Parlament üzvləri üçün vəsait

85
La kin,  qeyd  edil mə li dir  ki,  Ci na yət  iş lə ri  üz rə  qar şı lıq lı  hü qu-
qi yar dım haq qın da Av ro pa Kon ven si ya sı nın 13-cü mad də si nə 
əsa sən, ci na yət işi üz rə eh ti yac ya ran dıq da, bir tə rə fin məh kə-
mə or qan la rı di gər tə rəf dən məh kə mə qeyd lə rin dən çı xa rış və 
ya bun lar la bağ lı mə lu mat lar is tə yə bi lər. 
Prosedurlar
İstintaq, məhkəmə prosesi və prosessual hüquq
Ha zır kı bey nəl xalq hü qu qi sə nəd lər yal nız zə rər çək miş uşaq lar 
üçün xü su si ha zır lan mış məh kə mə pro se dur la rı na olan eh ti ya ca 
to xu nur.  Mil li  qa nun ve ri ci lik lə rin  ye ni  təh li li  bu  sa hə də  bir  sı ra 
zid diy yət lə rin möv cud ol du ğu nu aş ka ra çı xar mış dır. Bu na gö rə 
də, Kon ven si ya uşaq la rın cin si is tis ma rı və on la ra qar şı sek sual 
xa rak ter li hə rə kət lər  ilə bağ lı hə ya ta ke çi ri lən is tin taq və məh kə-
mə pro se si za ma nı, on la rın ke çir dik lə ri sar sın tı nı də rin ləş dir mə-
mək üçün,  döv lət tə rə fin dən uşaq la rın əsas ma raq la rı, hü quq la rı 
və həs sas və ziy yət lə ri nin nə zə rə alın ma sı nı tə min edir. Əl bət tə ki, 
gö rü lən təd bir lər Av ro pa in san hü quq la ri Kon ven si ya sı nın 6-cı 
mad də sin də  nə zər də  tu tul du ğu  ki mi  ci na yət ka rın  hü quq la rı na 
(qo run maq hü qu qu və əda lət li məh kə mə araş dır ma sı hü qu qu) 
xə ləl gə tir mə mə li dir. 
Mü va fiq pro se dur lar, xü su si lə, eh ti mal edi lən ci na yət ka rın və ya 
zə rər çək mi şin ailə sin dən təc rid edil mə si ilə bağ lı təd bir lər gö-
rü lər kən,  on lar ar dı cıl qay da da və əsas sız ola raq lən gi dil mə dən 
hə ya ta ke çi ril mə li dir. Ba rə sin də is tin taq apa rı lan ci na yət lə rin xa-
rak te ri və ağır lı ğı im kan ve rir sə, is tin taq giz li şə kil də apa rı lır.   
Ümumi qoruma tədbirləri
Kon ven si ya is tin ta qın apa rıl ma sın dan məh kə mə qə ra rı nın çı xa-
rıl ma sı na qə dər ci na yət pro se si nin bü tün mər hə lə lə rin də uşaq-
la rın qo run ma sı nı tə min et mək məq sə di lə:

---

86
 
X
cinayət  prosesinin  gedişatı,  onların  sərəncamında  olan 
xidmətlər  və  istintaqa  cəlb  edilmiş  və  ya  ittiham  olunan 
şəxsin  azadlığa  buraxılmasının  mümkünlüyü  barədə  
uşaqlara, onların ailələrinə və ya qanuni nümayəndələrinə 
məlumat verilməsi;
 
X
cinayət  prosesi  üçün  zəruri  və  ya  səmərəli  olmadıqca, 
uşaqların,  onların  ailələrinin  və  onların  xeyrinə  şahidlik 
edən şəxslərin hədə-qorxuya, qisasa, təkrar cinayət əməlinə 
məruz qalmamaları və ya ehtimal edilən cinayətkar ilə hər 
hansı bir şəkildə birbaşa qarşılaşmamaları üçün tədbirlərin 
görülməsi;
 
X
onlara  ifadə  vermək,  sübutları  təqdim  etmək  imkanının 
verilməsi  və  onların  şəxsi  həyatlarının  qorunması,  xüsusilə, 
adlarının və xarici görünüşlərinin məxfi saxlanması;
 
X
zərərçəkmiş  tərəfindən  şikayət  ərizəsinin  verilməsini 
gözləmədən cinayət işinin açılması və zərərçəkmiş tərəfindən 
hər hansı bir səbəbdən şikayət geri götürüldüyü halda belə 
cinayət  işinin  davam  etdirilməsi  də  daxil  olmaqla,  tərəflər 
üçün prosessual öhdəliklər müəyyən edir. 
Cin si  is tis mar  və  sek sual  xa rak ter li  hə rə kət lə rin  qur ba nı  ol muş 
uşaq la rın bir sı ra di gər hü quq la rı da qo ru nur:
 
X
məhkəmə və inzibati proses ilə bağlı məlumat almaq hüququ 
(bəzi dövlətlərdə, təzminat prosesi inzibati məsələdir);
 
X
zərərçəkmişlərin  əsaslar  mövcud  olduğu  halda  pulsuz 
hüquqi yardım almaq hüququ. Pulsuz hüquqi yardım almaq 
hüququ  avtomatik  şəkildə  yaranmır  və  tərəflər  Avropa 
İnsan  Hüquqları  Məhkəməsinin  presedent  hüququnu  və 
həmin  hüquqda  effektiv  məhkəməyə  çıxış  hüququnun 
təmin  edilməsi  üçün  pulsuz  hüquqi  yardımın  zəruri  

---

87
olduğunu nəzərə almalıdırlar. Müvafiq şəxsin məhkəmədə 
vəkilin  yardımı  olmadan  iştirakının  onun  üçün  səmərəli 
olub-olmamasının,  yəni,  onun  öz  iddiasını  adekvat  və 
qənaətbəxş  şəkildə  medafiə  edə  bilib-bilməyəcəyinin 
müəyyən edilməsi zəruridir (Airley İrlandiyaya qarşı (Airey 
v. Ireland Judgment, 9 oktyabr1979). Buna görə də, ədalətin 
maraqları  çərçivəsində,  vəkil  haqqını  ödəyə  bilməyən 
imkansız  tərəfin  hüquqi  yardımla  təmin  edilib-edilməməli 
olduğunu məhkəmə qiymətləndirməlidir;
 
X
valideynlik  vəzifələrini  yerinə  yetirən  şəxslər  və  ya  uşağın 
müdafiəsi  üçün  məsuliyyət  daşıyan  şəxslər  hər  hansı  bir 
şəkildə prosesə cəlb edilmişdirlərsə və ya uşağın maraqlarının 
müdafiəsinə qərəzli yanaşırlarsa, xüsusi nümayəndə vasitəsilə 
məhkəmə prosesində təmsil olunmaq hüququ. 
İddia qaldırma müddəti
Adə tən,  cin si  is tis mar  və  ya  sek sual  xa rak ter li  hə rə kət lə rin 
qur ba nı  ol muş  uşaq la ra  öz  ya şa dıq la rı nı  di lə  gə tir mək  üçün 
uzun müd dət la zım olur, bə zən, uşaq lar ümu miy yət lə sus ma-
ğa  üs tün lük  ve rir lər.  Bu  sə bəb dən,  ci na yət  ba rə də  mə lu mat 
ver məz dən ön cə zə rər çək miş lə rə müəy yən yet kin lik sə viy yə-
si nə və müs tə qil li yə çat maq üçün la zı mi qə dər vaxt ve ril mə-
li dir.  Tə rəfl ər dən ci na yət pro se si nə baş la maz dan əv vəl zə rər-
çək mi şə yet kin lik ya şı na çat ma sı üçün ki fa yət qə dər müd də tin 
ve ril mə si ni tə ləb edər kən, Kon ven si ya məhz bu im ka nı tək lif 
edir.  Bu  im kan  yal nız  xü su si  ağır  ci na yət lə rə  tət biq  olu nur  
(uşaq fa hi şə li yi çər çi və sin də sek sual xa rak ter li hə rə kət lər, cəlb 
et mə  və  məc bu ri  is ti fa də).  Mə sə lən,  İn gil tə rə  qa nun ve ri ci li-
yin də id dia qal dır maq müd də ti nə zər də tu tul mur, Fran sa qa-
nun ve ri ci li yin də yet kin lik ya şı na çat dıq dan son ra iyir mi il id-
dia qal dır maq müd də ti nə zər də tu tu lur, İta li ya və Por tu qa li ya 
qa nun ve ri ci lik lə ri  zə rər çək mi şin  ya şı  ilə  bağ lı  heç  bir  qay da 
nə zər də tut mur. 

---