Poetika izm 2
Yüklə 2,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏDƏBİYYAT
- Məmməd Əliyev ŞEİRİN BƏND QURULUŞUNUN RİYAZİ YAZILIŞI XÜLASƏ
- Şəhanə ƏLİYEVA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu shahane89@gmail.com DRAM ƏSƏRLƏRİNDƏ İNFORMASİYANIN ÖTÜRÜLMƏSİ MƏRHƏLƏLƏRİ
______________________________________________________ Poetika.izm 129 12. a-b-c-a-b +... 13. a-b-c-b-ç +... 14. a-b-c-b-b +... 15. a- a-b-b-c +... V. Altılıqlarda: 1. a-a-a-a-a-a +... 2. a- a-a-a-b-b +.. 3. a-a-b-a-c- ç +.. 4. a-b- b- c- c-a+… 5. a-b-b-a-c-c+... 6. a-a-a-b-c-b +.., 7. a-b-c-b-ç-d +.... 8. a-a-b-a-c-ç +... 9. a-a-b-b-c-c +... 10. a-a-b-b-a-a +... 11. a-b-a-c-c-b +... 12. a-b-a-c-b-c +.... və s. Bunlardan başqa, göstərdiyimiz kimi, şeirimizdə 7-lik, 8-lik, 9-luq, 10-luq kimi poetik formaların müxtəlif qafiyə sistemləri vardır. Eyni yazılışla 5-lik formasının da (14-hecalı) istənilən şəklini əhatə etmək olar. Pf – Q5/1 ={ m, n/ m= 5, n5 - 7+7} I. İkiliklərdə: II. Uçlüklərdə 1. a-a, b-b, c-c 1. a-b-c, c- c- ç 2. a-a, b-a 2. a-b-b, c- c-ç 3. a-b-a, b-c-a, b- d- a 4. a- a- a, b- b- b... 5. a- b- c, ç- d- b.... 6. a- a- b, c- c- b 7. a-b-c, a- ç- b III. Dördlüklərdə: IV. Beşliklərdə: 1. a, a, a, a +... 1. a-a-a-a a.... 2. a, a, a, b +... 2. a-a-a-b-b +... 3. a, a, b, a +... 3. a- a- a- a- b+... 4. a, b, a, b +.... 4. a- b- a- b- b+... 5. a, b, c, b +... 5. a-b-c -b-ç +.... 6. a, a, b, b +... 6. a- a- b-a-b +... 7. a, b, c, q +... 7. a- a-b- a- b +... 8. a, b, b, a +... 8. a- b-a -b-a +... 9. a, b, b, b +... 9. a- b-b-a -a +... 10. a, b, a, a +.... 10. a- b-a- c-b +... 11. a, b, c, a +... 11. a-b-c-c-b +... ______________________________________________________ Poetika.izm 130 Heca vəznli şeirimizin tarixi təcrübədən keçmiş bütün poetik forma- ları üçün belə riyazi yazılış qəbul edə bilərik. Bu riyazi yazılışda şeiri- mizdə mövcud bütün poetik formaları əhatə etmək olar. Poeziyamızda bunlardan başqa müxtəlif bənd vahidlərinin əmələ gətirdiyi irihəcmli şeirlər-triadalar vardır ki, ayrı-ayrı şairlərimizin yara- dıcılığında bunlara rast gəlmək mümkündür. Müəyyən qəlibə sığmayan belə astrofik bənd quruluşlu şeirlər ümumi poeziyamız üçün səciyyəvi deyildir. Həmin riyazi yazılış ancaq heca vəznli şeirimiz üçün hazırlanmış qəlibdir ki, o da müəyyən şərtiliklərlə bağlıdır. İlk dəfə təqdim etdiyimiz layihə nə əruz vəznli şeir, nə antik, nə də tonik vəznli şeirin ahəng və melodiyasını əks etdirməyə qadir deyil. Sərbəst şeirimizin də poetik tə- biətini həmin riyazi yazılışla əks etdirmək mümkün deyildir. Bu barədə isə yəqin ki, mütəxəssislər öz rəylərini bildirəcəklər. ƏDƏBİYYAT 1. Колмогоров А.Н. К основам русскои метрики. В сб.: «Содружество наук и Тайны творчества. Москва, 1968. 2. Кондратев А.М. Математика и поэзия. Москва, 1962. 3. Кондратев А.М. Теория информации и поэтика. В сб.: «Проблемы кибер- нетики», Т., IX, Москва, (1963). 4. Əliyev M.İ. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi, Bakı, 2012. Məmməd Əliyev ŞEİRİN BƏND QURULUŞUNUN RİYAZİ YAZILIŞI XÜLASƏ Hər şeydən əvvəl belə bir cəhəti xatırlatmalıyıq ki, şeirlə riyaziyyatı birləşdirən bir cəhət vardır ki, o da onlara xas olan dəqiqlik və davamlı məntiqdir. Şeir bizə bəlli olan poetik forma kimi təzahür etdiyindən o, misra, heca və qafiyə sistemindən ibarət bir çoxluqdur ki, onu təqdim etdiyimiz riyazi yazılışda vermək müm- kündür. P F =m(n)+Q. Burada P F – poetik formanı, m – misraları, n – misrada hecaların sayı və dur- ğu növlərini, Q – isə qafiyə strukturunu göstərir. Mammad Aliyev ______________________________________________________ Poetika.izm 131 MATHEMATICAL WRITING OF POEM’S ITEM STRUCTURE SUMMARY First of all it is to be noted, there is a feature linking poem and math and this feature is accuracy and continuous logic inherent them. The poem comes into sight as a poetic form and for this purpose it is a cluster consisting of a hemistich and a rhyme system, so it is possible to present such a mathematical writing. P F =h(n)+R Here P F – means poetic form, h – hemistich, n – number of syllables and punctuation marks in the hemistich, R – rhyme structure. ______________________________________________________ Poetika.izm 132 Şəhanə ƏLİYEVA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu shahane89@gmail.com DRAM ƏSƏRLƏRİNDƏ İNFORMASİYANIN ÖTÜRÜLMƏSİ MƏRHƏLƏLƏRİ Açar sözlər: semiotika, kompozisiya, remarka, təhkiyə, informasiya Key words: semiotica, composition, remarque, narrative, information Semiotika sahəsində aparılan tədqiqatlarda önəmli yerlərdən birini də informasiya mübadiləsi prosesi tutur. Mətnin poetik özəlliklərindən əlavə sırf məlumatötürmə funksiyası semiotik tədqiqatlarda adresat- adresant münasibətlərinin aydınlaşdırılması, kodlaşdırma-deşifrə proble- minin çözülməsi məqsədilə təhqiq edilir. Rus tədqiqatçısı N.S.Valqina “Mətn nəzəriyyəsi” kitabında mətnin informasiya daşıması məsələsinə iki istiqamətdən yanaşır. Müəllifə görə, daha əvvəl məlum olan informasiya ilə yeni çatdırılan informasiyanın nisbəti mətnin keyfiyyətini müəyyənləşdirir: “Mətndəki informasiyanın ümumi miqdarı mətnin informasiya zənginliyidir. Ancaq yeni informasiya daha dəyərli, yəni praqmatik olub sırf mətnin informativlik göstəricisidir. İnformasiya zənginliyi mətnin keyfiyyətinin mütləq göstəricisidir, infor- mativlik isə nisbi anlayışdır: belə ki, mətnin informativliyi potensial oxu- cudan asılıdır” [1, s. 152]. Məsələn, bu mənada Əbdürrəhim bəy Haqver- diyevin “Xəyalat” pyesi informasiya zənginliyinə malik olsa da, infor- mativlik baxımından Axundov mətninə söykənir. Məlum olduğu kimi, pyes M.F.Axundovun komediyalarının qəhrəmanlarının müəlliflə – Axundovla görüşündən bəhs edir. Qəhrəmanlar Axundov traktovkasının bütün xüsusiyyətlərini özündə saxlayırlar. Ə.Haqverdiyev isə ayrı-ayrılıq- da təqdim olunmuş ideyaları vahid traktovkaya – Axundov komediyala- rının ana xətti olan maarifçiliyin təbliğinə cəlb edir. Obrazlar – Hatəmxan ağa, Hacı Qara, Dərviş Məstəlişah, Molla İbrahimxəlil xarakter baxımın- dan Axundov mətnindəki orijinallığı qoruyur, yalnız düşdükləri vəziyyə- tin fərqliliyi ilə seçilirlər. Axundovun komediyaları ilə tanış oxucu bu pyesdə artıq ona daha əvvəl məlum olan informasiyanın fərqli traktovkasını müşahidə edir. Ko- mediyalarla tanış olmayan oxucu üçünsə bu pyes informativ xarakter daşıyır. Bədii informasiyanın emalı və ötürülməsinin özünəməxsus sxemi mövcuddur ki, məhz bu sxemi qavrayan oxucu mətndəki kodları qəbul Yüklə 2,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|