orqanizmə daxil olan müxtəlif kimyəvi təbiətli maddələr nəzərdə
tutulur. Onlar mübadilə prosesində mühüm rol oynayır. Əksər
hallarda fermentlərin tərkib hissəsi olur. Bəzi vitaminlər
bağırsaqlan mikroflorası ilə sintez edir. Hər hansı bir vitaminin
olmaması zamanı xəstəhk halı - avitaminoz, vitaminlərin qida ilə
kifayət dərəcədə daxil olmaması hipovitaminoz adlanır. Hər iki
amil nəinki vitaminlərin olmaması, eyni zamanda onların
sorulması, ya da bağırsaq mikroflorasımn antibiotiklərdə sıxılması
zamanı meydana çıxa bilər.
Vitaminlər suda həll olanlar - Bİ, B2, B6, Bİ2, PPG və s. və
həll olmayanlar - A, D, C, K adı altında 2 yerə bölünürlər. Hazırda
50 vitamin məlumdur ki, onlardan ən mühümləri aşağıdakı
cədvəldə verilmişdir (cədvəl 1.5).
3.3.
İnsanm biosferdən ayrılmazlığı
İnsanın Kosmosa çıxmasının, uzun aylar su altında yaşa-
masımn öyrənilməsinə baxmayaraq, o, bioloji növ olaraq qalır.
Ona ciddi müəyyən olunmuş ətraf mühit şəraiti və ya ekoloji
amillər, havamn qaz tərkibi, qida ilə assimilyasiya olunan
maddələr (temperatur, işıqlanma, rütubətlilik rejimi və bir çox
digərləri) lazımdır.
Hər hansı bir canlı orqanizmin ətraf mühitin keyfiyyətinə
tələbatı konservatizmdir. Amillər rejiminin dəyişilməsi, orqanizmə
tələb olunan normadan bu və ya digər tərkibU təbii mühitin
kənarlanması zamanı həyat fəaliyyətinin bu kənar- lanmamn
həyatla uyğunlaşmamasına qədər pozulmasına gətirib çıxara bilər.
İnsan biosferin biotik komponenti olub, qida halqası ilə
produsentlərlə əlaqədardır, özü isə birinci və ikinci sıramn kon-
sumentidir, heterotrofdur, hazır üzvi maddələrdən və biogen
elementlərdən
istifadə edir, maddələr dövramnda iştirak edir.
İnsan canh maddənin fiziki-kimyəvi birliyi qanununa tabedir
(V.İ.Vernadski) - canlı maddə fiziki-kimyəvi vahiddir. Canlı
orqanizmlərin müxtəlif keyfiyyətliliyinə baxmayaraq, onlar o
qədər fiziki-kimyəvi oxşardırlar ki, onlara zərərh olan başqalarına
heç cür etinasız ola bilməz.
48
Cədvəlin davamı
1
2
3
4
Oksidləşmə-bərpa proseslərində iştirak
edir. İnfeksiya xəstəliklərinə davamlılığı
artınr. Çatışmadıqda sinqa (qan damar- lan
divarlarının zədələnməsi, dəridə xırda qan
sızmalannın inkişafı, diş ətinin qansızması)
xəstəliyi yaranır
Qaraciyər,
böyrəklər,
ətdə. Bağırsaq mikro-
florası ilə sintez olunur.
B12
Gözə, boyatma və inkişafa təsir edir, görmə
piqmentinin yaranmasında iştirak edir.
Avitaminoz zamanı görmənin pozulması
(toyuq
korluğu),
göz
bəbəyinin
zədələnməsi, epitelinin qumluğu və onun
buynuzlaşması baş verir.
Maya, buğda, düyü, arpa
və
araxisdə
olur.
Triptofan
amin
tur-
şulanndan sintez oluna
İsilər.
2mlq
PP
Kalsium
və
fosfor
mübadiləsini
tənzimləyir. Çatışmadıqda uşaq yaşlarında
raxit xəstəliyi inkişaf edir
itburnu, qoz, göy soğan,
qarağat, kartof, kələmdə
olur.
15 mq
C
Hüceyrədaxili lipidlərə əksoksidləşdirici
təsirə malikdir. Çatışmadıqda skelet
əzələlərinin distrofiyası inkişaf edir, cinsi
funksiya zəifləyir.
Mal-qara yağı, qaraciyər,
ət, yumurta, süddə olur.
50-100
mq
A
Protrombisin sintezində iştirak edir, qanın
laxtalanmasına kömək edir. Ça- tışmadıqda
qanın laxtalanması aşağı düşür.
A
vitaminini
əmələ
gətirən karotində, kök,
qaysı və gicitkanda olur.
1,5 mq
D
Balıq yağı, yumurta
sansı, qaraciyər.
Ultrabənövşəyi şüaların
təsirindən dəridə əmələ
gəlir.
Bitki yağları. Salat
2,5 mq
E
İspanaq, salat, kələm,
tomat,
kök.
Mədə
makroflorası ilə sintez
edilir.
10-15
mq
K
0,2-03
mq
Bununla
əlaqədar, insan tərəfindən
təbiətin dəyişc irilməsi
artıq mövcud növlər üçün təhlükəlidir, o cümlədən də bioloji növ
olan insanın özündə də təhlükə yaradır.
Biosfer insan və digər canh orqanizmlər üçün yeganə yaşayış
yeridir,
V.İ.Vernadski və digər alimlərin
nəzəriyyəsinə görə,
biosferin əvəz edilməzliyi qanunu meydana çıxır.
Biosfer yaşama mütinin davamhhğmı təmin
edən yeganə
50