Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?

177
Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3
Recenzje
Zrobiłem tu bilet do Paryża, lekarstwa w aptece i pantofle, Gina kazała to 
wszystko wpisać na rachunek zamku [...]”
29
. Pomoc przyjaciół z zagranicy 
była nieoceniona także wówczas, kiedy dla przeciętnego mieszkańca Pol-
ski Ludowej kupno podstawowych nawet produktów było czymś nieosią-
galnym. Podczas jednego z pobytów w Nieborowie Mycielski odnotował: 
„Muszę skoczyć do Warszawy – nie ma tu co jeść, sięgnę po zapasy z nad-
syłanych paczek, cukier, masło, jakieś konserwy, trochę alkoholu, którego 
też kupić nie można. Dolary na »kieszonkowe« od pani Porter schowałem 
na ten cel, żebym mógł coś dostać w PEWEXIE”
30
. Kilka tygodni później 
zapisał: „[...] masło miałem z Münster, płatki owsiane z Paryża, puszkę 
szynki z Londynu”
31
.
W Niby-dzienniku ostatnim, inaczej niż w poprzednich tomach, kro-
nikarz wprost pokazuje powojenną krzywdę ziemiaństwa. Jednocześnie 
konsekwentnie zachowuje dystans wobec swojej deklasacji. Z nowej rze-
czywistości za wszelką cenę stara się nie czynić osobistej tragedii. Ten dy-
stans do otaczającego świata buduje zdecydowanie postawę Mycielskiego, 
który tak wzmiankuje powojenną sytuację arystokracji: „Była w Wiśniowej 
duża fotografia z Antonim, gdzie gromada chłopów w strojach ludowych, 
zgiętych w pokłonie, składa życzenia imieninowe pani Helenie, Józefowej 
Potockiej (Radziwiłłównie z domu, siostrze pani Betki Potockiej z Łańcuta). 
W białej sukni, ogromnym kapeluszu i z parasolką w ręce przyjmowała te 
życzenia, gdzieś około 1910 roku. Ta fotografia była jakąś sui generis swoistą 
repliką Batorego pod Pskowem Matejki! W tle tłum gości – suknie, żakiety, 
Wielki Książe [!] Borys w mundurze i ci wspaniali chłopi brodaci, wąsaci, 
którzy potem rżnęli dworskich w imię zasady: Dobre to panisko było prze-
rżnijmy go na wpół piłą. Tę samą panią Helenę Potocką widziałem 40 lat 
potem, jak na rynku w Krakowie niosła do pani Franciszkowej Potockiej, 
gdzie kątem mieszkała (zanim nie pojechała umrzeć w Montrésorze), torbę 
kartofli. Trzymała ją zgrabiałymi i czerwonymi od zimna palcami”
32
. Forma 
gatunkowa dziennika powoduje, że każda jego lektura odsłania przed nami 
unikatowy zapis osobistego widzenia historii. Obraz PRL-u utrwalony na 
kartach Niby-dziennika ostatniego, jest więc subiektywny. Odnajdujemy 
w nim rzeczywistość widzianą oczami autora, ukazywaną przez pryzmat 
jego światopoglądu, życiowych doświadczeń, wiedzy o świecie czy też po-
zycji społecznej. Tak ukształtowany obraz rzeczywistości w znacznej mie-
rze koresponduje jednak z „migawkami PRL-u”, które istnieją jeszcze we 
wspomnieniach współczesnego Polaka. Podążając w czasie za Mycielskim 
29
  Zob. Z. Mycielski, Niby-dziennik ostatni, s. 56. Zapis dziennikowy z 16 kwietnia 1981 r.
30
  Zob. ibidem, s. 113. Zapis dziennikowy z 11 listopada 1981 r.
31
  Zob. ibidem, s. 116. Zapis dziennikowy z 4 grudnia 1981 r. 
32
  Zob. ibidem, s. 54-55. Zapis dziennikowy z 5 kwietnia 1981.

---

178
Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3
Recenzje
(a także za innymi autorami dzienników), ma się nieodparte wrażenie, że 
narracja, właściwa naukowym syntezom, nie wykorzystuje potencjału źró-
deł memuarystycznych. Zawarty w nich zapis wielu, często odmiennych 
odczuć dotyczących tych samych zdarzeń umożliwia uchwycenie pełniej-
szego wymiaru przeszłości. Z tego też powodu odbiorca z zaciekawieniem 
traktuje ujęte w formie dziennikowej relacje, które z wielu przyczyn ujaw-
niane są dopiero po latach. Uwagę przykuwają przede wszystkim krytyczne 
i bezpośrednie opinie o postaciach i wydarzeniach z pierwszych stron gazet, 
realiach życia czy pojedynczych osobach z otoczenia autora. Fragmenta-
ryczna wiedza o historii PRL, jaką czerpiemy z lektury Niby-dziennika ostat-
niego, może zatem stanowić uzupełnienie dla licznych prac historycznych.

---

Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3
Kronika 2013
STYCZEŃ
30 stycznia – ukazała się nowa publikacja IEŚW pod redakcją dr. Tomasza Stępniew-
skiego i dr Anny Visvizi: „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”, 
10 (2012), zeszyt 5, pt. The Eurozone Crisis: Implications for Central and Eastern 
Europe.
MARZEC
14 marca – dr Tomasz Stępniewski reprezentował IEŚW w czasie posiedzenia Rady 
Programowej Forum Polsko-Czeskiego, które jest ciałem doradczym przy Mini-
strze Spraw Zagranicznych RP.
16 marca – w IEŚW odbyło się spotkanie z dr. Pawłem Kowalem, znawcą tematyki 
wschodniej, w trakcie którego miała miejsce prezentacja jego najnowszej książki 
Od Majdanu do Smoleńska oraz dyskusja związana z publikacją.
26 marca – prof. Jerzy Kłoczowski wziął udział w posiedzeniu sesji Zgromadzenia 
Parlamentarnego Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Sejmu Republiki Li-
tewskiej oraz Rady Najwyższej Ukrainy. Zabrał głos na temat przygotowywanej 
publikacji „Monarchie i Res Publica. Historia Białorusi, Litwy, Polski i Ukrainy 
od XIV do końca XVIII wieku”.
30 marca – pod współredakcją dr. Tomasza Stępniewskiego ukazały się dwie nowe 
publikacje. Pierwszy tom: Polityka spójności Unii Europejskiej. Doświadczenia, 
wnioski i rekomendacje na lata 2014-2020, red. Bartosz Jóźwik, Mariusz Sagan, 
Tomasz Stępniewski, tom 1: Wybrane problemy realizacji polityki spójności w Unii 
Europejskiej, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012, ss. 247. Drugi tom: Polityka spójno-
ści Unii Europejskiej. Doświadczenia, wnioski i rekomendacje na lata 2014-2020, 
red. Bartosz Jóźwik, Mariusz Sagan, Tomasz Stępniewski, tom 2: Problemy i przy-
kłady realizacji polityki spójności w regionach, instytucjach i przedsiębiorstwach, 
Wydawnictwo KUL, Lublin 2012, ss. 222.
KWIECIEŃ
8 kwietnia – Pracownia Naukowa IEŚW powiększyła się o nowych pracowników. Są 
nimi: dr Anna Visvizi, dr Andrzej Szabaciuk, mgr Agata Stolarz oraz mgr Paweł 
Jarosz.
3 i 9 kwietnia – w Ministerstwie Spraw Zagranicznych odbyły się posiedzenia Komisji 
w składzie: prof. Włodzimierz Mędrzecki (Komitet Ewaluacji Jednostek Nauko-
wych), Grzegorz Puścion (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego), dr Woj-
ciech Zajączkowski (Ministerstwo Spraw Zagranicznych), dr Tomasz Stępniewski 

---