Паша Ибиш оьлу Сяфяров

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
105 
 
Demantoid 
 
Demantoid d
ənəsinin ölçüsü 2 mm.-dən çox olmur.  Dənələr 
yaşıl-ot rəngində  olur.  Topazolit  sarı-bal rəngindədir,  şəffafdır. 
Onun d
ənələri oval formasında olur.  
 
Şorbulaq demantoid təzahürü 
 
Şorbulaq  qəsəbəsindən 1 km.  şərqdə  yerləşir.  Yatağın  geoloji 
quruluşunda  argillitlər,  tufbrekçiyaları  və  tuflar,  xırda-orta 
qırıntılı  tuf  konqlomeratlarından  ibarət  santon  yaşlı  çöküntülər 
iştirak edir.  
Demantoid 
minerallaşması  serpentinitlərin içərisində  yerləşmiş 
xrizotil asbest damarcıqları ilə əlaqəlidir. Damarcıqların uzunluğu 
1,0-1,5 m.-d
ən uzun olmur, eni isə 0,5-1,0 sm.-dən 5 sm. arasında 
d
əyişir. Bəzi sahələrdə yumuşalmış, tamamilə əzilmiş damarcıqlar 
qeyd olunur. 
Demantoid  yaşıl-zümrüd rəngdədir.  Dənələrin 
ölçüsü 5 mm.-
ə  qədərdir.  Minerallaşma  asbest  damarcıqlarının 
endokontakt t
əmaslarında inkişaf tapmış xırda boşluqlarda qeydə 
alınır.  
 
 
 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
106 
Abdullauşağı mərmər oniksi təzahürü 
 
Abdullauşağı  kəndindən 1,5-2  km.  cənub-şərqdə  Mozçayın 
(Tutxun çayının sol qolu) sol yamacında yerləşir. Təzahür 1986-cı 
ild
ə aşkar edilmişdir. Traveritlərin ümumi yayılma sahəsi 5 km
2
. -
ə yaxındır. Örtüyün qalınlığı 1-2 m.-dir.  
Oniks
ə  damarcıqlar,  damar,  linza-damar və  qalınlığı  bir neçə 
sm-d
ən 50 sm.-ə  qədər olan lövhələr  şəklində  olan traveritlərin 
arasında rast gəlinir.  
Oniksin  teksturası  laylıdır,  massivdir.  Gizli  kristallik  quruluşu 
var. 
Sınması  qeyri-düzgündür,  parıltısı  tutqundur.  Daşın  əsas 
r
əngi  qırmızı-qəhvəyidir,  dalğalı-zolaqlı,  peyzajlı  cizgilərə 
malikdir.  R
ənginə  görə  oniksin iki dekorativ növləri müəyyən 
edilib: 
Zolaqların eni 1 mm. -dən 1-2 sm.-ə qədər olan, bir-birini əvəz 
ed
ən tutqun bal və  qırmızı,  açıq-qəhvəyi rəngli  nazik  dalğalı-
zolaqları, peyzajlı oniks.  
T
əzadlı rəngləri olan zəif dalğalı, bir-birini əvəz edən ağ, sarı-
bal v
ə qırmızı rəngli peyzaj cizgiləri olan oniks.  
Zolaqların strukturası gizli kristallikdir, enli zolaqlarda ağ rəng 
enin
ə dalğalıdır. Qalınlığı 10 mm. olan lövhələrdən işıq keçir.  
Daş 8-10 mm. qalınlıqlı lövhələrə mişarlananda öz bütövlüyünü 
saxlayır. Sonrakı emal zamanı səthi güzgü formasını alır. Yüksək 
dekorativ keyfiyy
ətlərlə  xarakteriza olunur, təzadlı  cizgilərə 
malikdir.  
Sah
əsi 350 m
2
,  orta  qalınlığı  0,25  m,  həcmdə  çəkisi 2,9 t/m
3
. 
ol
an,  ümumi  xammalın  35  %-ni mərmər təşkil  etmək  şərti ilə 
m
ərmər oniksinin ehtiyyatı 34 ton təşkil edir.  
 
Tutxun 
(Zülfüqarlı) mərmər oniksi təzahürü 
 
Tutxun  çayının  sol  sahilində  Zülfüqarlı  kəndindən 2,5 km. 
c
ənubda,  Abdullauşağı  kəndindən 2,4 km.  cənub-şərqdə 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
107 
Zülfüqarlı  kəndindən  Abdullauşağı  kəndinə  gedən yolun 
k
ənarında yerləşir.  
Oniks t
əbəqəsi traveritin qatı ilə onların diorit-porfirit qatışıqları 
arasında  yerləşir.  Oniks sahəsinin  uzunluğu  72  m,  eni  14  m, 
qalınlığı  isə  0,2 m.-dən 0,7 m.-ə  qədərdir.  Oniksin  teksturası 
laylıdır, massivlidir, kristallik quruluşu var.  
 
Bağırsaq sahəsi 
 
Bağırsaq  çayının  Tərtər  çayına  sağ  sahilində  qarışdığı  yerdən 
300 m. 
yuxarıda  500  m.-lik məsafədə  yayılıb.  Bulağın  hər iki 
sahilind
ə  çöküntü  yatımları  əmələ  gətirən (tutqun-boz, layvari, 
eosen  yaşlı  silisumlaşmış  alevrolitlər və  dördüncü  dövr  yaşlı 
andezit-bazaltlar) travertin v
ə  travertin  brekçiyaları  aşkar  edilib. 
Sah
ə mərkəzi hissədə qalınlığı 1,5-2 m.olan travertin brekçiyaları 
il
ə örtülüdür.  
M
ərmər oniksi ölçüləri 32-33 m.  x 20-25 sm.  olan laydan 
ibar
ətdir, sahəsi 610 m
2
.-
dır.  Lay  qalınlıqları  10-20 sm.-dən 80 
sm.-
ə qədər olan ayrı-ayrı təbəqələrdən ibarətdir.  
Oniks nazik kristallik monomineral strukturaya malikdir.  4-5 
mm. 
qalınlıqlı lövhələrdən işıq keçir. Əksər hallarda tutqun-sarı, 
ağ və yaşıl rəngləri , nadir hallarda isə çəhrayı və qırmızı rəngləri 
qeyd edilir.  
Qonqur m
ərmər təzahürü 
 
C
əmilli və  Lev  çaylarının  suayrıcı  silsiləsindən 1,1 km. 
yuxarıda 2538 km. yüksəklikdə yerləşir. Təzahür 1976-cı ildə M. 
Ç. 
Nağıyev və M. Y. Cümşüdov tərəfindən axtarış işləri zamanı 
aşkar edilmişdir. Hər bir növün keyfiyyətini öyrənmək məqsədilə 
ümumi v
ə  filiz nümunələri  götürülüb,  xamalın  təqribi  ehtiyyatı 
hesablanmışdır.  
M
ərmər oniksi damar və  damarcıqlar  şəklində  brekçiyalı 
serpentinitl
ərdə yerləşirlər. Filizləşmə zonasının sahəsi 0,2 km
2
. -
ə yaxındır. Damarların hamısı en istiqamətli tektonik qırılmalarla 

---

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
108 
əlaqəlidir. Qalınlığı 0,2-0,6 m. olan bəzi kütlə hissələri 50-60 m. 
m
əsafədə izlənilir, bəzi yerlərdə ölçüsü 1,5x0,7 m. olan şişmələr 
əmələ gətirirlər.  
Burada  çox  sayda  oniks  damarları  tədqiq edilib.  Onların 
arasında  ən yüksək keyfiyyətli xammal kimi və  emal üçün 
əlverişli  olan  5  damar  müəyyən edilib.  Ağ,  ağ-yaşıl,  açıq  yaşıl 
r
əngləri var. Əyri-dalğalı zolaqlı cizgilərə malikdir. Qalınlığı 2-3 
sm. olan lövh
ələrdən işıq keçir. Şüşəyəbənzər tutqun parıltısı var, 
sınması qeyri-düzgündür. Güzgüyəbənzər cilalanmaq xüsusiyyəti 
var. 
Orta faydalı qazıntılılığı 65%-dir.  
 
M
ərmər 
 
Fontan m
ərmə oniksi təzahürü 
 
K
əlbəcər  şəhərindən 8,5 km.  cənubda, Tərtər  çayının  sağ 
sahilind
ə, çay məcrasından  100  m.  aralıda  yerləşir.  Təzahür 
K
əlbəcər  qırılma  zonası  ilə  əlaqəlidir.  Travertin  yayılma  sahəsi 
600 000 m
2
 –
ına yaxındır.  
Oniks t
əbəqəsi travertin kütləsindən kiçik əyilmə bucağı altında 
yerl
əşir.  Təbəqənin  qalınlığı  bir  neçə  sm.-dən 20 sm.  arasında 
d
əyişir.  
Sarı,  sarı-qırmızı  və  sarıya  çalan  açıq  qəhvəyi rəngli mərmər 
oniksinin teksturası nazik zolaqlı laylardan ibarətdir və zəif kristal 

---