P a ris nüsxəsi azərbaycan respubükast prezidentiNİN

tiron  özgə bir cohət  onda özünü  göstərm işdir ki,  haqlarmda  söz  gedon  şeirlorin 
heç  biri  dastan  obrazlarınm   dilindən  verilm əm iş,  yaxud  m öhürbonddə  onun 
m üollifinin adı  çəkilm om işdir.  K lassik şeirlərin əlyazm asını tərtib e d ə n lə r tə - 
rəfm d ən   olavo  kim i  m otnə  daxil  olunm ası  elə  ilk  baxışdan  b əlli  olur.
M ətndə olan bəzi  çatışm azhqlar,  xüsusilə süjet xəttindəki  qırıqlıq,  eyni  sə - 
hifədo,  yaxud cü m ləd ə m üəyyən anlam m , söz-term inin tam am ilo b ir-birindən 
tə rq lə n ə n   şəkildə  işlədilm əsi  d ə  dastam n  ilkin  orijinal  n ü sx əy ə  m alik  olm ası 
ehtım alını  təsdiqləyir. M əsələn,  ikinci m əclisdə Koroğlunun D əli H əsənlə qar- 
şılaşması,  onların  bir-birilərinə h ərb ə-zo rb a gəldikləri səh n əd ə  gözlənilm ədən 
deyilir ki,  “ ...Koroğlunun iirəyi yum şaldı.  Dəli H əsənin əlindən tutub onu y er- 
dən qaldırdı” .  Süjetdə  isə Dəli  H əsənin Koroğlu tərəfm dən yıxılması, basılması 
barədə  söz  getmir.  Y axud özgə bir yerdə — üçüncü m əclisdə  saz ilə setar paralel 
işlədilir (Ə slində  isə  dastan ifaçılığında əsas çalğı  aləti sazdan istifadə  olunur). 
Sovqun,  uzm andizm an, tabın, təngaltı,  çeşn,  şişdor, m ıxtövlə, və s.  kımı söz və 
ifadələr (onlardan bir çoxunun m ətndəki çıxarışlarda m əna açımları  verilmişdir) 
əlyazm asm da  m ə h z  qeyd  olunduğu  şokildə  işlodilm işdir  ki,  bu  da  A zə rb a y - 
can  xalq danışıq d ilinin zonginliyini  göstarən  am il kimi  d əy orləndirilm əlidir.
M ə tn d ən  çıxış  ed ilə rə k  Ç ənlibel Ç om libel şoklində  saxlanılm ış,  sö y ü şlə - 
rin  y erin ə  n ö q tə lər  artırm aq  daha  iistün  tutulm uş,  bir  neçə  yerdə  isə  çə tin  
oxunan,  yaxud  anlaşılm ayan  sözlərin  yanında  (bu,  əsasən,  şeirlərdodir)  sual 
işarosi  qoyulm uşdur.
Q eyd  edildiyi  kim i,  on  üç  m əclisdon  (qoldan)  ibarot  olan  bu  oly azm ası- 
nm  nosr  (yurd)  hissosi  fars  dilində,  şeirləri  isə  bütövlükdə  A zərbaycan  tü rk - 
cəsindodir.  Şeirlorin  orijinalları  ilo  yanaşı  onların  farscaya  sotri  tərcü m ələri 
do  verilm işdir.  Bu  c ə h ə t  tə b d il-to rcü m o   olunm uş  xalq  rom anları  silsiləsində 
sıx -sıx   rast gəlinən  b ir ənonədir.  X üsusilo A zorbaycan dastanlarının gürcü  və 
erm ənicoyo  to b d il-tərcü m əlo rin d o   bu  iisuldan  geniş  istifado  edilmişdir.
A şıq  yaradıcılığının  siııkretik  xiisusiyyotlori,  xalq  dastanları  və  d astan çı- 
lıq  ononolorinin  inkişaf  m eyllori,  d astan -saz  m əclislorinin  icra  torzi  v ə  özgo 
bu  kim i  o lam ətlor belo  bir  fikir yiirütm oyo  im kan  verir ki,  (bu,  oslində  sübuta 
ehtiyacı  olm ayan  həqiqotdir!)  A zorbaycan  dastanları  m əxsus  olduğu  xalqın 
dilindo  form alaşdığı  kim i,  təbii  ki,  bu  dildo  do  ifa  olunm uşdur.  M ə sə lə y ə   bu 
baxım dan  yanaşılarsa,  haqqm da  söz  gedon “K oroğlu”  əlyazm asının  özündən 
ovvol  A zərbaycan  dilindo  ayrıca nüsxəsi olm ası  qonaətinə  inam   artar. V ə   çox 
güman  dastan  farscaya  həm in  orijinal  m ətn  vasitosilo  çevrilm işdir  ki,  az  da 
olsa,  yuxarıda  bunu  tosdiq  edon  bir  sıra  cohotlərə  toxunuldu.
A .X odzko  noşro  m üqoddim əsindo  qeyd  edirdi  ki,  “K oroğlunun  döyüş 
noğm ələri  Ş ərqdə  çox yiiksək qiym otləndirilir.  D oğrudan da,  onun 
şeirlərinin 
oynaq  dili  v ə  ahongdarlığı  elə  coşqun,  hətta  dəli  bir  harm oniya  yaradır 
ki,
b u n u   h e ç   b ir  d ilə   ç e v i r m ə k   m ü m k ü n   d e y il ” 
(Koponribi 
boctohhbih
  no3T
-   Hae3flHHK,  T
hc
J
jjih c
, 
(1856,  c.  VII).
M araqhdır ki, P.N .B oratav dastanın bu variantım   “A zəri  rəv ay əti” başlığı 
altında  tədqiq  etm işdir  (P.N aili.  Koroğlu  dastanı,  İstanbul,  E vkaf m ətbəəsi, 
1931,  s.  8-16).  D astanın  1856-cı  il  rus  dilindəki  n əşrindən  sonra 
“C eB epnafl 
nnejıa” , 
“ C aH K T -n ere p 6 y p rcK H e   nejıoMocTH” ,  “ C
bih
  oTeqecTB a” ,  “ O reH ecT - 
B e H H b ie  
3anHCKH” ,  “ CoBpeMeHHHK” 
kimi m ətbuat  orqanlarında  bir sıra  dəyərli 
rə y lə r çap  olunmuşdur.
A.X odzko v ariantını geniş araşdırm aya cəlb ed ə n  B .K am yev 
y a z ır. 
“ X IX  
əsrin  birinci  yarısm da  A .X odzko  tə rə fln d ən   toplanılm ış  C ənubi  A zərbaycan 
versiyası  digər  versiyalara  n isb ə tə n   daha  qədim ,  dolğun  və  etibarlı  olub. 
X V I-X V II  yüzillərdə  C ənubi  A zərbaycanda  və  onunla  qonşu  ölkələrdə 
c ə -  
rəyan edən, eyni zam anda A .T əbrizli  ilə M .Elyas tə rə fin d ən  də haqqında m o- 
lum at verilm iş hadisələrdən söz açan bir dastandır.  Ö zgə versiyalara nisboton 
C ən u b i  A zərbaycan  versiyası  x alq   h ərəkatı  iştirakçılarınm   adlarını  daha  çox 
qorum uşdur” (E.A.KappbieB. 
Ə n n n e c K n e   cKa3amiH 
o  Kop-om bi 
y  TiopKos-nı.iM- 
h h x
  n a p o a o B , 
M., 
H3fl.-B0  “ H ay K a” , 
1968, 
c . 
42)
M .H .Təhm asib  isə  qeyd  etm işdir  ki,  “ ...A .X odzkonun  bu  işi  nə  qodər 
qiym ətli  v ə  təqdirəlayiq  olsa  da,  bir  sıra  nöqsanlardan  da  xali  deyildir” 
(M .H .Təhm asib.  M üqəddim ə,  A zərbaycan  dastanları,  beş  cilddə.  IV  cild, 
Bakı,  A zərb.  EA nəşriyyatı,  1969,  s. 17).
Paris  əlyazm ası  ilə  bağlı  daha  bir  düşündürücü  m əsolo  xüsusi  maraq 
oyadır. N ecə  olm uşdur ki,  F ransanın  bu  qədim   elm ,  m ədoniyyot  m ərkozindo 
fəa liy y ət göstərən fransız şərqşünası  Jorj  D yum ezilə, tanm m ış türk  tolklorşü- 
nası  P.N .Boratava,  həm çinin təd q iq atçı-alim   H .B erberyana  (h ər  üç  m üollitın 
“ K oroğlu”  barədə  m onoqrafik  araşdırm aları  vardır)  bu  əlyazm asının  sax lan - 
dığı  yer bəlli ola-ola  (esərlərin d ə bu  b arədə dəq iq   m olum at  verm işlor),  onlar 
bu  abidonin  əldə  edilm əsinə  cəhd  göstərm om iş,  yaxud  çapı  barodo  fıkirloş- 
m ə m işlə r?   Bunun  səbəbini  m üəyyonləşdirm ək,  bu  barodo  tıkir  söylom ok 
b irtə rə fli,  bəlko  də,  m üəm m alı  görünə  bilər.  Bizi  iso  illor  uzunu  homişo  bir 
m ə s ə lə   -   həm in  olyazm asını  doğm a  vətənino  gotirm ok,  onun  yaradıcılarını 
x ə lə flə ri  sayılan  çoxm ilyonlu  oxucuları  ilə  qovuşdurm aq  düşündürmiişdür.
Y oqin ki,  1989-cu il  A zərbaycan koroğluşünaslığı  tarixindo  uğurlu  il kimi 
h ə m işə   yadda  qalacaqdır.  M ohz  həm in   ildə  poetik  söz  sonoti  sorvotimizin  iki 
n a d ir  incisi -   Parisin  M illi  K itabxanasında  qorunan  13  m oclisli  vo  Tbilisinin 
K ekelidze  adına  Ə lyazm aları  İnstitutunda  saxlanılan  28  m oclisli  Azorbaycan 
“ K oroğlu” ları milli  ədəbiyyatşünaslığım ızm   m ərkəzi  Nizam i  adına Ədobiyyat 
İnstitutuna  gətirilm işdir.  E tira f etm əliy ik  ki,  bu  iş  İnstitutun  folklor şöbosinin 
v ə  bu  sətirlərin m üəllifinin  ardıcıl  təşəbbüsü  sayəsində  həyata  keçirilm işdir.

---