Paul karl feyerabend 13 Ocak 1924'te Viyana'da doğdu. Avusturya asıllı abd'li filozof. Bilimsel gelişmenin ancak yeni kuramların eskilerini yadsımasıyla sağlanabileceğini ileri
Yüklə 8,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
I. GÖRECİLİK ÜZERİNE NOTLAR Tanımadıkları ırk, kültür, âdet ya da bakış açılarıyla karşılaştıklarında insanların tepkileri farklı farklıdır. Şaşkınlık ve merakla hemen tanımak, öğrenmek isteyebilirler; küçümseyebilir ve doğal bir üstünlük duygusuna kapılabilirler; iğrenebilir ve açıkça nefret duyabilirler. Bir beyin ve ağızları da olduğundan, hissetmekle yetinmez konuşur, duygularını ifade eder ve onları aklamaya çalışırlar. Görecilik işte bu süreçte ortaya çıkan görüşlerden birisidir. Kültürel çeşitlilik olgusuna anlamlı bir yer bulma girişimi. Göreciliğin uzun bir tarihi vardır; en kötü ihtimalle Yakın Doğu’da, Eski Mısır uygarlığı uzmanı J. Henry Breasted’in “İlk Enternasyonalizm” adını verdiği bir döneme, Bronz Çağı son- larına kadar uzanır. Sokrates öncesi filozofların madde-yönelimli (matter- oriented) kozmolojilerinden Sofistlerin, Plato ve Aristoteles’in siyasi görüşlerine geçiş sırasında Grekler arasında tartışma konusu olmuş ve bir öğreti haline getirilmiştir. Görecilik şüpheci harekete ve onun aracılığıyla Montaigne gibi Aydınlanma öncellerine, 16. ve 17. yüzyıl seyahatname yorumcularına ilham verecek ve tüm Aydınlanma boyunca varlığını sürdürecektir. Bugün entelektüel tiranlığa karşı bir silah ve bilimin kirli çamaşırlarını ortaya çıkarmada bir araç olarak oldukça revaçtadır. Göreci düşünce ve pratikler sadece Batı’ya özgü olmadığı gibi sırf entelektüel bir lüks de değildir. Çin’de onlara rastlarız. Farklı ırk, soy, âdet ve dinlerle karşılaştıktan ve şu yeryüzünde birçok hayat tarzı bulunduğunu fark ettikten sonra Afrika Yerlileri tarafından ince bir sanat haline getirildiklerini görürüz.' Dağılım alanının genişliği göreciliği tartışılması zor bir konu haline sokar. Farklı kültürler onun farklı yönlerine vurgu yapar ve onları kendi ilgi ve keyiflerine uygun bir biçim altında ifade eder. Hepimizin öğrenebileceği basit görecilik biçimleri olduğu gibi ancak işin uzmanlarının vâkıf olabileceği karmaşık görecilik biçimleri de vardır. Bazıları bir hissediş ya da bir tutuma yaslanır, bazıları ise bir matematik problemine verilmiş bir cevap gibidir. Kimi zaman bir görecilik biçiminden bile söz edemeyiz; ortada bir sözcük -“görecilik”- ve ona verilen bir tepki (hoşlanan ya da öfkelenen, ama her durumda uzayıp giden) vardır. Ben bu zenginlikle baş edebilmek için bir tek sözcükle, “görecilik” söz- 1. “Yerlilerin böylesine önyargıdan uzak oluşu", diye yazar Kenya'da gördükleri karşısında Karen Blixen (Isak Dinesen, Out of Africa, New York 1972, s.54), “bizim gibi, ilkel halklarda karanlık tabular bulmayı bekleyen birileri için çok çarpıcıdır. Bunun nedeni, sanıyorum, onların çok çeşitli ırk ve kabilelerle içli dışlı olmaları ve Doğu Afrika’da önceleri fildişi ve köle tüccarlarının, bugünlerde (1930’lar) ise sürek avcıları ve göçmenlerin harekete getirdiği canlı insan ilişkileridir. Ovalarda sürü otlatan küçük bir çobana varıncaya kadar hemen her yerli, yaşadığı bir gün boyunca bir SicilyalIyla bir Eskimo kadar birbirlerinden ve kendinden farklı kesimlerden oluşmuş eksiksiz bir kavimler resmi geçidine tanık olur: İngilizler, Yahudiler, Boerler, Araplar, Somalililer, Hintliler, Swaheliler, Ma- sailer ve Kawirondolar. Yeni fikirlere açık olma açısından bir Yerli, tektip bir toplulukta ve bir dizi sabit fikirle yetişmiş kenar mahalleli bir kentliden, bir taşralı ya da misyonerden daha fazla dünya insanıdır. Beyazlar ve Yerliler arasındaki yanlış anlamaların pek çoğu bu olgudan kaynaklanır.” cüğüyle önerilen birliği bir yana bırakıp bir dizi göreci bakış açısını tartışmaya açacağım. İşe birkaç pratik gözlemle başlıyorum. A. PRATİK GÖRECİLİK (FIRSATÇILIK) Pratik görecilik (ki fırsatçılıkla örtüşiir) kendimizinkinden farklı görüş, âdet ve geleneklerin hayatımızı nasıl etkileyebileceği ile ilgilenir. İki boyutu vardır: muhtemelen nasıl etkileneceğimizi konu edinen “olgusal” boyutu ile nasıl etkilenmemiz gerektiğini konu edinen “normatif’ boyutu (resmi kurumlar kültürel çeşitliliği nasıl ele almalıdır?). Bu görecilik türünü tartışmak için şöyle bir tez ortaya koyuyorum: R1: kendi görüşlerimizi destekleyen gelenekler ne kadar güçlü olursa olsun (bu görüşleri destekleyen argümanlar ne kadar güçlü olursa olsun) yabancı kültür, kurum ve fikirleri incelemek birey, grup ya da bir bütün olarak kültürler açısından yararlı olabilir. Örneğin Ka- tolikler için Budizmi incelemek, hekimler içinNei Ching'i incelemek ya da Afrikalı büyücü hekimlerle tanışmak, psikologlar için romancı ve aktörlerin bir karakteri nasıl yarattığım incelemek, genel olarak bilimadamları için bilimsel olmayan yöntem ve bakış açılarını incelemek, yararlı olabilir ve bir bütün olarak Batı uygarlığı “ilkel” halkların inanç, âdet, görenek ve kurulularından çok şey öğrenebilir. Dikkat edilmelidir ki R1 yabancı kurum ve görüşlerin in- celenmesini tavsiye etmiyor, hele hele böyle bir incelemeyi me- todolojik bir şart olarak görmek gibi bir iddiası hiç yok. Yalnızca, incelemenin belli bir statükoyu savunanlar tarafından yararlı ad- dedilebilecek sonuçları olabileceğine işaret ediyor. Yine dikkat edilmelidir ki yabancı görüş ve âdetlerin kendi bakış açısını et- kilemesine izin veren herkes bu süreç hakkında birtakım tezler formüle etmez. İnsanlara güven duyduklarından dolayı, ya da kendileri dışındaki doğayla ilişkilerini hâlâ kaybetmedikleri için (insanlar hemcinsleri kadar hayvan ve bitkilerden de öğrenmişlerdir) ya da güçlü taklit eğilimlerinden dolayı gerçekleşir bu etkilenme. Bu nedenle bir tez (Rl gibi) üzerinde yoğunlaşmak daha işin başında tartışmayı sınırlandırmak demektir: tarafların kendi gü- Yüklə 8,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|