beshinchi
bo’g’in
ta’lim
oluvchilarning, ta’lim jarayonining barcha bosqichlarida egallangan
bilim, ko’nikma va malakalarini
yakuniy tekshirish va hisobga
olishdir
. O’zlashtirishning yakuniy hisobi har bir chorak va o’quv
yili oxirida o’tkaziladi. U olingan baholarni qo’shib, o’rtacha
arifmetik ballni mexanik tarzda chiqarishdangina iborat bo’lmasligi
lozim. Bu, avvalo, mazkur bosqichda belgilangan maqsadga
muvofiq tarzda amaldagi ta’lim olganlik darajasi (sifati)ni
tashxislashdir.
Tekshirishdan tashqari nazorat o’z ichiga baholashni (jarayon
sifatida) va bahoni (natija sifatida) ham oladi.
O’zlashtirish tabellari, sinf, guruh jurnallari, reyting daftarchalari
va shu kabilarda baholar shartli belgilar, kod signallari, xotiralash
belgilari va xokazolar baho ko’rinishida qayd etiladi. O’quvchining
o’zlashtirish darajasini baholash uchun nazorat yakunlari (natijalari)
asos bo’ladi. Bunda o’quvchilar ishining ham sifat, ham miqdor
ko’rsatkichlari hisobga olinadi.
O’qituvchi
o’qitish
bilan
bir
vaqtda
o’quvchilarning
o’rganilayotgan mavzuni qanday qilib idrok etishini, esda saqlashga
harakat qilishini va uni amalda qo’llash malakalarini egallashini
hisobga olib borishi kerak.
Hisobga olish natijasida o’qituvchi ham, o’quvchi ham
o’zlarining keyingi bajaradigan ishlarining shaklini va mazmunini
belgilaydi. O’zlashtirishni hisobga olish o’quvchilarning bilish
faoliyatini rag’batlantirib, ma’lum bir harakatlarni bajarish uchun
uning irodasini tarbiyalaydi. Shuningdek, o’zlashtirishni hisobga
olish o’qituvchining faoliyatini ham tashkil etadi. O’qitish metodlari
va
shakllarining
tabora
takomillashuvi
natijasida
baho
o’qituvchining pedagogik mahorati ko’rsatkichiga aylanmoqda va
o’qituvchining o’z malakasini oshirib borishida muhim ahamiyatga
ega bo’lmoqda.
Baholash
deb bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘quv dasturida
ko‘rsatilgan etalon (ko‘rstakich, qolip, o‘lchagich)lar bilan
solishtirishni aytamiz.
Baho
deb baholashning ball shaklida
ko‘rsatilgan son jihatdan o‘lchamiga aytiladi.
Hisobga olish
– bu o‘qitishning muayyan bir davrida
o‘quvchilar va o‘qituvchi faoliyatini umumlashtirib xulosalash.
Nazorat qilish
vazifasi o’quvchilarning bilim, ko’nikma va
malakalari darajasini aniqlash va baholashdan iborat. Bu o’quv
materiallarini
o’rganishning
keyingi
bosqichiga
o’tish
imkoniyatlarini
aniqlashtiradi
hamda
o’qituvchining
o’quv
metodlarini va usullarini to’g’ri tanlaganini nazorat qiladi. Nazorat
qilish vazifasi o’quv materiallarini o’rganishning maqbul yo’llarini
topish bilan bog’liqdir.
O’qitish vazifasi
o’quvchilarning bilimini tekshirishda aniq
ko’rinadi. Yangi mavzuni mustahkamlash jarayonida yoki uy
vazifalarini
tekshirishda
o’quvchilarning
o’tilgan
mavzuni
takrorlashga, ular uchun tushunarsiz bo’lgan ma’lumotlarni bilib
olishlariga imkon tug’iladi.
Nazoratning
tarbiyalash vazifasi
shundan iboratki, o’quvchilar
tekshirishga
tayyor
bo’lish
uchun
darslarni
o’z
vaqtida
tayyorlaydilar, bo’sh vaqtlaridan unumli foydalanishga harakat
qiladilar, intizomga o’rganadilar.
Agar nazoratning o’qitish va tarbiyalash vazifalari to’g’ri amalga
oshirilsa, shaxsning tafakkurini rivojlantirishga, xis-tuyg’ulari va
axloqiy sifatlarini tarbiyalashga imkon tug’iladi. Bu esa o’z-o’zidan
nazoratning
rivojlantiruvchi vazifasi
sanaladi.
Ta’lim olganlikni nazorat qilish va tashxislash tamoyillari
.
Pedagogikada o’quvchilarning ta’lim olganligini tashxislash va
nazorat qilish tamoyillarining tizimi ishlab chiqilgan. Ulardan eng
muhimlari
xolislik
(obyektivlik),
tizimlilik
(sistemalilik),
ko’rgazmalilik (oshkoralik) sanaladi.
Xolislik (obyektivlik)
tashxis
testlari (topshiriqlari, savollari), tashxis jarayoni mazmunining ilmiy
asoslanganligi, pedagogning barcha ta’lim oluvchilarga do’stona
munosabati hamda bilim, malakalarni baholashning aniq ko’rinishda
belgilangan mezonlaridan iborat. Amalda tashxisning xolisligi
qo’yilgan baholar nazorat metodlari va vositalaridan, tashxis
o’tkazgan o’qituvchidan qat’iy nazar xamma vaqt mos kelishini
anglatadi.
O‘zlashtirishni nazorat qilish va hisobga olish nazorat, o‘qitish,
tarbiyalash va rivojlantirish
vazifalari
ni bajaradi.
Tizimlilik (sistemalilik)
tamoyilining talabi shundan iboratki,
tashxislash nazoratini ta’lim jarayonining barcha bosqichlarida –
bilimlarni boshlang’ich idrok etishdan to amalda qo’llashgacha
bo’lgan bosqichlarida olib borish kerak.Tizimlilik barcha ta’lim
oluvchilar o’quv muassasida bo’lgan birinchi kundan boshlab
oxirigacha muntazam tashxisga jalb etilishini anglatadi. Ta’lim
oluvchining bilimi va egallashi lozim bo’lgan barcha jihatlarni
ishonchli tekshirish uchun ta’lim nazoratini tez-tez o’tkazish kerak.
Tizimlilik tamoyili tashxis o’tkazishga bir butun yondashuvni talab
etadiki, bunda nazorat, tekshirish, baholashning turli shakllari,
metodlari, vositalari uzviy o’zaro bog’liqlikda va birlikda
qo’llaniladi, bir maqsadga xizmat qiladi. Bu kabi yondashuv
tashxisning ayrim metodlari va vositalarini mutloqlashtirishga yo’l
qo’ymaydi.
Ko’rgazmalilik (oshkoralik)
tamoyili avvalo barcha ta’lim
oluvchilar-ni aynan bir xil mezonlar bo’yicha ochiq sinovdan
o’tkazishni anglatadi. Tashxis jarayonida belgilanadigan har bir
o’quvchi reytingi ko’rgazmali, qiyosiy xarakterga ega. Oshkoralik
tamoyili, shuningdek, baholarni e’lon qilish va motivatsiyalashni
talab etadi. Baho mo’ljal (orientir) bo’lib, ta’lim oluvchilar unga
muvofiq o’zlariga qo’yiladigan talablar va pedagogning xolisligi
haqida fikr yuritadi. Tamoyilni amalga oshirishning zarur sharti
tashxislash natijalarini e’lon qilish, ularni manfaatdor shaxslar
ishtirokida muhokama va tahlil qilish, nuqsonlarni tugatishning
istiqbolli rejalarini tuzish hisoblanadi.
O’quvchilarning o’quv faoliyatini nazorat qilish turlari,
shakl va metodlari.
Hozirgi davr pedagogik amaliyotida
o’quvchilar o’quv faoliyatini nazorat qilishning qo’yidagi
Dostları ilə paylaş: |