40
социалистической нации”, А.Ishanovning “Бухара в период первой
русской революции”, N.Xalfinning “Политика России в Средней Азии
(1857-1868 гг)”, “Россия и хантва Средней Азии (первая половина
Х1Х века)”, А.Bekmuhammedovning “Народное движение в 1910 года
в Бухаре”, А.Boboxo`jayevning “Происки британского империализма в
Средней Азии и позиции Бухары в 1918-1920 гг”, I.Mo`minovning “Из
истории развития общественно-философской мысли в Узбекистане в
конце Х1Х и начале ХХ вв.”, А.Fomchenkoning “Русские поселение в
Бухарском эмирате”, B.G`ofurovning “История таджикского народа”,
B.V.Luninning “Средняя Азия в дореволюционном и советском
востоковедение”, Т.To`xtametovning “Русско-Бухарские
отношения в
конце Х1Х – начале ХХ века”, А.Ryabinskiyning “История
колониального поробощения Бухарского ханства царской Россией”,
М.Abduraimovning
“О
некоторых
категориях
феодального
землевладения и положения крестьян в Бухарском ханстве в Х1Х –
начале ХХ века”, Т.Fayziyevning “Бухоро хонлигида қул савдоси”,
О.Chexovichning “Об актовых материалах по истории Бухары”,
К.Muhsinovaning “К истории выступления Бухарских крестьян против
налогового гнета в конце Х1Х века”, L.Levteevaning “Присоединение
Средней Азии к Россией в мемуарных источниках”, N/Norqulovning
“Тарихи Салимий-ценный источник по истории Бухарского эмирата
(1860-1920 гг)”, G.Ahmadjonovning “Советского историография
присоединения Средней Азии к России”, М.Vekselmanning
“Российский монополистический и иностранный капитал в Средней
Азии (конец Х1Х начале ХХ века)”, G.Mixalevaning “Торговые и
посольские связы со среднеазиатскими ханствами через Оренбург
(вторфя половина XVIII-первая половина XIX века)”, F.Qosimovning
“Советские историографы Бухарской революции” ва H.Ziyoyevning
“Ўрта Осиё ва Сибирь” асарларини киритиш мумкин.
Mazkur asarlarning deyarli barchasida X1X asrning ikkinchi yarmi –
XX asr boshlarida Buxoro xonligi tarixi bo‘yicha ba'zi bir jihatlarini
yoritishga
harakat qilinib, yangi faktik materiallar jalb qilinganiga
qaramay, ushbu davr mualliflari o‘z asarlarida tarixiy voqyelikni
yoritishda o‘sha davr va hukmron siyosat nuqtai nazaridan kelib chiqqan
holda yoritishga majbur bo‘lganlar.
Buxoro xonligining X1X asr oxiri – XX asr boshlaridagi tarixi, chor
Rossiyasining Buxoro xonligiga qarshi harbiy harakatlari, ular o‘rtasidagi
tinchlik shartnomasining tuzilishi, Rossiya imperiyasi tomonidan Buxoro
41
xonligiga nisbatan olib borilgan siyosiy, iqtisodiy, va harbiy munosabatlar
tahlili hamda Rossiya imperiyasi tomonidan Buxoro xonligini o‘ziga
qaram qilish siyosatining o‘ziga xos xususiyatlarini
ilmiy tahlil etishga
bag‘ishlangan sovet tarixshunosligidagi ilk asarlar XX asrning 20-
yillaridan boshlab nashr etila boshlandi.
XX asrning 20-yillarida S.Ayniy, I.Remez, A.Semyonov, V.Bartold
tomonidan yozilgan asarlar tarixiylik, xolisona baholash, haqqoniylik
mezonlari asosida tarixiy voqyealarga yondashilganligi va ilmiy tahlil
etilganligi bilan bugungi kunda ham o‘z qimmatini yo‘qotmagan asarlar
majmuasiga kiradi. I. Remezning asari
xonlikning tashqi savdosiga
bag‘ishlangan bo‘lsa, A.Semyonovning asarlarida ilk bor mahalliy
manbalarni chuqur o‘rganilganligi va ularni tahlil etish asosida Buxoro
xonligi tarixi yaratilganligi bilan katta ahamiyatga ega.
S.Ayniy tomonidan yaratilgan asarlar Buxoro xonligining X1X asr
oxiri –XX asr boshlaridagi ijtimoiy-siyosiy tarixini o‘rganish va tahlil
etishda muhmi o‘rin tutadi.
XX asr 30-40 yillarida Buxoro xonligi tarixiga bag‘ishlangan asarlar
va tadqiqotlar nisbatan kam amalga oshirildi. A.M.Ryabinskiy,
O.Chexovich,
A.X.Boboxo‘jaev,
A.X.Hamroev,
B.G‘ofurov,
N.Proxorovlarning asarlari, X.Bekmuhamedov va L.Shek tomonidan
himoya qilingan dissertatsiyalar ham
ushbu davrning kam sonli
tadqiqotlari doirasiga kiradi.
XX asrning 50-yillaridan boshlab, Buxoro tarixiga bag‘ishlangan
ilmiy asarlar yaratishga qiziqish tobora ortdi va ko‘plab asarlar chop etildi
hamda ilmiy maqolalar e'lon qilindi.
XX asrning 50-yillarida yaratilgan asarlar jumlasiga A.I.Eshonov,
I.Mo‘minov, A.P.Fomchenko, A.X.Hamroev, A.R.Muhammadjonov,
T.Ne'matov, A.Semyonov, O.A. Suxareva, B.I. Iskandarov, L.Shek,
A.Majlisov, T.To‘xtametov va K.Muhsinovalar tomonidan yaratilgan
asarlarning qimmatli tomoni shundaki, ularda qo‘lyozma asarlar va arxiv
materiallaridan juda unumli foydalanilgan
hamda ilk marotaba ular
tomonidan ilmiy muomalaga olib kirilgan.
T.Fayziev Buxoroda ijtimoiy hayot masalasi, qul savdosi,
A.Majlisov va B.Iskandarovlar esa xonlikning agrar holati, boshqaruv
tizimi asoslari haqida qalam tebratganlar.
N.Kislyakov, A.Hamroev va A.Fomchenkoning tadqiqotlari esa
xonlik
aholisining turmush tarzi, xo‘jaligi, yer-suv munosabatlari hamda
42
xonlik hududida rus manzilgohlarining paydo bo‘lishi, ularning xonlik
hayotiga ta'siri yoritib berilgan.
Sovet tarixishunosligining eng muhim yutug‘i xonlik tarixi bo‘yicha
tizimlashgan tadqiqotlarning paydo bo‘lishi, unda yoritilgan ma'lumotlar
o‘z davri nuqtai nazaridan Buxoro davlatchiligi tarixi bo‘yicha keng
qamrovli ma'lumotlarni berishi bilan muhim ahamiyatga ega.
Dostları ilə paylaş: