arealım genişləndirərək, həm kənd təsərrüfatı məhsullarının
istehsalına, həm də təbii biosenozlara, o cümlədən düzən
ərazilər üçün səciyyəvi olan qış otlaq formasiyalarına və dü
zən meşələrinə mənfi təsir göstərir. Odur ki, belə torpaqlar
həm mellioraitiv, həm də ekoloji cəhətdən əlverişsiz sahələr
hesab edilir, onların mənfi dinamikasının xəbərdarlıq edil
məsi, qarşısının alınması və onların yararlı hala salınması
üçün müvafiq ekoloji tədbirlərin (drenaj tətbiqi, yuma aparıl
ması, kimyəvi meliorasiya, müəyyən inzibati və hüquqi və s.)
görülməsi zəruridir.
2010-cı ildə ölkənin təbii su mənbələrindən 11425,0
mln m3 su götürülmüşdür. Onun 1742 mln m3-i istehsal
ehtiyacları üçün istifadə edilmişdir.
Ölkədə istehlak edilən 7715 mln m3 suyun, 51,0 %-i
istehsalın ehtiyaclarına yönəlmişdir.
Sənaye müəssisələri tərəfindən əraf mühitə atılan
çirkab sularının miqdarı onların istifadə etdiyi şirin suyun
miqdarından çoxdur. Belə ki, 2010-ci ildə kənara atılan
çirkli suların həcmi 6037 mln m3 təşkil etmişdir .
Kənd təsərrüfatı sudan istifadə edilməsində əhəmiy
yətli yer tutur. Ölkədə təbii mənbələrdən götürülən suyun
əsas hissəsi kənd təsərrüfatının payına düşür.Ölkənin dü
zənlik və dağətəyi zonalarında kənd təsərrüfatı məhsul
larının becərilməsi yalnız suvarma şəraitində mümkündür.
Ona görə bu ərazilərdən axan Kür və Araz çayları, onlara
tökülən qollar şirin su mənbəyi kimi istifadə edilir. Bu çay
lar üzərində qurulan su anbarları, onlardan çəkilən kanallar
vasitəsilə torpaq sahələri suvarılır. Əkin sahələrinə gətirilən
sular torpaqlara verilən mineral gübrələr, ziyanvericilərə
qarşı mübarizə vasitələrilə ciddi şəkildə çirklənir.
Kür-Araz ovalığında suvarma nəticəsində yaranmış
şor sular Mil-Muğan və Baş Şirvan kollektorları vasitəsilə
Xəzər dənizinə axıdılır. Onlar Xəzərin çirklənməsinə ciddi
təsir göstərir.
270
Kənd təsərrüfatında sudan istifadə edilməsi zamanı
mövcud olan problemlərdən biri də suyun nəqli zamanı
itməsidir. Ölkə miqyasında təsərrüfatın müxtəlif sahələrində
istifadə edilən suyun miqdarı artdıqca onun daşınması
prosesində itkiyə verilən suyun miqdarı da artır. Respub
likada 2000-ci ildə 3053,0 mln m3, 2010-cu ildə 3852 mln m3
su itkiyə getmişdir. 2010-cu ildə bu, ölkədə istifadə edilən
suyun 49,9%-nə bərabərdir. Nəql prosesində itirilən suyun
əsas hissəsi kənd təsərrüfatının payına düşür.
Kənd təsərrüfatında suyun itməsi suvarma kanalları
boyu yeraltı suların səviyyəsinin qalxmasına, torpaqların
şoranlaşmasına, onların sahəsinin daim artmasına səbəb
olur. Nəticədə nisbətən məhsuldar olan, suvarılması asan
olan ərazilər istifadə üçün yararsız hala düşür. Onların
rekultivasiyası uzun vaxt və xeyli miqdarda maliyyə vəsaiti
tələb edir.
Kənd təsərrüfatında suvarma işlərinin düzgün təşkil
edilməməsi eyni zamanda kanallar və kollektorlar boyu
bataqlıqların əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Nəqliyyat vasitələrinin ətraf mühiti normadan artıq
çirkləndirməsinin qarşısını almaq üçün onların işlətdiyi
yanacağın keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq, köhnəlmiş, texniki
normativlərə cavab verməyən avtomobillərin istismarının,
köhnəlmiş avtomobillərin ölkəyə gətirilməsinin qarşısını
almaq, avtomobillərin texniki vəziyyətinə ciddi nəzarəti
təşkil etmək zəruridir.
Avtomobillərin törətdiyi zəhərli qazları azaltmaq və
bunun qarşısını almaq üçün dünya səviyyəsində təxirəsa
lınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsi vacib sayılır. Bu təd
birlər sırasına, əsasən aşağıdakıları aid edirlər.
Avtomobil nəqliyyatı tərəfindən ətraf mühitə atılan
tullantıların zəhərlilik dərəcəsi mütləq qiymətləndirilməlidir;
bundan ötrü avtomobillərin vəziyyətinə gündəlik texniki
nəzarət keçirilməlidir; xəttə buraxılan maşınların sazlığını
271
yoxlamaq bütün avtomobil təsərrüfatlarının vəzifəsi və
borcudur. Texniki xidmətin aşağı səviyyədə olması, nəza
rətin olmaması atmosfer havasının zərərli maddələrlə çirk
lənməsini artırır.
Zəhərlilik dərəcəsini azaltmaq məqsədilə avtomobil
lərin konstruksiyasını təkmilləşdirməklə yanaşı onlara
texniki xidmətin səviyyəsini artırmaq və avtomobillərin
vəziyyətinə nəzarəti təkmilləşdirmək günün aktual məsələsi
hesab olunur.
Hazırda dünyada avtomobillərin havaya buraxdığı
tullantıların normaya uyğun miqdarı 3 əsas standartla
tənzimlənir:
1. 1993-cü ildə təsdiq olunmuş Avropa beynəlxalq
standartı, bütün Avropa dövlətlərində fəaliyyət göstərir,
həm də bütün dünyada etibarlıdır.
2. Daha sərt Amerika standartı, son vaxtlar nəzarət
üsulunu sadələşdirmək üçün onu Avropa standartı ilə
birləşdirməyi planlaşdırır.
3. Yaponiyada işləyən ən ciddi standart, həmçinin
bütün dünyada etibarlıdır.
Ətraf mühitin avtonəqliyyat tərəfindən çirkləndiril-
məsinin qarşısını almaq üçün daxili yanma mühərriklərinin
təkmilləşdirilməsinin ön plana çəkilməsi vacib hesab edilir.
Son illər dünyanın iri avtomobil kompaniyaları
ekoloji təhlükəsiz avtomobil mühərriklərinin istehsalı üzrə
çalışırlar. İşçi mühərriklərini daim təkmilləşdirərək yeni, ya
nacağın tam yanmasını təmin etmək istiqamətində işlər apa
rılır. Avropa və ABŞ-in qabaqcıl firmalarının avtomobilləri
80-ci illərə nisbətən atmosferə 10-16 dəfə az zərərli qaz
buraxır. Bu mühərriklərin zəiflədilmiş qarışıqla işləməsi çox-
komponentli sistem, elektron işəsalma nəticəsində əldə
edilir.
Beləliklə, dünya avtomobil parkında avtomobil yana
cağının keyfiyyətinin artırılması, etil benzinindən imtina
272
edilməsi, neytrallaşdırıcılardan istifadə olunması, qazla,
elektriklə işləyən avtomobillərdən istifadə edilməsi və s.
ətraf mühitin avtonəqliyyat vasitələri tərəfindən mühafizəsi
sahəsində əhəmiyyətli nailiyyətlərdən sayılmalıdır.
Avtomobillərin qaz yanacağına keçməsi atmosferə
kanseroqen maddələrin 100 dəfəyə qədər azalmasına şərait
yaradır. Neft məhsullarına çəkilən xərc də azalır: hər min
ədəd qaz balonlu avtomobillər, yükdaşıyan ildə 12 min t;
taksimotor avtomobilləri - 6 min t; sərnişindaşıyan
avtobuslar - 30 min t neftə qənaət edir.
Hidrogen - XXI əsrin yanacağıdır. Hidrogendən əsas
yanacaq kimi istifadə olunması, işlədilməsi gələcək texniki
sivilizasiyanı kökündən dəyişə bilər, bununla da müasir
dövrün mühüm problemi sayılan ətraf mühitin çirklən-
diricilərdən mühafizəsi praktiki olaraq həll oluna bilər.
Dünyada ildə 50 mln t-a qədər hidrogen istehsal olu
nur: XXI əsrin ilk 25 ilində hidrogenin istehsalı və ondan
istifadənin bu günə nisbətən bir neçə dəfə çox olması proq
nozlaşdırılır.
1973-cü ildə, xüsusilə kəskin enerji böhranından
sonra elektromobillərin kütləvi istehsalına maraq artdı. Bu
yalnız elektrik problemi ilə deyil, həmçinin ciddi ekoloji
problemlərlə əlaqədardır. Belə ki, elektromobil havanı çirk-
ləndirmir, qızdırmır, həm də o qədər də səs-küylü deyil.
1993-cü ildə ABŞ-da Kaliforniyada verilən qanunda
milli istehsalçıların buraxdığı avtomobillərin mütləq 2%-dən
az olmayaraq «sıfır qazlarla» işləyən, xüsusən elektromo
billərin olması göstərilir.
İsveçdə buraxılan 15 tonluq yük maşını gələcəyin
maşım adlandırıldı. Onun mühərrikinə elektromühərrik və
qaz turbini birləşdirilir. Elektromotordan şəhərin küçə
lərində istifadə olunur ki, atmosfer çirklənməsin, turbin isə
şəhərdən kənar şosselərdə birləşdirilir.
273
Dostları ilə paylaş: |