi natijasi o’laroq atrof-muhit, uning qonuniyatlari, taraqqiyot 
tarixi va ularning o’rganilish usullarini bilishning muntazam 
boshqarilish jarayoni. 
O’qituvchining innovatsion faoliyati – sotsial ijtimoiy pedagogik 
fenomen bo’lib, ijodiy imkoniyatni aks ettirish, kundalik faoliyatdan 
chetga chiqishdir. 
O’qitish vazifasi
– ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlanish vazifalari. 
O’quv-bilish faoliyati
– insoniyat tomonidan to’plangan 
madaniy boylikni egallash bilan bog’liq faoliyat. 
O’quv faoliyati
– shaxsning yangi bilim, malaka va 
ko’nikmalarni egallash jarayoni. 
Qanoat
– ma’lum maqsadga erishish yo’lida ijobiy tuyg’u bilan 
bog’langan shaxsning psixologik holati. 


Qiziqish
– shaxs harakatiga sabab bo’ladigan faoliyat 
yo’nalashining ongli shakli. 
G’ayri ixtiyoriylik
- tashqi holat yoki shaxsiy kayfiyatlar 
ta’sirida dastlabki ishonchlarga moyil kishi xulqining xususiyati. 
Halollik
– shaxsiy va ijtimoiy majburiyatlarni, axloqiy 
me’yorlarni rostgo’ylik bilan saqlash. 
Yaxlitlik
– pedagogik jarayonning sintezlashgan sifati bo’lib, 
uning oliy darajadagi taraqqiyotini, unda faoliyat ko’rsatayotgan 
subyektlar, obyektlar faoliyatini ta’minlovchi jarayondir. 
Yaxlit pedagogik jarayon
- tarbiya jarayonida ta’lim va ta’lim 
jarayonida tarbiya berishning o’zaro singib ketgan, yaxlit holga 
kelgan jarayoni. 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 
1.
Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт 
йўли. – Т.: Ўзбекистон, 1992. – 71 б. 
2.
Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: 
хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт 
кафолатлари – Т.: Ўзбекистон, 1997. – 315 б. 
3.
Каримов И.А. Жамиятимиз мафкураси халқни – халқ, 
миллатни – миллат қилишга хизмат этсин. 7-жилд. – Т.: 
Ўзбекистон, 1999.
4.
Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: 
Маънавият, 2008. – 176
б. 
5.
Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, 
Ўзбекистон шароитида уни бартараф этиш йўллари ва 
чоралари. – Т.: Ўзбекистон, 2009. – 59 б. 
6.
Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги 
Қонуни// “Баркамол авлод − Ўзбекистон тараққиётининг 
пойдевори” китобида. – Т.: Шарқ, 1997. − Б. 20-29.
7.
Ўзбекистон 
Республикасининг 
“Кадрлар 
тайёрлаш 
миллий 
дастури”// 
“Баркамол 
авлод 
− 
Ўзбекистон 
тараққиётининг пойдевори” китобида. – Т.: Шарқ, 1997. − Б.31-
61.


8.
Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар 
– Т.: Ўзбекистон, 2001. – 80 б. 
9.
Авесто. / А.Маҳкам таржимаси. Т.: Шарқ, 2001. – 385 б. 
10.
Абдираззаков А.А. Национальные духовные ценности и 
их место в самосознании нации: Автореф. дис. … канд. филос. 
наук. – Т., 1995. 24 с. 
11.
Абдукаримов 
Х. 
Профессиональное 
воспитание 
личности учителя в процессе непрерывного педагогического 
образования: Автореф. дисс. … докт. пед. наук. – Т.,1997. – 46 
с. 
12.
Абдуллаева М.Х. Интеграция как средство обогащения 
интеллектуального и воспитательного потенциала занятий по 
гуманитарным 
дисциплинам 
// 
Формирование 
интеллектуального, духовно-нравственного и физического 
потенциала учащихся общеобразовательной школы Республики 
Узбекистан на современном этапе. – Ташкент: УзНИИПН им. 
Т.Н.Кары Ниязи, 2005. – С.137-149. 
13.
Абдуллаева 
Ш.К. 
Технология 
преподавания 
общественных 
наук 
в 
учебных 
заведениях 
среднего 
специального профессионального образования (на примере 
учебной дисциплины «Основы духовности»): Автореф. дис. … 
канд. пед. наук. – Т., 2001. – 18 с. 
14.
Абдуллаев М. Ввведение в этику. – Наманган: 
Наманган, 1998. – 94 с.
15.
Абдуллажонов М.А. Формирование профессиональных 
качеств будущего учителя в процессе обучения в педвузах: 
Автореф.дисс. ... канд.пед.наук. – Т., 1991. – 21 с. 
16.
Абдуманнотов А.М. Алишер Навоий мероси асосида 
бошланғич синф ўқувчиларининг маънавий тушунчаларини 
шакллантириш (“Ҳайрат ул-аброр” достони мақолатлари 
мисолида): Педагогика фанлари номзоди. ... дисс. – Т., 2004. – 
156 б. 
17.
Абдунабиев А.Г. Вклад в мировую цивилизацию (из 
истории зарождения, становления и развития материальных и 
духовных культур в Узбекистане). – Т.: Узбекистан, 1998.− 178 
с.


18.
Абдурахимов 
Б. 
Художественна 
я 
культура 
Узбекистана: ХХ век. – Т.: Узбекистан, 2000.- 180 с. 
19.
Абдураҳмонов А. Саодатга элтувчи билим: (Дин, 
фалсафа, ҳаёт, маънавият ва маърифат сабоқлари). – Т.: 
Моварауннаҳр, 2002. – 720 б.
20.
Абдуқодиров А. Тасаввуф истилоҳларининг қисқача 
изоҳли луғати. – Хўжанд: Раҳим Жалил номидаги Давлат 
нашриёти, 1997. – 95 б. 
21.
Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шаҳри. −Т.: 
А.Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 1993. − 222 б. 
22.
Абу 
Райҳон 
Беруний. 
Тарайҳалар 
(Жавоҳирот 
китобидан). − Т.: Мерос, 1991. − 47 б. 
23.
Авезов Ш. Экологическое воспитание старшеклассниов 
сельской школы в процессе краеведческой деятельности: 
Автореф. дис. … канд. пед. наук. − Т., 1993. – 19 с.
24.
Ажибаева 
А.Ж. 
Реализация 
личностно-
ориентированного подхода в профессиональном воспитании 
будущего учителя: Автореф. дис. … канд. пед. наук. – Бишкек, 
2007. – 23 с. 
25.
Азизхўжаева Н.Н. Ўқитувчи тайёрлашнинг педагогик 
технологияси. – Т.: ТДПУ, 2000. – 52 б. 
26.
Азизходжаева Н.Н. Педагогические технологии и 
педагогическое мастерство. – Т.: ТГПУ, 2003. – 192 с. 
27.
Алишер Навоийнинг ижодий мероси 
ва унинг 
жаҳоншумул аҳамияти. – Т.: Фан, 2001. – 52 б. 
28.
Аль-Джинди Н.А. Педагогические идеи Абу Насра аль 
Фараби: Автореф. дис. … канд. пед. наук. – М., 1991. – 17 с. 
29.
Амир Темур ва темурийлар даврида маданият ва санъат. 
– Т.: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1996. – 88 
б. 
30.
Ангеловский К. Учителя и инновации / Книга для 
учителя. Перевод с македонского В.П.Диденко. – М.: 
Просвещение, 1991. – 158 с. 
31.
Аннамуратова 
С.К. 
Художественно-эстетическое 
воспитание школьников Узбекистана. – Т.: Фан, 1991. – 369 с. 


32.
Арзиқулова Д.Н. Касбий камолотнинг психологик ўзига 
хос хусусиятлари: Психология фанлари номзоди. … дисс. 
Автореф. – Т.: 2002. – 22 б. 
33.
Арипов М. Гуманизм Алишера Навои. – Т.: Узбекистан, 
1991. – 223 с. 
34.
Артыков Н. Формирование нравственной личности 
учащихся на основе национальных и общечеловеческих 
ценностей: Автореф. дис. … докт. пед. наук. – Т., 2000. – 37 с. 
35.
Ахмеджанов М.М. Диагностика подготовленности 
педагога к профессиональной деятельности: Автореф.дисс. … 
канд.пед.наук. – Т.: 1994. – 23 с. 
36.
Бабашев 
Ф.А. 
Хоразм 
Маъмун 
академияси 
алломаларининг маърифий-ахлоқий қарашлари: Педагогика 
фанлари номзоди. ... дисс. – Т., 1999. – 149 б. 
37.
Батракова 
С.Н. 
Методология 
становления 
педагогического процесса // Педагогика. – Москва, 2003. - №3. 
– С.11-16. 
38.
Баубекова Г.Д. Образовательно-нравственные взгляды 
просветителей Средней Азии конца XIX – начала ХХ веков: 
Автореф. дис. … докт. пед. наук. – Т., 2002. – 34 с. 
39.
Бегматов А. Маънавият фалсафаси ёхуд Ислом Каримов 
асарларида янги фалсафий тизимнинг яратилиши. – Т.: Шарқ, 
2000. – 94 б. 
40.
Белухин Д.А. Основы личностно ориентированной 
педагогики. –Воронеж: МОДЭК, 2005. – 286 c. 
41.
Бекбулатова 
Л. 
Индивидуализация 
в 
учебно-
воспитательном процессе// Халқ таълими. – Ташкент, 2006.- № 
1. – С.135-137. 
42.
Бердяев Н.А. Самопознание. – Л.: Лениздат, 1991. – 395 
с. 
43.
Бережкова Е.В., Краевский В.В. Парадигма науки и 
тенденции развития образования// Педагогика. – М., 2007. - №1. 
– С.22-28. 
44.
Бим-Бад Б.М. Педагогическая антропология. – М.: 
УРАО, 2003. – 208 с. 


45.
Бозиев Р.С. Вуз как воспитательное пространство// 
Педагогика. – М., 2002.- № 7. – С.52-71. 
46.
Бозорова Н.Ш. Талабаларда экологик маданияти 
шакллантиришнинг илмий-педагогик асослари: Педагогика 
фанлари номзоди. ...дисс. – Т., 2007. – 176 б. 
47.
Бондаревская Е.В. Теория и практика личностно 
ориентированного образования. – Ростов-на-Дону: РГПУ, 2000. 
– 256 с. 
48.
Бондаревская Е.В. Смыслы и стратегии личностно-
ориентированного воспитания// Педагогика. – М., 2001.- № 1. – 
C.35-39. 
49.
Бондаревская Е.В., Кульневич С.В. Педагогика: 
личность в гуманистических теориях и системах воспитания. – 
Ростов-на-Дону: Феникс, 1999. – 178 с. 
50.
Бордовская Н.В., Реан А.А. Педагогика. – СПб.: Питер, 
2001. – 276 c/ 
51.
Бурлацкая М., Рубина Л., Шапко И. Мнение студентов о 
качестве образования в педагогическом вузе// Народное 
образование. – М., 2002.- № 5. – С.82-90. 
52.
Введенский В.Н. Педагогическая профессия как 
социальный институт// Педагогика. – М., 2006.- № 2. – С.59-65. 
53.
Вершловский С.Г. Психолого-педагогические проблемы 
деятельности молодого учителя. – Л.: Знание, 1983. – 32 с. 
54.
Вульфов Б.З. Учитель: профессиональная духовность //
Педагогика. – Москва, 1995. - №2. – С. 48-52. 
55.
Гершунский 
Б.С. 
Образовательно-педагогическая 
прогностика. Теория, методология, практика. – М.: Флинта, 
Наука, 2003. – 768 с. 
56.
Гершунский Б.С. Философия образования XXI века (В 
поисках 
практико-ориентированных 
образовательных 
концепций). – М.: Совершенство, 1998. – 608 с. 
57.
Горовая 
В.И. 
Конструктивная 
педагогическая 
аксиология// Педагогика. – Москва, 2007.- № 4. – С.15-21. 
58.
Гулметов Э., Қобилжонова Т., Эрназаров Ш., Маврузов 
А. Маданиятшунослик. – Т.: “ЎАЖБНТ” маркази, 2000. – 179 б.
59.
Гусейнов А.А. Этика. – М.: Гардарика, 1999. – 470 с. 


60.
Давлетшин М.Г., Жалилова С.И. Олий мактабда таълим 
жараёни самарадорлигининг психологик томонлари – Т.:ТДПУ, 
2001. – 10 б.
61.
Дахин А. Педагогическое моделирование: сущность, 
эффективность и … неопределённость// Народное образование. 
– Москва, 2002. -№ 2. – С.55-60. 
62.
Джураева Б.Р. Формирование педагогической культуры 
будущих учителей в процессе профессиональной подготовки 
при изучении дисциплин педагогического цикла: Дис. … канд. 
пед. наук. – Т., 2002. – 146 с. 
63.
Джуринский А.Н. Развитие образования в современном 
мире. – М.: ВЛАДОС, 1999. – 200 с. 
64.
Долгов К.М. Эстетика Жана-Поля Сартра. – М.: Знание, 
1990. – 63 с. 
65.
Дугин А.Г. Эволюция парадигмальных оснований 
науки. – М.: Владос, 2002. – 178 с. 
66.
Евдокимова 
Е. 
Проектная 
модель 
гражданского 
воспитания дошкольников// Дошкольное воспитание. – Москва, 
2005.- № 3. – С.6-13. 
67.
Евразийский 
информационный 
и 
библиотечный 
конгресс «Общество знаний: партнёрство культуры, науки и 
образования 
для 
инновационного 
развития»// 
Библиотековедение. – Москва, 2006.- № 2. – С.8-27. 
68.
Ембергенов А.П. Этические взгляды Ажинияза в 
контексте современной культуры: Автореф. дис. … филос. 
наук. – Ташкент, 2005. – 17 с. 
69.
Ермаков Д.С. Образование для устойчивого развития// 
Педагогика. – 2006.- № 9. – С.23-29. 
70.
Жабборов И. Антик маданият ва маънавият хазинаси. – 
Т.: Ўзбекистон, 1999. – 221 б. 
71.
Жумаев У. Касб танлашга муносабат тизими тадқиқи ва 
унинг асосий вазифалари. // Халқ таълими. – Т., 2002. - №4. – 
Б.49-53. 
72.
Жумаева 
Н.Э. 
Умумий 
ўрта 
таълимни 
ишонпарварлаштиришда 
ўқитиш 
тамойиллари 
ва 


методларининг ўзаро алоқадорлиги: Педагогика фанлари 
номзоди. ... дисс. – Карши, 2005. – 162 б.
73.
Жуманиёзова 
М.Т. 
Малака 
ошириш 
жараёнида 
ўқитувчиларни инновацион фаолиятга тайёрлашнинг педагогик 
асослари (тарих фани ўқитувчилари мисолида. – Т.: 2007. – 158 
б. 
74.
Журавлёв В.И. Педагогика в системе наук о человеке. – 
М.: Педагогика, 1990. – 168 с. 
75.
Жураев Қ.Б. Ўсмирларнинг ўзини англаш ва ўз-ўзини 
бошқаришга ўргатишининг педагогик омиллари: Дис. … 
педагогика фанлари номзоди. – Ташкент, 2006. – 151 б. 
76.
Закиров 
А.А. 
Особенности 
сотрудничества 
преподавателей и обучающихся в учебной деятельности: 
Автореф. дис. … канд. психол. наук. – Т., 2002. – 22 с. 
77.
Занина Л.В., Меньшикова Н.П. Основы педагогического 
мастерства. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2003. – 288 с. 
78.
Зеленкова И.Л. Этика. – Минск: Тетра-Системс, 1998. – 
367 с. 
79.
Зиямухамедова 
С., 
Зиямухамедов 
Б. 
Новая 
педагогическая технология: теория и практика. – Ташкент: Изд-
во мед. лит-ры им. Абу Али Ибн Сины, 2002. – 118 с. 
80.
Зокиров И.И. Таълим жараёнига янги педагогик 
технологияларни татбиқ этишнинг назарий-амалий асослари: 
Педагогика фанлари номзоди. … дисс. – Т.: 2005. – 126 б. 
81.
Ибодуллаева О.Н. Кичик мактаб ёшидаги ўқувчиларда 
инсонпарварликни шакллантиришнинг педагогик асослари: 
Педагогика фанлари номзоди. …дисс. – Т., 2004. – 141 б. 
82.
Ибрагимов Х.И. Автогенная тренировка как средство 
самовоспитания. – М.: Педагогический вестник, 1996. – 115 с. 
83.
Игровое обучение иностранным языкам и иноязычному 
общению/ Сост. Е.А.Маслыко, П.К.Бабинская и др. – Минск: 
Высшая школа, 1992. – 448 с. 
84.
“Ижтимоий педагогика ва педагогик социология” фани 
ишчи дастури. / Тузувчи: Н.М.Эгамбердиева. – Т.: ТДПУ, 2007. 
– 16 б.


85.
“Ижтимоий экология” фани ишчи дастури. / Тузувчи: 
А.Зикиряев. – Т.: ТДПУ, 2007. – 16 б. 
86.
Imomnazarov M. Milliy ma’naviyatimiz asoslari. – T.: 
O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2006. – 448 b. 
87.
Исаева Г. Бўлғуси педагогларнинг касбий фазилатлари. 
// Халқ таълими. – Т., 2004. - №2. – Б.41-46.
88.
Искандаров Б. Ўрта Осиёда фалсафий ва ижтимоий-
cиёсий фикрнинг шаклланиши ва ривожланиши тарихидан 
лавҳалар. – Т.: Ўзбекистон, 1993. – 109 б. 
89.
Исмоилов С.Т. Нақшбандия тариқатининг тасаввуф 
тараққиётидаги ўрни: Фалсафа фанлари номзоди. ... дисс. 
Автореф. – Т., 2006. – 26 б. 
90.
Ишмуҳамедов 
Р.Ж. 
Инновацион 
технологиялар 
ёрдамида таълим самарадорлигини ошириш йўллари /Ўрта 
махсус, касб-ҳунар таълими муассасалари ўқитувчиларининг 
малакасини 
ошириш 
ва 
қайта 
тайёрлаш 
факультети 
тингловчилари, академик лицей ва касб-ҳунар коллежлари 
ўқитувчилари учун услубий тавсиялар. – Т.: ТДПУ, 2004. – 44 
б. 
91.
Йўлдошев 
Ж.Ғ., 
Усмонов 
С. 
Илғор 
педагогик 
технологиялар. – Т.: Ўқитувчи, 2004. – 101 б.
92.
Кабуш 
В.Т. 
Теория 
и 
практика 
формирования 
гуманистической воспитательной системы: Автореф. … докт. 
пед. наук. – Минск, 2001. – 37 с. 
93.
Кадыров Б.А. Традиционная педагогическая культура 
узбекского народа (История. Теория. Практика): Автореф. дис. 
… докт. пед. наук. – М., 1992. – 41 с. 
94.
Калдыбекова А., Ходжаев Б. Педагогик аксиология. – 
Т.: Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси 
нашриёти, 2009. – 80 б. 
95.
Калдыбекова А. Урхун-Енисей ёзма ёдгорликларини 
ўқитиш жараёнида талабаларни байналмилаллик руҳида 
тарбиялаш. / Педагогик таълим. – 2006, №4. – Б.55.
96.
Карим Т. Миллий тафаккур тараққиётидан (“Авесто” 
замонларидан то XXI аср бошларигача). – Т.: “Чўлпон” 
нашриёти, 2003. – 160 б. 


97.
Каримов Ш., Шамсутдинов Р. Ватан тарихи. – Т.: 
Ўқитувчи, 1997. – 528 б. 
98.
Клеников В.Н. Диалог как средство формирования 
этической культуры школьников. // Педагогика. – М., 2007.- № 
1. – С.41-45. 
99.
Коджаспирова 
Г.М., 
Коджаспиров 
А.Ю. 
Педагогический словарь. – М.: Академия, 2003. – 176 с. 
100.
Колесникова И.А. Педагогическая реальность в 
зеркале межпарадигмальной рефлексии. – СПб., 1999. – 182 с. 
101.
Комилов Н. Тасаввуф ёки комил инсон ахлоқи. – Т.: 
Ёзувчи, 1996. – 272 б. 
102.
Комилов Н. Комил инсон – миллат келажаги. – Т.: 
Ўзбекистон, 2001. – 147 б. 
103.
Кораблёва М. Главное – развитие студента как 
личности// Дошкольное воспитание. – Москва, 2005.- № 6. – 
С.122-123. 
104.
Коростелёва 
Т. 
Зачем 
будущему 
математику 
естествознание?// Alma mater. – Москва, 2004. - № 8. – С.56-57. 
105.
Корсак К. Проблемы педагогики и перспективы их 
решения// Народное образование. – Москва, 2002.- № 2. – С.44-
54. 
106.
Коршунова Н.Л. Нужна ли педагогике новая 
парадигма?// Педагогика. – Москва, 2002.- № 7. – C.22-27. 
107.
Костин 
А.К. 
Регионализация 
образования 
– 
стратегическое 
направление 
образовательной 
политики// 
Педагогика. – М., 2005.- № 8. – С .26-32. 
108.
Краевский В.В. Воспитание или образование?// 
Педагогика. – М., 2001.- № 3. – C.74-78. 
109.
Краевский В.В. Общие основы педагогики. – М.: 
Академия, 2003. – 256 с. 
110.
Кривов Ю.И. О месте понятия «социализация» в 
современной педагогике// Педагогика. – М., 2003.- № 2. – С.14-
22. 
111.
Кукушин В.С. Теория и методика воспитательной 
работы. – Ростов-на-Дону: Март, 2002. – 320 с. 


112.
Кукушкин В.С., Столяренко Л.Д. Этнопедагогика и 
этнопсихология. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2000. – 443 с. 
113.
Культура, нравственность, человек. – Т.: Фан, 1991. – 
98 с. 
114.
Кун Т. Структура научных революций. – М.: Владос, 
2002. – 167 с.
115.
Куницына В.Н., Казаринова Н.В., Погольша В.М. 
Межличностное общение. – СПб.: Питер, 2001. – 544 с. 
116.
Крылова Н.Б. Педагогическая, психологическая и 
нравственная 
поддержка 
как 
пространство 
личностных 
изменений ребёнка и взрослого// Классный руководитель. – М., 
2000.- № 3. – C.26-29. 
117.
Қурбонбоев 
М. 
Талабалар 
маънавий-ижтимоий 
фаолликларини 
ривожлантиришнинг 
педагогик 
асослари 
(жамоалар асосида): Дис. … педагогика фанлари номзоди. – 
Тошкент, 1998.- 155 б. 
118.
Курбанов 
Ш.А. 
Социально-педагогические 
особенности национальной модели и программы по подготовке 
кадров: Дис. … докт. пед. наук в форме научного доклада. – Т., 
2000. – 527 с. 
119.
Курбанов Ш., Сейтхалилов Э. Подготовка кадров 
новой формации – приоритет развития страны// Современные 
технологии образования в высшей школе. – Бишкек, 1998. – 
С.119-124. 
120.
Курбанов 
Ш., 
Сейтхалилов 
Э. 
Формирование 
принципов идеи национальной независимости в сознании детей 
и учащейся молодёжи. – Т.: Университет, 2002. – 288 с. 
121.
Лазарев С., Ставринова Н.Н. Критерии и уровни 
готовности 
будущего 
педагога 
к 
исследовательской 
деятельности// Педагогика. – М., 2006.- № 2. – С.51-59. 
122.
Лесохина Л.Н. Образование в структуре человеческой 
деятельности: Автореф. дис. … докт. пед. наук. – СПб., 1991. – 
32 с. 
123.
Липская 
Л.А. 
Философско-антропологический 
фундамент современного образования// Педагогика. – М., 2006.- 
№ 2. – С.25-28. 


124.
Литвинова 
Л.С., 
Жиренко 
О.Е. 
Нравственно-
экологическое воспитание школьников: Основные аспекты, 
сценарии, мероприятия. Метод. библиотека. – М.: 5 за знания, 
2005. – 208 с. 
125.
Личность. Культура. Этнос/ Под ред. А.Л.Белика. – 
М.: Смысл, 2001. – 533 с. 
126.
Лихачёв Б.Т. Педагогика. Курс лекций. – М.: Юрай-
Издат, 2003. – 607 с. 
127.
Лузина Л.М. Философски-антропологический подход 
в современной методологии воспитания: Дис. … докт. пед. наук 
в виде научного доклада. – СПб., 1998. – 46 с. 
128.
Лызь Н.А. Взгляд на парадигмы и изменения в 
педагогике// Педагогика. – М., 2005.- № 8. – С.16-26. 
129.
“Маданиятшунослик” фани ишчи дастури. / Тузувчи: 
Л.Тожиназарова. – Т.: ТДПУ, 2007. – 22 б. 
130.
Мажитова Ш.Н. Педагогические основы целостного 
развития 
личности 
будущего 
учителя 
в 
процессе 
профессиональной подготовки: Дис. … канд. пед. наук. – Т., 
2005. – 172 с. 
131.
Макаровская И.В. Коммуникативная компетентность и 
представление учителя о себе: Дис. … канд. психол. наук. – 
СПб., 2003. – 196 с. 
132.
Маматкулова Р. Воспитание морально-этических 
качеств студентов университетов на основе национально-
духовного наследия народа: Автореф. дис. … канд. пед. наук. – 
Т., 1995. – 22 с. 
133.
Мардонов Ш.Қ. Янги таълимий қадриятлар асосида 
педагог кадрларни тайёрлаш ва малакасини ошириш. – Т.: Фан, 
2006. – 232 б. 
134.
Мардонов Ш. Педагогик таълим тизимида таълимий 
қадриятлардан фойдаланиш. // Халқ таълими. – Т., 2005. - №6. – 
Б.24-28. 
135.
Мардонов Ш., Эгамбердиева Н. Шарқ алломалари 
мероси – педагог мутахассислар тайёрлаш асоси. // Халқ 
таълими. – Т., 2004. - №2. – Б.25-27. 


136.
Маркова А. Н. Психология труда учителя /Кн. для 
учителей. – М.: Просвещение, 1993. – 190 с. 
137.
Мартишина Н.В. Ценностный компонент творческого 
потенциала личности педагогика// Педагогика. – М., 2006.- № 3. 
– С.48-57. 
138.
Маҳкамов У.И. Юқори синф ўқувчиларида ахлоқий 
маданиятни 
шакллантиришининг 
педагогик 
асослари: 
Педагогика фанлари доктори. ... дисс. – Т., 1998. – 286 б. 
139.
Маҳкамова М.Ю. Бўлажак тарбиячиларда педагогик 
мулоқот маданиятини шакллантириш: Педагогика фанлари 
номзоди. ...дисс.Автореф. – Т., 2002. – 21 б. 
140.
Маҳмудов Т. “Авесто” ҳақида. – Т.: Шарқ, 2000. – 63 
б. 
141.
Махмутова Г.И. Олий педагогик таълим тизимида 
талабаларни маънавий шакллантиришнинг ижтимоий педагогик 
хусусиятлари: Педагогика фанлари номзоди. ... дисс. – Т.: 2004. 
– 179 б. 
142.
Межуев В. Культура и образование// Альма матер. – 
М., 2004.- № 5. – С.5-9. 
143.
Митина Л.М. Учитель как личность и профессионал 
(психологические проблемы). – М.: Дело, 1994. – 215 с. 
144.
Мороз А.Г. Профессиональная адаптация выпускника 
педагогического вуза: Автореф. дис. … докт. пед. наук. – Киев, 
1983. – 50 с. 
145.
Мудрик А.В. Социальная педагогика. – М.: Академия, 
2003. – 200 с. 
146.
Мудрик А.В. Основы социальной педагогики. – М.: 
ACADEMA, 2006. – 205 с.
147.
Мурадова Д. Освоение новых знаний и умений 
посредством инновационных методов как стержневая основа 
развития креативности // ж. Халқ таълими. – 2006.- № 1. – 
С.152-155. 
148.
Муслимов Н.А. Касб таълими ўқитувчисини касбий 
шакллантиришнинг назарий-методик асослари: Педагогика 
фанлари доктори. ... дисс. – Т., 2007. – 315 б. 


149.
Мустафаева Ф.А. Социальная педагогика. – М.: 
Академический Проект-Екатеринбург: Деловая книга, 2003. – 
528 с. 
150.
Мустақиллик: Изоҳли илмий-оммабоп луғат. – Т.: 
Шарқ, 2000. – 320 б.
151.
Мусурмонова О. Оила маънавияти – миллий ғурур. – 
Т.: Ўқитувчи, 1999. – 200 б. 
152.
Мусурмонова 
О., 
Баубекова 
Г. 
Ўзбек 
халқ 
педагогикаси. – Т.: Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси 
нашриёти, 2000. – 64 б. 
153.
Мусурмонова О. Юқори синф ўқувчилари маънавий 
маданиятини 
шакллантиришнинг 
педагогик 
асослари: 
Педагогика фанлари доктори. ...дисс. – Т., 1993. – 364 б. 
154.
Мухсиева А. Оилада миллий тарбияни ташкил 
этишнинг методик асослари. – Т.: Фан, 2009. – 116 б. 
155.
Муҳиддинов М.К. Алишер Навоий ва унинг салафлари 
ижодида 
инсон 
концепцияси 
(“Хамса”ларнинг 
биринчи 
достонлари асосида): Филология фанлари доктори. ... дисс. 
Автореф. – Т., 1995. – 60 б. 
156.
Наврузова Г.Н. Нақшбандия тасаввуфий таълимоти ва 
баркамол инсон тарбияси: Фалсафа фанлари доктори. ... дисс. – 
Т., 2002. – 327 б.
157.
Наврузова Г.Н. Нақшбандия тасаввуфий таълимоти ва 
баркамол инсон тарбияси: Фалсафа фанлари доктори. ... дисс. 
Автореф. – Т., 2002. – 46 б.
158.
Насиров К.Ж. Идеи мыслителей Средней Азии IX-X 
веков о нравственном воспитании (на примере произведений 
ал-Бухари и ал-Фараби): Автореф. дис. … канд. пед. наук. – 
Ташкент, 2000.- 24 с. 
159.
Насриддинова Д.Х. Гуманитаризация подготовки 
будущего 
учителя-бакалавра 
в 
системе 
высшего 
педагогического образования: Дис. … канд. пед. наук. – Т., 
2000. – 146 с. 
160.
Немов Р.С. Психология. Книга 2. Психология 
образования. – М.: Владос, 2000. – 606 с. 


161.
Непрерывное образование: краткий словарь/ Под ред. 
Н.А.Лобанова и В.Н.Скворцова. – СПб.: Файндер, 2003. – 48 с. 
162.
Никитина Н.Н., Железнякова О.М., Петухов М.А. 
Основы профессионально-педагогической деятельности. – М.: 
Мастерство, 2002. – 288 с. 
163.
Нишаналиев У.Н. Формирование личности учителя 
трудового обучения: проблемы и перспективы. – Т.: Фан, 1990. 
– 85 с. 
164.
Нишонова С. Маънавият дарслари. – Т.: Ўқитувчи, 
1994. – 320 б. 
165.
Нишонова С. Миллий қадриятлар ва баркамол инсон 
тарбияси. / Халқ таълими. – Т., 1999, №3. – Б.16-19.
166.
Новые педагогические и информационные технологии 
в системе образования/ Под ред. Е.С.Полат. – М.: Академия, 
2003. – 272 с. 
167.
“Оила педагогикаси” фани ишчи дастури. / Тузувчи: 
А.Ш.Мухсиева. – Т.: ТДПУ, 2007. – 12 б.
168.
Ортиқов Н. Миллий ва умуминсоний қадриятлар 
асосида ўқувчи шахсини ахлоқий шакллантириш: Педагогика 
фанлари доктори. ... дисс. – Т., 2000. – 305 б. 
169.
Очилов М. Янги педагогик технологиялар. – Қарши.: 
Насаф, 2000. – 79 б. 
170.
Очилов М., Очилова Н. Ўқитувчи одоби. – Т.: 
Ўқитувчи, 1997. – 132 б. 
171.
Очилов.М. Муаллим – қалб меъмори. – Т.: Ўқитувчи, 
2001. – 429 б. 
172.
Пальчевский Б.В. Культурологические основания 
готовности к разработке учебно-методических комплексов// 
Педагогика. – М., 2007.- № 2. – С.23-30. 
173.
Панфилов 
М.А. 
Знаково-символическое 
моделирование учебной информации в вузе// Педагогика. – М., 
2005.- № 9. – С.51-56. 
174.
Педагогика/ Под ред. П.И.Пидкасистого. – М.: 
Пед.общество России, 1998. – 640 с. 
175.
Педагогика. Большая современная энциклопедия. – 
Минск: Современное слово, 2005. – 720 с. 


176.
Педагогические технологии/ Под ред. В.С.Кукушина. 
– М.-Ростов-на-Дону: Март, 2006. – 336 с. 
177.
Педагогические основы формирования личности 
учащегося в средней общеобразовательной школе Республики 
Узбекистан на современном этапе. – Т.: Фан, 2005. – 167 с. 
178.
“Педагогик маданият асослари” фани ишчи дастури / 
Тузувчилар: Н.М.Эгамбердиева, Р.Ж.Ишмухаммедов. – Т.: 
ТДПУ, 2006. – 12 б. 
179.
“Педагогик 
маҳорат” 
фани 
ишчи 
дастури. 

Тузувчилар: Н.М.Эгамбердиева, Р.Ж.Ишмухаммедов. – Т.: 
ТДПУ, 2007. – 24 б. 
180.
Писаренко В.И., Писаренко И.Я. Педагогическая 
этика. – Минск: Народная асвета, 1986. – 240 с. 
181.
Платонов Ю.П. Этническая психология. – СПб.: Речь, 
2001. – 320 с. 
182.
Подласый 
И.П. 
Педагогика. 
– 
М.: 
Высшее 
образование, 2006. – 540 с. 
183.
Подласый И.П. Педагогика. Новый курс. В 2-х кн. – 
М.: ВЛАДОС, 2005. Кн.1. – 574 с. 
184.
Подласый И.П. Педагогика. Новый курс. В 2-х кн. – 
М.: ВЛАДОС, 2005. Кн.2. – 256 с. 
185.
Подласый И.П. Продуктивная педагогика. – М.: 
Народное образование, 2003. – 496 с. 
186.
Поляков С.Д. Технологии воспитания. – М.: ВЛАДОС, 
2002. – 144 с. 
187.
Психология и педагогика / Под ред. А.А.Радугина. – 
М.: Центр, 2002. – 256 с. 
188.
Рабочая программа “Этика. Эстетика. Логика” / Сост. 
Э.М.Иззетова. – Т., ТГПУ, 2006. – 24 с. 
189.
Радугин А.А. Этика. – М.: Центр, 2003. – 224 с. 
190.
Ратанова Т.А., Шляхта Н.Ф. Психодиагностические 
методы изучения личности. – М.: ВЛАДОС, 1998. – 264 с. 
191.
Рахимов Б.Х. Бўлажак ўқитувчида касбий-маданий 
муносабатларнинг шаклланиши: Педагогика фанлари номзоди. 
... дисс. – Т., 2004. – 160 б. 


192.
Рекомендации для преподавателей высших учебных 
заведений 
по 
внедрению 
основных 
принципов 
самостоятельного 
обучения. 
– 
Т.: 
Вестминстерский 
международный университет, 2007. – 27 с. 
193.
Рогов Е.И. Личность учителя: теория и практика. – 
Ростов-на-Дону.: Феникс, 1996. – 225 с. 
194.
Руденко 
В.Н. 
Культурологические 
основания 
целостности содержания высшего образования// Педагогика. – 
М., 2004.- № 1. – С.43-48. 
195.
Рызбаева 
А.К. 
Культура 
профессионально-
педагогического коллектива студенческой группы как условие 
формирования личности будущего учителя: Автореф. дис. … 
канд. пед. наук. – Алма-Ата, 1991. – 21 с. 
196.
Садохин А.П. Культурология: теория и история 
культуры. Учеб. пособие. – М.: Эксмо, 2005. – 624 с. 
197.
Сафаров Н. Прогрессивные идеи и опыт народной 
педагогики Узбекистана: Автореф. дис. … докт. пед. наук. – 
Алма-Ата, 1993. – 25 с. 
198.
Сафаров Р.А. Культура поведения. – Т.: Шарқ, 1999. – 
206 с. 
199.
Сафарова Р.Ғ., Мусаев У.Қ., Иноятова М., Мусаев Ж., 
Акрамова Г., Нуржанова Р., Бақоева Л., Юсупова Ф., Мирзаева 
М., Ҳасанова Г., Неъматов Ш., Маъмуров Б., Маҳмудова Д. 
Умумий ўрта таълим мазмунини модернизациялашнинг 
дидактик параметрлари. – Т.: Фан, 2008. – 222 б.
200.
Сафо Очил., Ҳошимов К. Ўзбек педагогикаси 
антологияси. – Т.: Ўқитувчи, 1999. – 480 б. 
201.
Сафаев 
Н.С. 
Психологические 
особенности 
национального 
самосознания 
студенческой 
молодежи: 
Автореф. …дисс.док.пед.наук. – Т., 2005. – 38 с.
202.
Сафронова Е.М. Воспитательная деятельность в 
контексте личностного подхода к образованию // Педагогика. – 
М., 2003.- № 3. – С.38-44. 
203.
Селевко Г.К. Педагогические технологии на основе 
дидактического и методического усовершенствования. – М.: 
НИИ школьных технологий, 2005. – 288 с. 


204.
Сериков В.В. Личностно развивающее образование: 
мифы и реальность// Педагогика. – М., 2007. - №5 – С.3-12. 
205.
Сериков В.В. Образование и личность. Теория и 
практика проектирования педагогических систем. – М.: 
ВЛАДОС, 1999. – 90 с. 
206.
Сиволапов 
А.В. 
Модернизация 
воспитательных 
концепций: закономерности и противоречия// Педагогика. – 
2005.- № 9. – С.57-64. 
207.
Сиддиқова Ш. Эстетика: қисқача курс. – Т.: Абдулла 
Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 2002. – 72 б. 
208.
Скворцов В.Н. Социально-экономические проблемы 
теории непрерывного образования. – СПб.: Петрополис, 2004. – 
276 с. 
209.
Сластёнин В.А., Исаев И.Ф., Мищенко А.И., Шиянов 
Е.Н. Педагогика. – М.: Школьная пресса. – 510 с. 
210.
Сластёнин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Общая 
педагогика. В 2 ч. – М.: ВЛАДОС, 2003.– Ч.1. – 288 с.
211.
Сластёнин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Общая 
педагогика. В 2 ч.– М.: ВЛАДОС, 2003. – Ч.2. – 256 с. 
212.
Сластёнин 
В.А., 
Чижакова 
Г.И. 
Введение 
в 
педагогическую аксиологию. – М.: Академия, 2003. – 192 с. 
213.
Слободчиков В.И., Исаев Е.И. Психология человека. – 
М.: Питер, 1995. – 215 с. 
214.
Содиқова Ш.А. Талабаларни ижтимоий-педагогик 
фаолиятга тайёрлаш. – Т.: ТДПУ, 2009. – 68 б. 
215.
Соколова Э. Образование – путь к культуре мира и 
толерантности// Народное образование. – М., 2002.- № 2. – 
С.111-118. 
216.
Социально-педагогическая концепция личности. – Т.: 
Фан, 1995. – 282 с. 
217.
Социальная педагогика/ Под ред. М.А.Галазузовой. – 
М.: ВЛАДОС, 2003. – 416 с. 
218.
Социальная экология. Метод. рекомендации по 
проведению семинарских и практических занятий. – Т.: ТГПУ, 
2005. – 24 с. 


219.
Степанов Е.Н., Лузина Л.М. Педагогу о современных 
подходах и концепциях воспитания. – М.: Сфера, 2003. – 160 с. 
220.
Столяренко А.М. Общая педагогика. – М.: ЮНИТИ-
ДАНА, 2006. – 479 с. 
221.
Столяренко Л.Д. Педагогика. – Ростов-на-Дону: 
Феникс, 2003. – 448 с. 
222.
Сулаймонова Ф. Шарқ ва Ғарб. – Т.: Ўзбекистон, 1997. 
– 415 б. 
223.
Тарантей В.П. Социально-педагогические проблемы 
профессионального 
становления 
молодых 
учителей 
в 
современных условиях: Дис. … докт. пед. наук в виде научного 
доклада. – СПб., 1994. – 80 с. 
224.
Темур 
тузуклари. 

Форсчадан 
А.Соғуний 
ва 
Х.Кароматов таржимаси. – Т.: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва 
санъат нашриёти, 1996. – 34 б.
225.
Тесленко А. Социализация молодёжи: теоретико-
методологический аспект// Альма матер. – М., 2005.- № 4. – 
С.26-29. 
226.
Тестов 
В.А. 
Фундаментальность 
образования: 
современные подходы// Педагогика. – М., 2006.- № 4. – С.3-9. 
227.
Тллашев Х. Общепедагогические и дидактические 
идеи учёных-энциклопедистов Ближнего и Среднего Востока 
эпохи Средневековья. – Т.: Фан, 1989. – 146 с. 
228.
Толипов У.К., Усмонбоева М. Педагогик технология: 
назария ва амалиёт. – Т.: Фан, 2005. – 205 б. 
229.
Толпыкина Т.В., Толпыкин В.Е. Культурология. 
Учебник. – М.: Гардарики, 2005. – 380 с. 
230.
Турдикулов 
Э.А. 
Экологическое 
образование 
учащихся в процессе изучения предметов естественнонаучного 
цикла: (Физ. аспекты экол. образования): Автореф. дис. … канд. 
пед. наук. − М., 1982. − 38 с. 
231.
Тройнев 
В.А., 
Тройнев 
И.В. 
Интенсивные 
педагогические технологии в гуманитарном образовании 
(методология и практика). – М.: Дашков и К
о
, 2006. – 282 с. 
232.
Умаров 
А.А. 
Ижтимоий-маданий 
тараққиётни 
таъминлаш ва комил инсон шахсини шакллантиришда 


мутолаанинг роли: Социология фанлари доктори. ... дисс. – Т., 
2005. – 274 б. 
233.
Умаров Э. Эстетика: (Нафосатшунослик). – Т.: 
Ўзбекистон, 1995. – 246 б. 
234.
Умаров Э., Абдуллаев М., Хакимов Э. Культурология. 
– Ташкент: Янги аср авлоди, 2006. – 160 с. 
235.
Umarov E., Karimov R., Mirsaidova M. Estetika asoslari. 
– T.: “Cho’lpon” nashriyoti, 2006. – 200 b.
236.
Умаров Э.У., Загыртдинова Ф.Б. Этика. – Т.: Изд-
полиграф. творч. дом им. Чулпана, 2005. – 136 с. 
237.
Умаров Ҳ., Раҳимов Б. Бўлажак ўқитувчиларда 
ижодий изланувчанликни шакллантириш. // Халқ таълими. – Т., 
2005. - №6. – Б.47-49. 
238.
“Умумий 
педагогика” 
фани 
ишчи 
дастури. 

Тузувчилар: 
Н.М.Эгамбердиева., 
А.С.Калдибекова, 
Б.Х.Ходжаев. – Т.: ТДПУ, 2007. – 24 б.
239.
Уринова Н.М. Социально-педагогические особенности 
подготовки будущих учителей к воспитательной работе в 
процессе профессиональной подготовки: Дис. … канд. пед. 
наук. – Ташкент, 2005. – 172 с. 
240.
Уришов Ш. Ўқитувчининг педагогик маданияти. // 
Халқ таълими. – Т., 2006. - №2. – Б. 46-49.
241.
Фалсафа: қомусий луғат (Тузувчи ва масъул муҳаррир 
Қ.Назаров). – Т.: Шарқ, 2004. – 496 б. 
242.
Фёдорова С.Н. Профессиональная культура педагога// 
Педагогика. – М., 2006.- № 2. – С.65-70. 
243.
Филонов Г.Н. Свобода личности и воспитание// 
Педагогика. – М., 2005.- № 9. – С.25-33. 
244.
Хайруллаев М. Ўзбекистонда ижтимоий-фалсафий 
фикрлар тарихидан лавҳалар. – Т.: Ўзбекистон, 1995. – 240 б. 
245.
Хайруллаев М. Маънавият юлдузлари. – Т.: Абдулла 
Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 2001. – 408 б. 
246.
Халиқова 
Г., 
Арутюнова 
А., 
Азизова 
Н. 
Ахлоқшунослик курсини ўрганиш бўйича услубий қўлланма. – 
Т.: ТЭАИ, 1996. – 7 б. 


247.
“Халқ педагогикаси” фани ишчи дастури / Тузувчилар: 
Н.М.Эгамбердиева, М.Ж.Муталипова. – Т.: ТДПУ, 2007. – 12 б. 
248.
Харламов И.Ф. Педагогика в вопросах и ответах. – М.: 
Гардарики, 2001. – 256 с. 
249.
Харламов И.Ф. Формирование личностных качеств в 
процессе воспитания// Педагогика. – М., 2003.- № 3. – С.52-59. 
250.
Хасанов С. Просветительско-педагогические идеи 
Муниса Хорезми: Дис. … канд. пед. наук. – Ташкент, 1990. – 
139 с. 
251.
Хекхаузен Х. Психология мотивации достижения/ 
Пер. с англ. – СПб.: Речь, 2001.- 240 с. 
252.
Хоразм Маъмун академияси. – Т.: Фан, 2005. – 279 б. 
253.
Шадриков В.Д. Введение в психологию? Мотивация 
поведения. – М.: Логос, 2001. – 136 с. 
254.
Шалыгина И.В. Перспективы культурологической 
концепции 
содержания 
образования// 
Инновации 
в 
образовании. – 2007.- № 7. – С.14-21. 
255.
Шамсутдинов Р., Каримов Ш., Убайдуллаев У. Ватан 
тарихи (XVI – XX аср бошлари): К.2. – Т.: Шарқ, 2003. – 352 б. 
256.
Шепилова Н. Моделирование процесса социально-
педагогической адаптации студентов вуза// Дошкольное 
воспитание. – М., 2005.- № 6. – С.119-121. 
257.
Шер Абдулла. Ахлоқшунослик. – Т.: “ЎАЖБНТ” 
маркази, 2003. – 256 б.
258.
Шиянов Е.Н. Аксиологические основания процесса 
воспитания// Педагогика.- М., 2007.- № 10. – С.33-37. 
259.
Щуркова Н.Е. Воспитание: новый взгляд позиций 
культуры. – М.: Пед. общество России, 1997. – 110 с. 
260.
Щуркова Н.Е. Новое воспитание. – М.: Пед. общество 
России, 2000. – 128 с. 
261.
Эгамбердиева Н. Ижтимоий педагогика. – Т.: Алишер 
Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси нашриёти, 
2009. – 232 б. 
262.
Эркаев А. Маънавият – миллат нишони. – Т.: 
Маънавият, 1999. – 239 б. 


263.
“Ахлоқшунослик” 
фани 
дастури 
(бакалавриат 
талабалари учун) / Тузувчи: А.Шер. – Т.: ТДПУ, 2005. – 12 б. 
264.
“Эстетика” фани дастури (бакалавриат талабалари 
учун) / Тузувчи: А.Шер. – Т.: ТДПУ, 2005. – 12 б. 
265.
Юдин Б.О. Гуманитарной составляющей высшего 
образования// Алма матер. – М., 2004.- № 5. – С.3-5. 
266.
Юлдашбаева З.Б. Культурология. – М.: Высшая 
школа, 2005. – 279 с. 
267.
Юлдашев Д.Г. Системы повышения квалификации 
педагогических кадров. – Т.: Шарқ, 1996. – 160 с. 
268.
Юзликаев Ф.Р. Теория и практика интенсификации 
дидактической подготовки будущего учителя в системе 
высшего 
педагогического 
образования 
(на 
материале 
педагогических дисциплин): Дис. … докт. пед. наук. – Т., 2005. 
– 303 с. 
269.
Якиманская 
И.С. 
Личностно-ориентированное 
обучение в современной школе. – М.: Сентябрь, 2000. – 112 с. 
270.
Ярмакеев 
И.Е. 
Развитие 
профессионально-
смыслового потенциала личности будущего учителя // 
Педагогика. – М., 2006. – С.43-50. 
271.
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 5 жилдли. Иккинчи 
жилд. Е – М. – Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” 
Давлат илмий нашриёти, 2006. – 178 б.
272.
Қурбонов Ш., Сейтхалилов Э. Кадрлар тайёрлаш 
Миллий дастури: педагогик илмий тадқиқот муаммолари ва 
йўналишлари. – Т.: Фан, 1999. – 193 б. 
273.
Қуронов 
М. 
Ўзбекистон 
умумий 
ўрта 
таълим 
мактабларида миллий тарбиянинг илмий-педагогик асослари: 
Педагогика фанлари доктори. ... дисс. – Т., 1998. – 316 б. 
274.
Қуронов М., Қурбонниёзова З. Ижтимоий педагогика – 
Т.: РТМ, 2002. – 134 б. 
275.
Ғойибов Н. Амир Темур даври маънавияти. – Т.: 
Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 2001. – 48 б. 
276.
Ҳабибуллаев А. Навоий пандномаси: “Маҳбуб-ул-
қулуб”. – Т.: Фан, 1996. – 82 б. 


277.
Ҳайдарова О. Педагогик касбга тайёрлик самараси. // 
Халқ таълими. – Т., 2004. - №2. – Б.31-33. 
278.
Ҳалимметова Р. Ўқитувчи касби ва шахснинг 
педагогик маҳорат қирралари. // Халқ таълими – Т., 2003. - №2. 
– Б.34-38. 
279.
Ҳасанбоев Ж., Ҳасанбоева О., Ҳомидов Ҳ. Педагогика 
тарихи. – Т.: Ўқитувчи, 1997. – 186 б. 
280.
Ҳасанов С. Хоразм маънавияти дарғалари. – Т.: 
Адолат, 2001. – 233 б. 
281.
Ҳаққул Иброҳим. Тасаввуф ва шеърият. – Т.: Ғафур 
Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1991. – 184 б. 
282.
Ҳомидий Ҳ. Тасаввуф алломалари. – Т.: Шарқ, 2004. – 
208 б. 
283.
Ҳошимов К., Нишонова С., Иномова М., Ҳасанов Р. 
Педагогика тарихи. – Т.: Ўқитувчи, 1996. – 488 б. 
284.
Ҳошимов К., Сафо Очил. Ўзбек педагогикаси 
антологияси. – Т.: Ўқитувчи, 1996. – 464 б. 




MUNDARIJA 
SO’Z BOSH ...........................................................................
I BO’LIM. PEDAGOGIKA NAZARIYASI 
I BOB. PEDAGOGIKANING UMUMIY ASOSLARI ......
1.1 Pedagogika fanining predmeti, maqsad va vazifalari, ilmiy-
tadqiqot metodlari .........................................................................
1.2. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Pedagoglik kasbining 
jamiyatda tutgan o’rni ...................................................................
1.3. O’quvchi shaxsining rivojlanishi, tarbiyasi va ijtimoylashuvi 
1.4. Yagona pedagogik jarayon ...............................................
II BOB. DIDAKTIKA – TA’LIM NAZARIYASI ..............
2.1. Didaktika – ta’lim nazariyasi sifatida. Ta’lim paradigmalari. 
Ta’lim jarayoni yagona pedagogik tizim sifatida ..........................
2.2. Ta’lim qonuniyatlari va tamoyillari. Ta’lim mazmuni .....
2.3. Ta’lim metodlari va vositalari. Ta’lim olganlikni tashxis 
etish ...............................................................................................
2.4. Ta’limni tashkil etish shakllari. Dars – ta’limni tashkil 
etishning asosiy shakli ...................................................................
III BOB. TARBIYA NAZARIYASI ....................................
3.1. Tarbiya jarayonining mazmuni, qonuniyatlari va tamoyillari
.......................................................................................................
10. Tarbiyaning umumiy metodlari. O’quvchilar jamoasi – 
yagona pedagogik jarayonning asosiy shakli ................................
IV BOB. TA’LIM MUASSASASI MENEJMENTI ...........
4.1. Ta’lim muassasasi menejmenti ........................................
II BO’LIM. PEDAGOGIKA TARIXI 
I bob. Pedagogika tarixi fan sifatida. eng qadimgi davrlardan vii 
asrgacha ta’lim-tarbiya va pedagogik fikrlar.................................
II bob. VII asrdan XIV asrning birinchi yarmigacha o’rta 
osiyoda tarbiya, maktab va pedagogik fikrlar ...............................
III bob. Sharq Uyg’onish davrida pedagogik fikrlarning 
rivojlanishi .....................................................................................


IV bob. XIV asrning ikkinchi yarmi va XVI asrda 
Movaraunnahrda tarbiya va maktab ..............................................
V bob. XIV asrning ikkinchi yarmi va XVI asrda 
Movaraunnahrda pedagogik fikrlar rivoji .....................................
VI bob. XVII asrdan XIX asrning yarmigacha tarbiya, maktab va 
pedagogik fikrlar rivoji ..................................................................
VII bob. XVII asrdan XIX asrning yarmigacha tarbiya, maktab 
va pedagogik fikrlar rivoji .............................................................
VIII bob. 1917-1991
yillarda o’zbekistonda ta’lim tizimi va 
pedagogik fikrlar rivoji ..................................................................
IX
bob. mustaqil o’zbekiston ta’lim tizimi. mustaqillik yillarida 
pedagogik fikrlar rivoji ..................................................................
X bob. Eng qadimgi davrlardan xix asrning birinchi yarmida 
jahon pedagogika fanining rivojlanish tarixi. Ya.A.Komenskiyning 
pedagogik nazariyasi .....................................................................
XI bob. XIX asrning 2-yarmi – XX asrda jahon pedagogika 
fanining rivoji. ...............................................................................
K.D.Ushinskiyning pedagogik merosi ....................................
XII bob. Hozirgi davrda jahon mamlakatlari ta’lim tizimi va 
pedagogika fani rivoji ....................................................................
III BO’LIM. PEDAGOGIK MAHORAT 
I bob. Pedagogik mahorat haqida tushuncha, uning o’qituvchi 
faoliyatida tutgan o’rni va ahamiyati ............................................
II bob. O’qituvchi faoliyatida pedagogik qobiliyat .................
III bob. O’qituvchining kommunikativ qobiliyati ...................
IV bob. Pedagogik takt va pedagogik odob ............................
V bob. Pedagogik texnika .......................................................
VI bob. Nutq texnikasi va madaniyati .....................................
ASOSIY TUSHUNCHALARNING IZOHLI LUG’ATI ...
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI .........


Qaydlar uchun 


B.X.XODJAEV 
UMUMIY PEDAGOGIKA 
NAZARIYASI VA AMALIYOTI 
Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi
tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan 
Muharrir: А.Tilavov 
Texnik muharrir: Yu.O’rinov 
Badiiy muharrir: I.Zaxidova 
Musahhih: N.Muxamedova 
Dizayner: Yu.O’rinov 
Nash.lits. № AI 245. 02.10.2013. 
Terishga XX.XX.2017 -yilda berildi. Bosishga XX.XX.2017 -yilda 
ruxsat etildi. Bichimi: 60х84 1/16. Ofset bosma. «Times» 
garniturasi. Shartli b.t. 26. Nashr b.t. 24.18. Adadi 500 nusxa. 
Buyurtma № 130. 
Bahosi shartnoma asosida. 
«Sano-standart» nashriyoti, 100190, Toshkent shahri, 
Yunusobod-9, 13-54. e-mail: sano-standart@mail.ru 
«Sano-standart» МCHJ bosmaxonasida bosildi. 
Тоshkent shahri, Shiroq ko’chasi, 100-uy. 
Telefon: (371) 228-07-96, faks: (371) 228-07-95.


Yüklə 3,04 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   23




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə