"psixologiya" kafedrasi "individual va guruhiy konsultantsiya"

Psixolog - maslaxatchi ishi olim - psixolog va psixologiya o`qituvchisi 
faoliyati dan iborat. Psixolog — maslahatchi uchun hozirgi kunda fanda 
hatto u psixologik maslahat o`tkazadigan sohalarda to`plangan barcha 
bilimlarni bilishi shart emas, biroq psixologik maslahatda odamlar bilan 
amaliy ishlarda foydali bo`lishi NtynvncnH bo`lgan barcha axborsgglarni u 
bilishi maqsadga muvofiq bo`ladi. 
SHu bilan birga psixologik maslahatlar ushbu sohalarida ko`plab xususiy 
ancha nozik va murakkab o`ziga xos masalalar mavjud. Bu masalalarni bilish 
o`zoq vaqtni talab etadi, amaliy muvaffakiyatni hal etish esa - mustahkam malaka 
va ko`nikmalar talab etadi. 
Tajribali mutaxassis rahbarligi ostida amaliyot o`tayotgan psixolog-
maslahatchi rolida ishlash psixolog-maslahatchiga kasbiy tajriba orttirish va 
amalda keraqli malaka va ko`nikmalarni egallab olish uchun zarurdir. 
Bo`larning barchasiga ma’ro`zalar tinglash va kitob o`qishdan ko`ra boshqalar 
tajribalarini o`rganib olish ancha osondir. Bundan tashqari psixolog-maslahatchi 
amaliy ishida oldindan bilib bo`lmaydigan va o`quv faoliyati davomida qoniqarli 
javob olib bo`lmaydigan ko`plab kutilmagan masalalar yo`zaga keladi. Malaka 
boshqalar kasbiy ishlariga taqlid qilish davomida amaliy ishlab chiqiladi. 
2
.Psixolog — maslahatchining savollari albatta, mijozga yomon ta’sir qilmasligi, 
ya’ni uning xayolini, fikrini bo`z- masligi, jahlini chiqarmasligi, keskin vaziyatga 
olib kelmas- ligi, hatgoki suhbatni to`xtatish istagi paydo bo`lmasligini ko`zatib 
borishi yoki boshqa mavzuda gaplashishi kerak bo`ladi. Mijozni tinglayotgan 
maslahatchi ismlar, kun, hodisa, faktlarni eslab qolishi kerak. Bu mijozning 
shaxsini tushunib olish, uning muammosini hal etish uchun to`gri yo`lni tanlash. 
samarali xulosalar va tavsiyalar ishlab chiqishga yordam beradi. Eng yaxshi usul, 
bu mijozdan olinayotgan ma’lumotlarni yozib bormasdan eslab qolish hisoblanadi. 
Biroq maslahatchida eslab qolish xususiyati sust bo`lsa, mijozdan ruxsat so`rab 
eshitgan gaplarini yozib borishi mumkin. Mijoz chin ko`ngildan gaplarini aytib 
bo`lgandan keyin psixolog - maslahatchida mijozning muammosi mazmuni 
to`grisida ma’lum tushuncha yo`zaga kelishi kerak hamda muammoning mumkin 
bo`lgan sabablari va uni hal qilish usullari to`g`risida tasavvur paydo bo`lishi 
kerak. Maslahatchi fikrini jamlab olishi, mijoz esa 
maslahatchini diqqat bilan tinglashga tayyor bo`lishi uchun zarur bo`lgan 
kichik bir tanaffusdan so`ng, barchasini psixolog- maslahatchi mijozga 
tushuntirib aytishi kerak. Keyin suhbatni psixolog-maslahatchi davom 
ettiradi. Mijoz endi maslahatchini tinglashi va agar xohlasa o`zini 
qiziqgiruvchi savollar berishi, o`zining gaplariga qo`shimchalar kiritishi 
mumkin. Bundan tashqari maslahatning bu qismida mijoz psixolog 
maslahatchidan eshitgan gaplar to`grisida o`z fikrini aytishi mumkin. Ba’zida 

---

mijoz o`zi va o`z muammosi to`g`risida aytib berganlari psixolog - 
maslahatchi uchun yetarli bo`lmasligi mumkin. Mijozning muammosi 
mohiyati va yechimiga nisbatan to`g`ri xulosa chiqarish va asosli tavsiyalarni 
ifoda etish uchun psixolog-maslahatchiga qo`shimcha ma’lumotlar kerak 
bo`ladi. Bunday hollarda o`z fikr va xulosalarini ifoda etishdan avvap 
psixolog-maslahatchi mijoz bilan yoki mijozda yo`zaga kelgan muammoga 
aloqasi bo`lgan boshqa, ya’ni maslahat uchun foydali ma’lumot bera 
oladigan shaxslar bilan qo`shimcha suhbatlar o`tkazadi. 
Mijozni empatik tinglash paytida psixolog maslahatchi bir vaqtning o`zida o`z 
rolida qola turib, o`zini mijoz bilan psixologik o`xshatadi. Mijoz gapirayotganlar 
haqida o`ylash, taxmin qilishni, fikr yuritishni davom ettiradi. Biroq bu alohida 
fikrlash hisoblanadi. Bunday fikrlash jarayonida psixolog maslahatchi mijoz 
obraziga kirib, uning gaplarini o`zida psixologik baholash va tushunishga harakat 
qilib mijozni o`z o`rniga qo`yib ko`radi. Mana shunga empatik tinglash deb 
ataladi. Bu psixologik maslahatning ikkinchi bosqichi asosiy amali sanaladi. 
Mijozni fikrlashi va xotirasini faollashtirish amali deganda, ularni qo`llash 
natijasida mijozning kognitiv jarayonlari, xususan muhokama etilayotgan 
muammo, uni to`g`ri amaliy hal etish bilan bog`liq bo`lgan mijozning xotirasi va 
fikrlashini faollashtiradigan, yanada mahsuldor bo`lib qoladigan uslublar tizimiga 
aytiladi. Ushbu amalni qo`llash natijasida mijoz uning muammosi bilan bog`lik 
xulosalar va faktlarni aniqroq va to`laroq eslay boshlaydi. O`zi va uni diqkat bilan 
tinglayotgan psixolog-maslahatchi uchun avval ongida yashirin bo`lgan holatlarni 
ochadi. Fikrlashni faollashtirish amaliga tinglab tasdiqlash, mijoz aytgan gaplar 
to`g`risida ma’lum, ko`pincha ijobiy munosabatni bildirish uslublari, mijozda 
aytgan gaplarini to`g`ri ifoda etishda qiyinchiliklar yo`zaga kelganida unga amaliy 
yordam ko`rsatish kabi usullar kiritilishi mumkin. Bunga mijozning o`zini 
dovdiratib qo`yadigan nutqidagi tutilishlarni psixolog- maslahatchi to`ldirishi, 
uning gaplari bir tekis bog`liqligini ta’minlashi va psixologik to`siqlarni 
yo`qotishi, mijozga esa bundan keyin nimalar to`g`risida gapirishini eslashga 
yo`naltiruvchi, mijozning xotirasi va fikrini rag`batlantiruvchi savollarni kiritishi 
mumkin. Qo`llab-quvvatlab turish amali mijozni tinglab turib psixolog-
maslahatchi vaqti-vaqti bilan ko`pincha mijozning o`zi maslahatchi tomonidan uni 
gaplarini ma’qullashini istab turgan paytlarda - so`zlar, ishoralar, mimikasi, 
pantomimika va boshqa mumkin bo`lgan ekstra hamda paralingvistik vositalar 
bilan mijoz aytgan gaplarni ma’qullab, uni qo`llab turishdan iborat. Psixolog - 
maslahatchining mijoz fikrini oydinlashtirib turishi, mijozning gaplarini tinglab 
borayotganda va uning fikri unchalik tushunarli yoki mijoz tomonidan aniq ifoda 
etilmaganda vaqti-vaqti bilan suhbatlashib, ovozini chiqarib mijoz fikrini o`zi 
uchun aniqlashtirib yoki unga fikrini aniqroq ifoda etishga yordam berib turishdan 

---

iborat bo`ladi. Mijozning o`zi psixolog-maslahatchiga qanday tushuntirib 
berayotganidan qoniqmagan paytlarda ko`pincha shunday amallardan foydalanish 
zarur bo`ladi. Psixologik maslahat o`tkazish to`rtinchi bosqi- chida quyidagi 
amallardan foydalanish mumkin bo`ladi: ishontirish, tushuntirish, o`zaro mos 
keladigan yechimni izlash. aniqlik kiritish, har tomonlama puxta o`ylab chiqish. 
Bu amallarning barchasi psixolog-maslahatchining mijoz bilan birgalikdagi ishlab 
chiqilgan maslahatlar va tavsiyalarni uning ongiga yetkazish bilan bog`liq bo`ladi. 
Bu amallardan maqsad, psixolog-maslahatchi chiqargan xulosa va yechimlarni 
mijoz to`la va chuqur tushunib yetishiga hamda mana shu yechimlarni bajarishga 
uni yo`naltirishga erishishdan iborat. 
Agarda mijoz ushbu savollarni darhol muhokama qilishni, bundan tashqari u 
qo`yilgan masalalarni hozirning o`zidayoq hal etishni talab etsa, unda psixolog-
maslahatchi quyidagicha yo`l tutishi mumkin: 
a.
Maslahatni vaqtinchalik to`xtatadi va iloji boricha janjalli savollarni 
tezroq hal etishga harakat qiladi; 
b.
Psixologik maslahatni qoldiradi va uni boshqa mos keladigan, barcha 
masalalar hal etib bo`linganidan keyingi vaqtga ko`chiradi; 
c.
Mijozdan muloyimlik bilan kechirim so`rab, maslahatlar nima uchun 
to`xtatshtganligi va qo`yilgan masalalarni nima uchun hal eta 
olmasligiggi, da’volari esa qoniqtirilishini tushuntirib, psixologik-
maslahatni bundan keyin davom ettirishdan umuman voz kechadi. 
Agarda mijoz psixolog-maslahatchiga maslahag o`tkazish sharoitlari to`gridan-
to`g`ri aloqador bo`lmagan, lekin muhokama etilayotgan muammo mohiyati bilan 
bog`liq gapni gapirayotgan bo`lsa, bunday holatda maslahatchi mijoz qo`ygan 
masala bo`yicha suhbatga qo`shilishi mumkin. Unga qaramay dardini aytish 
paytida iloji boricha psixolog-maslahatchi biror-bir masa- lada mijoz fikriga 
qo`shilmasligini aytgani ma’qul bo`ladi. Yaxshisi, mijozga e’tiroz bildirmay, balki 
quyidagicha yo`l tutish kerak: 
Mijozning gaplari va harakatlarini muhokamg etishl i e’tiroz bild' oishini talab 
etuvchi qismlarini o`zi uchun belgilab olib, . 'ijozning gaplarini diqqat bilan 
oxirigacha tinglaydi. Savollarni muhokama qilishga esa faqat maslahat 
yakunlangandan keyin va mijozni tashvishlantiruvchi asosiy muammo bo`yicha 
karor qabul qilishdan keyin qaytish kerak bo`ladi. 
Nazorat savollari. 
1.
Konsultatsiyada psixolog qanday mikrotexnikalardan foydalana oladi?? 
2.
Suhbatni ijobiy boshlashni tashkillash yo’llari qanday?? 
3.
Psixolog mijoz bilan suhbat boshlayotganda avval nimasiga e’tibor qaratishi 
lozim? 

---