Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- - Qanl ı göl me şə park ı
- - Neftay ı rma zavodu (NBNZ) il ə 8-ci kilometr q ə s ə b ə
- - Bil ə c ə ri me şə park ı
- - Aeroport me şə park ı
| - Ceyranbatan gölü
ə traf ı nda 1954-cü ild ə n ba ş layaraq 300 ha-dan art ı q sah ə d ə qoruyucu me şə l ə r sal ı nm ı ş d ı r. Apard ı ğ ı m ı z t ə dqiqat i ş l ə ri göst ə rdi ki, bu m ə qs ə dl ə ə sas ə n eldar ş am ı , ya ş ı l göyrü ş , ş abal ı dyarpaq pal ı d v ə s ə rvd ə n istifad ə olunmu ş dur. H ə mçinin l ə l ə k, tut, gil ə nar, zeytun, a ğ caqay ı n, mantar pal ı d ı , ə rik, qara ğ ac, badam, saqq ı za ğ ac, qovaq, a ğ akasiya, yul ğ un, birgöz, naz, nar, ş aftal ı dan istifad ə edilmi ş dir. Qeyd ed ə k ki, çox vaxt a ğ aclar ı n qar ı ş d ı r ı lmas ı nda onlar ı n bioloji xüsusiyy ə tl ə ri n ə z ə r ə al ı nmam ı ş d ı r. Son ill ə r su- varma apar ı lmad ı ğ ı ndan a ğ aclar ı n çoxunda quruma mü ş ahid ə olunur. Bu bax ı mdan eldar ş am ı , s ə rv, pal ı d, saqq ı z, naz daha dözümlüdür. - Qanl ı göl me şə park ı , gölün ş imal v ə ş imal-q ə rb hiss ə sind ə sal ı nm ı ş d ı r. Lakin haz ı rda bu ya ş ı ll ı qlar hiss ə - hiss ə q ı r ı l ı b yerind ə tikinti i ş l ə ri apar ı l ı r. Burada ilboyu ya ş ı ll ı ğ ı n mal-qaraya otar ı lmas ı n ə tic ə sind ə a ğ aclar m ə hv olma ğ a do ğ ru gedir. - Neftay ı rma zavodu (NBNZ) il ə 8-ci kilometr q ə s ə b ə si aras ı nda ya ş ı ll ı q Ə hm ə dli yaylas ı n ı n ya ş ı ll ı qlar ı il ə geni ş massiv yarad ı r. Bu böyük ya ş ı ll ı q massivi böyük s ə hiyy ə -gigiyena ə h ə miyy ə ti da ş ı y ı r. 8-ci kilometr ya ş ay ı ş massivini, Qara şə h ə ri bir neç ə neftay ı rma v ə neft-kimya zavodlar ı n ı n z ə r ə rli t ə sirind ə n qoruyur. Haz ı rda bu böyük ya ş ı ll ı q massivi dem ə k olar ki, ba ş l ı -ba ş ı na burax ı l ı b, onun çox hiss ə sind ə suvarma apar ı lmad ı ğ ı ndan a ğ aclarda quruma mü ş ahid ə olunur. Suvarman ı n apar ı lmamas ı n ə tic ə sind ə ə n çox qovaq, to- pulqa, akasiya, ə rkivan a ğ aclar ı quruyub s ı radan ç ı x ı r, göyrü ş , itburnu, zeytun, qara ğ ac, birgöz, oleandr da su- suzluqdan solur, t ə dric ə n onlarda quruma mü ş ahid ə olunur. Safora v ə zeytun qurumasa da yarpaqlar ı x ı rdala ş ı r, bürü ş ür v ə görk ə mini itirir. Eldar ş am ı v ə s ə rv bütün a ğ ac növl ə rind ə n daha dözümlü oldu ğ unu göst ə rir v ə suvar ı lma dayand ı r ı ld ı qda bel ə , öz h ə yatiliyini saxlay ı r. Qeyd ed ə k ki, bu ya ş ı ll ı qlar da hiss ə -hiss ə m ə hv edilir v ə yerind ə müxt ə lif tikintil ə r sal ı n ı r. - Qaraçuxur q ə s ə b ə si rayonunda me şə -park 8-ci km q ə s ə b ə sind ə ki ya ş ı ll ı qlarla birl əşə r ə k Bak ı şə h ə rin ə geni ş panorama yarad ı r. Lakin bu ya ş ı ll ı qlar da hiss ə -hiss ə m ə hv edil ə r ə k, yerind ə müxt ə lif tikinti i ş l ə ri apar ı l ı r v ə sah ə si get-ged ə azal ı r. - Bil ə c ə ri me şə park ı Bil ə c ə ri yamaclar ı nda, qayal ı sah ə l ə rd ə sal ı n ı b, ə sas ə n eldar ş am ı ndan ibar ə t olub t ə bii me şə liy ə b ə nz ə yir. Bu me şə -park Bak ı şə h ə rin ə ş imal t ə r ə find ə n daxil olub, Bil ə c ə ri rayonu ə halisinin göz ə l istirah ə t m ə sk ə nidir. - Aeroport me şə park ı . Bak ı şə h ə ri il ə Aeroport aras ı nda yolboyu ba ğ sal ı nm ı ş d ı r. Bu ə razi şə h ə rd ə n k ə narda yerl əş ib ə halinin istirah ə t yeridir. Burada a ğ aclar ı n k ə silm ə si v ə yerind ə ticar ə t tikintil ə rinin yarad ı lmas ı adi hal olmu ş dur. - Ab ş eron ya ş ı ll ı qlar ı n ı Ü.M.A ğ amirov, F.M.M ə mm ə dov 16 sa ğ laml ı q oca ğ ı ə razisind ə d ə nizd ə n olan m ə saf ə l ə rin ə gör ə 2 qrupa bölür: 1. Ab ş eronun ş imal- şə rq hiss ə sind ə d ə niz sahilind ə yerl əşə n sa ğ laml ı q ocaqlar ı . Bura Buzovna, Zaqulba v ə Bilg ə hd ə yerl əşə n 7 sa ğ laml ı q oca ğ ı daxildir. 2. Yar ı madan ı n ş imal- şə rqind ə , d ə nizd ə n 3-5 km aral ı yerl əşə n sa ğ laml ı q ocaqlar ı . Bu qrupa M ə rd ə kan v ə Ş üv ə lan q ə s ə b ə l ə rind ə yerl əşə n 9 sa ğ laml ı q oca ğ ı n ı n ya ş ı lla ş d ı r ı lmas ı nda 93 a ğ ac v ə kol növünd ə n istifad ə olunmu ş dur. Bilg ə hd ə yerl əşə n kardioloji sanatoriyalar ı ə razisinin ya ş ı lla ş d ı r ı lmas ı nda 48 növ, Buzovnada yerl əşə n 4 v ə 5 sayl ı istirah ə t evl ə rinin, u ş aq sümük-v ə r ə m sanatoriyas ı n ı n ya ş ı lla ş d ı r ı lmas ı nda is ə c ə mi 10-16 a ğ ac v ə kol növünd ə n istifad ə edilmi ş dir. Lakin son ill ə r Bilg ə h sanatoriyalar ı ə razisind ə ki ya ş ı ll ı qlara laz ı mi qulluq edilm ə diyind ə n, çox yerd ə suvar ı lmad ı ğ ı ndan a ğ aclarda x ə st ə likl ə r v ə quruma mü ş ahid ə olunur. Zaqulbada yerl əşə n Daxili İş l ə r Nazirliyinin istirah ə t tipli sanatoriyas ı n ı n ə razisind ə apard ı ğ ı m ı z t ə dqiqat i ş l ə ri göst ə rdi ki, ə razinin d ə niz ə yön ə l ə n iri qayal ı yamac ı nda çoxdan aza do ğ ru a ş a ğ ı dak ı a ğ ac v ə kollardan istifad ə edilmi ş dir: iyd ə , naz, zeytun, badam. Badamlar bol, keyfiyy ə tli meyv ə g ə tirir. D ə niz ə ged ə n asfalt yolu boyu eldar ş am ı v ə s ə rvd ə n istifad ə olunmu ş dur. Qayalar aras ı nda ə kil ə n üzüm kollar ı da bol m ə hsul verir. Su- varma apar ı lmasa da, a ğ aclar özünü yax ş ı hiss edir. Ə razinin düz ə n hiss ə sind ə ə sas ə n eldar ş am ı v ə s ə rvd ə n istifad ə edilmi ş dir. Onlarla nar kollar ı bol m ə hsul verir. 4 ə d ə d çinar a ğ ac ı , 10 ə d ə d d ə fn ə , zeytun özl ə rini yax ş ı hiss edir. Ab ş eron yar ı madas ı n ı n ə razisind ə üzümlükl ə r, ba ğ lar, t ə r ə v ə z bitkil ə ri ə kinl ə ri, çoxlu ş or göll ə r, ya ş ay ı ş 138 sah ə l ə ri, neft v ı ş kalar ı v ə s. oldu ğ undan ba ş dan-ba ş a me şə -parklar ı n yarad ı lmas ı olduqca vacib m ə s ə l ə dir. Re- lyef v ə torpaq şə raiti me şə -parklar ı n sal ı nmas ı na, onlar ı n suvar ı lmas ı na imkan yaratmad ı qda orada quraql ı ğ a davaml ı olan eldar ş am ı , püst ə , ə ncir, qism ə n d ə zeytundan istifad ə etm ə k m ə qs ə d ə uy ğ undur. Ab ş eronda ç ə tin iqlim şə raitini, xüsus ə n ş imal kül ə kl ə rini n ə z ə r ə alaraq me şə -parklar hakim kül ə kl ə r ə (x ə zriy ə ) perpendikulyar, y ə ni q ə rbd ə n- şə rq ə do ğ ru yerl əş dirilm ə lidir. «Soyuzqiprolesxoz» t ə rtib etdiyi sxem ə ə sas ə n Ab ş eron yar ı madas ı nda 29,3 min ha qoruyucu me şə zolaqlar ı sal ı nmal ı d ı r. Sal ı nacaq ya ş ı ll ı qlar yar ı ms ə hra land ş aft ı kökünd ə n d ə yi şə r ə k ba ş dan-ba ş a istirah ə t me şə - park zonas ı na çevril ə c ə k, iqlim v ə hava şə raitini yax ş ı la ş d ı raraq, yay ı n q ı zmar havas ı n ı mülayiml əş dirib ş imal kül ə kl ə rini z ə ifl ə d ə c ə kdir. Bununla yana ş ı , sal ı nan me şə -parklar böyük estetik ə h ə miyy ə t ə malikdir. Rekultivasiya yolu il ə Ab ş eronda neft m ə d ə nl ə ri t ə r ə find ə n çirkl ə nmi ş 10 min ha-dan art ı q sah ə d ə ya ş ı lla ş d ı rma i ş l ə ri yerin ə yetiril ə c ə k, orada ilk növb ə d ə ç ə tin torpaq şə raitin ə dözümlü a ğ aclardan maklüra, ay- lant, yul ğ un, amerika a ğ caqay ı n ı , yapon saforas ı , iyd ə , yalanç ı sabun a ğ ac ı , ya ş ı l göyrü ş , oleandr, ispan naz ı , amorfa, sar ı akasiya, qara ğ ac, qism ə n eldar ş am ı v ə zeytundan istifad ə olunmas ı m ə sl ə h ə tdir. Ab ş eronun a ğ ı r iqlim-torpaq şə raitind ə ya ş ı lla ş d ı rma m ə qs ə dil ə a ğ ac-kol bitkil ə rinin introduksiyas ı üzr ə apar ı lan çoxillik t ə crüb ə , sal ı nan ya ş ı l a ğ acl ı qlar ı n, parklar ı n, me şə -parklar ı n v ə ba ğ lar ı n t ə rkibind ə a ğ ac-kol cinsl ə rinin çe ş idl ə rini geni ş l ə ndirm ə y ə , onlar ı n t ə rkibini z ə nginl əş dirm ə y ə imkan yarad ı r. Ab ş eronda bec ə ril ə n qiym ə tli a ğ ac cinsl ə ri il ə (zeytun, tut, püst ə , badam, ə ncir, eldar ş am ı , h ə l ə b ş am ı v ə s.) yana ş ı , indi dekorativ c ə h ə td ə n qiym ə tli bir s ı ra a ğ ac cinsl ə rind ə n d ə istifad ə edilir. Onlardan çinar ı , yapon saforas ı n ı , d ə mira ğ ac ı göst ə rm ə k olar. Son vaxtlar ya ş ı lla ş d ı rma i ş l ə rind ə çinarla yana ş ı , göz ə l çiç ə k açan v ə qiym ə tli a ğ ac-kol cinsl ə rind ə n da ş pal ı d, yapon ə zgili, s ə rv, d ə fn ə , at ş abal ı d ı , ip ə k akasiyas ı , ispan naz ı , nar, yapon heyvas ı , dov ş analmas ı növl ə ri, hind yas ə m ə ni, ə rkivan, pirakanta növl ə ri, pittosporum, himalay sidri, ev- kalipt v ə maqnoliyan ı göst ə rm ə k olar. Ya ş ı lla ş d ı rma i ş l ə rind ə azqiym ə tli a ğ aclardan amerika a ğ caqayn ı , göyrü ş yarpaq a ğ caqay ı n, meliya, maklüra v ə çiç ə kl ə diyi vaxt çox pis iyi olan aylantdan çox istifad ə edilm ə m ə lidir. Görk ə mli yerl ə rd ə palma, maqnoliya, himalay sidri, evkalipt, yapon ə zgili v ə da ş pal ı da üstündük verilm ə lidir. Tut v ə qovaq növl ə rinin erk ə k nüsx ə l ə rind ə n istifad ə edilm ə si m ə sl ə h ə tdir. Çünki tutun meyv ə si yeti şə n dövrd ə küç ə l ə ri, adamlar ı n üst-ba ş ı n ı çirkl ə ndirir, di ş i qovaq növl ə ri is ə ə trafa çoxlu tük yay ı r. Ümumiyy ə tl ə , şə h ə r v ə q ə s ə b ə l ə rd ə evl ə rin aras ı nda v ə yollar boyu qova ğ ı n ə kilm ə si m ə sl ə h ə t deyil, çünki bu a ğ aclar sür ə tl ə böyüy ə r ə k tez qocal ı r, y ı x ı l ı r, binalar ı v ə ə halini t ə hlük ə alt ı na al ı r. Azqiym ə tli a ğ aclar ı rekonstruksiya etdikd ə küç ə l ə rin ümumi arxitekturas ı na uy ğ un olub oraya ə lav ə yara ş ı q ver ə n qiym ə tli a ğ ac növl ə rinin iri ə kin material ı ndan (10 ya ş dan yuxar ı ) istifad ə edilm ə lidir. Respublikan ı n dig ə r rayon v ə şə h ə rl ə rind ə d ə (G ə nc ə , Şə mkir, Tovuz, Qazax, Zaqatala, Qax, Şə ki, Göyçay v ə b. şə h ə rl ə r) mikroiqlimi yax ş ı la ş d ı ran, havan ı t ə mizl ə y ə n v ə oksigenl ə z ə nginl əş dir ə n ya ş ı ll ı qlar t ə qdir ə layiqdir. |