______________Milli Kitabxana_____________
345
susmağa məcbur edir. Yunanlar arasında Axilles, troyalılar
arasında çar Priamın oğlu Hektor yaxşı döyüşçü sayılırdı. Onların
təkbətək döyüşündə Axilles zəfər çalıb Hektoru öldürür. Döyüşdə
Axillesin dostu Patrokl həlak olur, onun dəfn mərasimi təsvir
olunur. Axillesin anası ilahə Fetida onu körpəlikdə dabanından
tutub yeraltı Stiks çayının “sehrli” sularında çimizdirirmiş,
nəticədə dabanından savayı bütün bədəni guya dişbatmaz olur.
Parisin atdığı ox Axillesin dabanına sancılır. Yunanıstanın ən
məşhur qəhrəmanı həlak olur. “Zəif yer” anlamını bildirən
“Axillesin dabanı” ifadəsi buradan əmələ gəlmişdir. Hiyləgər
Odissey Troyanı tutmaq üçün taxtadan nəhəng at düzəltdirir və
içərisində yunan döyüşçülərini yerləşdirir. Troyalılar atı çəkib
şəhərə aparırlar. Döyüşçülər gecə atdan çıxıb darvazaları açırlar,
şəhərə soxulan yunanlar troyalıları məğlub edirlər. “Troya atı”
ifadəsi buradan meydana gəlmişdir. Bu isə, hədiyyənin qəbul edən
üçün təhlükəli olması deməkdir.
“Odisseya” poemasında Troyanın alınmasından sonra
yunanların Odisseyin başçılığı altında vətənə dönmələri və yolda
onların başına gələn hadisələr, Odisseyin öz doğma şəhəri İtakaya
gəlməsi təsvir olunur. Odissey İtakaya gəlib evində ağalıq edən
əsilzadələri qırır və əvvəlki hakimiyyətini bərpa edir. Hər iki əsər
dahi ədəbi əsər olmaqla yanaşı zəngin tarixi mənbədir.
Homer dövründə (e.ə. XI IX əsrlər) yunanlar maldarlıq,
əkinçilik, sənətkarlıq və ticarətlə məşğul olurdular. Onlar e.ə. IX
əsrlə dəmir emal etməyə başladılar. Bu da əmək məhsuldarlığının
artmasına səbəb oldu. Yunanıstanda torpaq bütün tayfaya məxsus
idi. Hər bir ailənin torpağı, mal-qarası var idi. Adlı-sanlı adamlar
torpağın yaxşısını özlərinə götürürdülər. Onlar əvvəllər torpağı
özləri becərirdilər, sonradan günəmuzdçuları işlətdilər, daha sonra
qullardan istifadə etdilər. Beləliklə, e.ə. XI-IX əsrlərdə ibtidai
icma quruluşundan quldarlıq quruluşuna tədricən keçid başlandı.
Dünyanın başqa xalqları kimi yunanlar da təbiət
hadisələrinin səbəbini bilmir, ondan qorxurdular. Onlara görə
təbiəti allahlar nə ilahələr idarə edirdilər. Rəvayətə görə baş allah
Zevs, Poseydon və Aid dünyanı öz aralarında bölüşdürmüşdülər.
Zevs yer və göyün, Poseydon dənizin, Aid isə yeraltı padşahlığın
______________Milli Kitabxana_____________
346
allahı olmuşdu. Zevsin iradəsi ilə şimşək çaxıb yağış yağırdı.
Dəniz allahı Poseydon üçbaşlı əsası ilə dənizdə fırtına qoparır,
gəmiləri batırırdı. Yeraltı padşahlığın allahı Aidin ayağı altında
üçbaşlı köpək oturub, yerin altına gedənləri geriyə işıqlı dünyaya
buraxmırdı. Nur və incəsənət allahı Apollon qızıl arabası ilə səfərə
çıxandı gün başlanırdı. Aid münbitlik ilahəsi Demetranın qızı
Pesefonanı oğurlayır və anasının yanına buraxmır. Demetra
kədərlənir, hər şey solur, təbiət təravətini itirir. Zevs Aiddən xahiş
edir ki, Persefonanı bir neçə aylığa anasının yanına buraxsın. Qız
anasının yanına gələndə yaz gəlir, yeraltı dünyaya gedəndə anası
kədərləndiyinə görə qış gəlir. “Demetra və Persefona” əfsanəsi də
buradan yaranmışdı.
Yunanlar meşə allahlarını satirlər adlandırırdılar. Onlar keçi
ayaqlı və qulaqlı adamlar kimi təsvir olunurdular. Bulaq ilahələri
olan nimfalar gənc qız kimi təsvir olunurdular. Yunanlarda
əkinçilik, maldarlıq, ovçuluq, sənətkarlıq və b. sahələr yarandıqca
onları himayə edən allahlar da yaradılırdı. Şərabçılıq allahı Dionis
idi. Onun şərəfinə yazda üzümlüklərdə iş başlayanda, payızda
şərab hazır olanda bayramlar təşkil edilirdi. Hefest dəmirçilik
allahı idi. Yunanlar belə hesab edirdilər ki, vulkanlar onun
dəmirçixanasının çıxış yollarıdır. Ticarət meydana gələndən sonra
onu himayə edən Hesrmes meydana çıxdı.
Yunanlar belə güman edirdilər ki, allahlar yüksək dağ olan
Olimpdə yaşayırdılar. Onları Olimp allahları adlandırırdılar.
Allahların həyatı adlı-sanlı adamların həyatına bənzəyirdi.
Allahlar alovun sirrini insanlardan gizlədirdilər. Lakin cəsur titan
Prometey odu oğurlayıb insanlara verir. Zevsin əmri ilə Hefest
onu Qafqaz dağına zəncirləyir. Zevsin göndərdiyi qartal hər gün
onun ciyərlərinin bir hissəsini qoparır. Hər səhər ciyər bərpa
olunur. Prometey bu işgəncəyə dözür, lakin Zevsə boyun əymir.
“Prometey” əfsanəsi də buradan yaranmışdı.
Afinada quldarlıq quruluşu. Orta Yunanıstanın cənub-
şərqində Attika adlı böyük yarımada yerləşir. Burada geniş
düzənliyin ortasında sıldırım təpədə e.ə. II minillikdə Afina şəhəri
salınmışdır. Təpənin zirvəsində ətrafına hasar çəkilmiş Akropol
adlanan qala yerləşirdi. Afinalılar əsasən zeytun nə üzüm becərir,
______________Milli Kitabxana_____________
347
şərab və zeytun yağı və şərab saxlamaq və daşımaq üçün amfora
adlanan küp qayırırdılar. Akropolun yaxınlığında bazar meydanı -
aqora yerləşirdi. Burada dulusçuluq, toxuculuq və kənd təsərrüfatı
məhsulları satılırdı. Attika yarımadasının cənubunda gümüş
mədənləri var idi. Afinada gümüş sikkə kəsilməyə başladı.
Afinada əvvəllər varlılar torpaqlarını özləri becərirdilər.
Sonra onlar günəmuzdçulardan, daha sonra isə qullardan istifadə
etməyə başladılar. Afinada köləliyin əsas mənbələri dəniz
quldurluğu, müharibədə əsir götürmək, borca görə adamları qul
etmək, qul qadınlardan doğulan uşaqları qul etmək idi. Qullar
bazarda satılır, onları
əsasən mədənlərdə, sənətkar
emalatxanalarında, kənd təsərrüfatı işlərində, ev işlərində xidmətçi
kimi işlədirdilər.
Afinada adlı-sanlı adamlar torpağın yaxşısını ələ keçirdilər.
E.ə. VIII əsrdə onlar Afinanın bütün əhalisini özlərinə tabe etdilər.
Adlı-sanlı yunanlar mövcud üsul idarəni aristokratiya, yəni
“yaxşıların hakimiyyəti” adlandırırdılar.
E.ə. VII əsrdə Afinada sənət və ticarət gur inkişaf etməyə
başlayır. Evpatritlər (aristokratlar) düzən yerlərdə məhsuldar
torpaqları ələ keçirib geomorları (icmanın sıravi üzvlərini)
dağətəyi daşlıq torpaqlara sıxışdırırdılar. Evpatritlərin bir hissəsi
artıq emalatxanalar açıb istehsalla məşğul olurdu, bir hissəsi
ticarətə girişmişdi. Aristokratların bu təbəqəsinin maraqları
demosun varlı təbəqəsinin maraqları ilə üst-üstə düşürdü. E.ə.
640-cı ildə Afinada olduqca məşhur olan, Olimpiya oyunlarının
qalibi Kilon demosla aristokratlar arasında ziddiyətlərin
gərginləşməsindən istifadə etdi. O, Zevsin şərəfinə keçirilən
bayramda özünə tərəfdar toplayıb Akpopolu tutdu. Lakin demos
hələ aktiv fəaliyyətə hazır deyildi. Arxont Meqaklın qoşunu
Akpopolu mühasirəyə alıb üsyançıları təslim olmağa məcbur etdi.
Kilon qaçmağa müvəffəq oldu, onun tərəfdarları isə öldürüldülər.
Bir müddətdən sonra aristokratlar demosun varlı
təbəqəsinin təzyiqi altında güzəştə gedib külliyyat şəklində yazılı
qeydiyyatına razılıq verdilər. Həm aristokratlar, həm də demos
üçün ümumi olan qanunların qəbulu mütərəqqi hadisə idi. e.ə.
621-ci ildə arxont-fesmofet Drakont tərəfindən sərt qanunlar
Dostları ilə paylaş: |