Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
352
X HİSSƏ ƏFRASİYAB BƏDƏLBƏYLİ (1907-1976) I fəsil Həyat və yaradıcılığı
Üzeyir Hacıbəyli və Müslüm Maqomayevdən sonra yaradıcı- lığa başlayan bəstəkar, dirijor, ictimai xadimlərdən biri də Əfra- siyab Bədəlbəyli idi (1907-1976). Bəstəkar, dirijor, publisist Əfrasiyab Bədəlbəyli dünya klas- sikası ənənələrinin fəal davamçısı olmuş, Üzeyir Hacıbəylinin mütərəqqi mövqeyinə riayət edərək, milli musiqi mədəniyyəti- mizin inkişafına çalışmışdır. Gənc yaşlarından (20-30-cu illər) 353
Azərbaycanın musiqi həyatında baş verən böyük dəyişikliklərin şahidi olan Əfrasiyab Bədəlbəyli yeni musiqi mədəniyyətinin qurucuları olan yaşlı nəslin xalqa xidmətə və bəşəriyyətin işıqlı ideyalarının qələbəsinə yönəlmiş incəsənət uğrunda mübarizəsi- nə qoşuldu. 20-ci illərdə Bakıda milli musiqi mədəniyyətinin in- kişaf yolları barədə qızışan coşqun mübahisələr və müzakirələr- də Əfrasiyab Bədəlbəyli inamla və fəal surətdə qabaqcıl incəsə- nət xadimlərinin mövqeyində duraraq, onların ideyalarını həyata keçirmişdir. Geniş xalq kütlələrinə xidmət edən vətənpərvərlik, incəsənə- tin düzgün yolla inkişafı uğrunda mübarizə ideyaları həmişə Əf- rasiyab Bədəlbəyli üçün həyat kredosu, ömrünün sonuna qədər sədaqətlə qulluq etdiyi xalqı qarşısında vəzifə borcu olmuşdur. Musiqidə öz yoluna Üzeyir Hacıbəyli, M.Maqomayev və başqa mədəniyyət xadimlərinin mütərəqqi təşəbbüslərini müdafiə edən kiçik məqalələr nəşr etdirməklə başlayan Əfrasiyab Bədəlbəyli, sonralar ölkənin mədəniyyətinə çoxlu güc sərf edərək dram ta- maşalarının musiqi tərtibatçısı dirijor və nəhayət, operalar və milli musiqi sənətində mühüm yer tutmuş baletin müəllifi kimi yaradıcılıq işinə qoşuldu. Bir bəstəkar kimi Əfrasiyab Bədəlbəyli Azərbaycanda ilk milli balet olan “Qız qalası” baleti tamaşaya qoyulduqdan sonra daha da məşhurlaşdı. Bu tamaşaya qədər o, dinləyicilərə dram tamaşalarının musiqi tərtibatçısı kimi tanış idi. O, “Od gəlini”, “1905-ci il”, “Hacı Qara”, “Sevil” və başqa pyeslərə musiqi yaz- mışdır. Bir neçə simfonik əsərin, teatr tamaşalarına yazılmış musiqi- nin, “Tərlan” adlı uşaq baletinin müəllifi olan Ə.Bədəlbəyli Azərbaycan musiqi sənəti tarixinə hər şeydən əvvəl indi də uğurla tamaşaya qoyulan ilk “Qız qalası” baletinin müəllifi kimi daxil olmuşdur. Opera və balet teatrında bir çox balet tamaşalarının əvəzsiz dirijoru olan bəstəkar Ə.Bədəlbəyli bir publisist, musiqi tənqid- çisi, milli musiqi sənətinin təbliğatçısı kimi məşhurlaşmış, milli musiqi mədəniyyətinin inkişafında mühüm rol oynamışdır.
354
Əfrasiyab Bədəlbəylinin xüsusi və dövri mətbuatda çap olunmuş çoxlu əsərləri onun ölkənin musiqi sənətinin problem- ləri, həyatını həsr etdiyi doğma opera və balet teatrının fəaliyyəti ilə sıx əlaqəsinin sübutudur. Təsadüfi deyil ki, səhnə musiqisi, opera və balet tamaşaları daim Ə.Bədəlbəylinin diqqət mərkə- zində olmuşdur. O, bu sahədə də Azərbaycan tamaşaçısını, bö- yüməkdə olan nəsli tərbiyə edən mütərəqqi teatr sənətinə cəlb etmək məqsədi güdən, klassiklərin ən yaxşı ənənələrini davam etdirən təşviqatçı olmuşdur. Ə.Bədəlbəyli milli incəsənətdə həm də bir çox opera və ba- letlərin libretto müəllifi, bu librettoların tərcüməçisi, musiqi təh- sili, bəzi musiqi janrlarının təşəkkülü və inkişafı məsələləri üzrə kitabçaların tərcüməçisi kimi müəyyən xidmətlərə malikdir. “Sevilya bərbəri”, “İolanta”, “Daisi” operaların mətnlərinin Azərbaycan dilinə ekviritmik tərcümələri ona məxsusdur. Əfra- siyab Bədəlbəylinin maraqlarının çoxcəhətliliyi ona bəstəkarlıq, dirijorluq fəaliyyətində, təbii ki, kömək etmişdir. Ə.Bədəlbəylinin xidmətləri partiya və hökümət tərəfindən dəfələrlə qeyd olunmuşdur. O, əməkdar incəsənət xadimi (1940), Respublikanın Xalq artisti (1967) kimi fəxri adlara layiq gö- rülmüş, iki “Şərəf nişanı” ordeni (1946, 1967), “Qırmızı Əmək bayrağı” ordeni (1959), “Qafqazın müdafiəsi uğrunda” (1945), “1941-45-ci illərdə Böyük Vətən müharibəsində fədakar əməyə görə” medalları, Az. SSR Ali Sovetinin fəxri fərmanları” (1958, 1969) ilə təltif edilmişdir. “Musiqi barədə söhbətlər”, “Qurban Pirimov”, “Azərbaycan dövlət opera teatrı” (Q.Qasımovla müştərək) kitabları Ə.Bədəl- bəyli qələminə məxsusdur. Onun Azərbaycanda ilk dəfə olaraq tərtib etdiyi 1956-cı ildə çap olunmuş “Musiqi terminləri lüğəti” əhəmiyyət kəsb edir. Bu lüğət Ə.Bədəlbəylinin əsaslı elmi əsəri olan “İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti”ndən əvvəl çapdan çıxmışdır. Onun üzərində apa- rılan iş “İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti” elmi əsərinin 1969-cu ildə işıq üzü görməsi üçün hazırlıq idi.
355
Ə.Bədəlbəyli 19 aprel 1907-ci ildə Bakıda, ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. Bəstəkarın anası Qacar nəslindən idi, fars və ərəb dillərini bi- lirdi. O, şairə Xurşud Banu ilə sıx ünsiyyətdə idi, onun təşkil et- diyi musiqi dərnəyində fəal iştirak edərdi, orada klassik Şərq poeziyasından müxtəlif parçalarla çıxış edərdi. Şuşada anadan olmuş atası Bədəlbəy uşaq vaxtından Azər- baycan musiqisini, muğamları dinləyirdi, bu sənətin bütün incə- liklərini bilir, onları gözəl ifa edirdi. Sonralar, o, ictimai həyatda fəal iştirak edərək, ümumtəhsil ideyasını müdafiə etdi. Uzun il- lər o, 6 saylı rus-müsəlman məktəbinə rəhbərlik etmişdi, sonra- lar bu məktəb xalq arasında “Bədəlbəy məktəbi” adlanırdı. Hə- yati müdrikliyə malik olan Bədəlbəy uşaqlarında əməyə məhəb- bət aşılaya bilmiş, onlara layiqli təhsil vermişdir. Bədəlbəylilər ailəsi bir çox ədəbiyyat və incəsənət xadimləri ilə ünsiyyət saxlayırdı. Təbiidir ki, H.Cavid, S.S.Axundov, Ü.Ha- cıbəyli kimi şəxsiyyətlərlə tanışlıq gənc Əfrasiyabın dünya- görüşü və qavrayışına təsir göstərməyə bilməzdi. Gələcək sənət seçkisi də təsadüfi deyildi. Bədəlbəyli ailəsinin böyüməkdə olan, həyata atılan gənc üzvləri yaşlı nəslin mütərəqqi niyyətlərinə hüsn-rəğbət göstərməyə, teatrla, ədəbiyyatla maraqlanmaya bil- məzdi. Təsadüfi deyil ki, Əfrasiyab artıq lap gənc yaşlarından humanitar elmlərə və musiqiyə meyil göstərirdi. Artıq altı yaşın- da o, tarda çalmağı öyrənmişdi, doqquz yaşında isə atasının rəh- bərlik etdiyi rus-müsəlman məktəbinin şağirdi olarkən onu Bakı- da yeni açılmış musiqi məktəbinə, skripka sinfinə qoydular. Qeyri-adi musiqi qabiliyəti, xalq mahnılarını, muğamı bilməsi onu yaşıdlarından fərqləndirirdi. 1923-cü ildən 1926-cı ilə qədər Ə.Bədəlbəyli Bakıda Ş.Məmmədovanın təşkil etdiyi teatr tex- nikumunun dinləyicisi olmuşdur. Orada Fatma Muxtarova kimi görkəmli aktyorlar, yazıçı Abdulla Şaiq, dramaturq Abbas bəy Haqverdiyev və b. dərs deyirdi. Təbiidir ki, onlarla tanışlıq, bir sıra hallarda bəziləri ilə dostluq gənc Ə.Bədəlbəyliyə təsir etmiş, onda klassik ədəbiyyat və müasir yazıçı və şairlərin əsərləri ilə daha dərindən tanış olmaq həvəsi oyatmışdı.
Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|