Q. S. Httseynov I e. d., prof. A. M. Məhərrəmov I e. d., prof. H. B. Rfistə]nbəyov I e. n., dos. A. H. Tağıyev Mammədova Ş. S. Beynalxalq kommersiya işi. Dərs

meydana  çıxa  bilən  mübahisələrin  sülh  yolı^  ilə,  daha  çox  isə  arbitraj 
vasitəsilə həll edilməsi də öz əksini tapır. Tərəflər kontraktda mümkün 
mübahisələrin  Beynəlxalq  Ticarət  Palatasındakı  arbitraj  məhkəməsi 
vasitəsilə  həll  edilməsi  barədə  razılığa  gələ  bilərlər.  Kontraktın  bu 
bölməsində mübahisələrin həll qaydası və müddəti oks olunur. “Arbitraj 
şərtləri”ndə  tərəflər  əgər,  müqavilə  ilə  bağlı  mübahisə,  yaxid  fikir 
ayrılıqları  üzrə  problemlərin  ümumi  məhkəmədə  həll  edilməsinə  aid 
olmadıqda, onda, öz ölkələrində, ya da üçüncü bir ölkədə stabil fəaliyyət 
göstərən  arbitraja  göndərilməsişərtini  qeyd  edə  bilərlər.  Kontraktın 
şərtlərində o da qeyd oluna bilər ki, arbitraj xərclərinə hansı tərəf, hansı 
miqdarda pul məbləği ödəməlidir, həmçinin vaxtı uzanan arbitrajın işinin 
avanslaşdırılmasını hansı tərəf yerinə yetirməlidir. Xüsusilə qeyd etmək 
lazımdır  ki,  alqı-satqı  kontraktlarında  ən  çox  nəzərdə  tutulan  məqam 
arbitraj 
üzrə xərclərin uduzan tərəfindən həyata 
keçirilməsidir. 
16.
 
Kontraktın  nəqliyyat  şərtləri.  Bu  şərtlər  özündə  aşağıdakıları 
birləşdirir: 
-
 
yüklənmə,  boşaldılma,  yükün  verilməsi  məntəqələri,  portların 
adları; 
-
 
alıcı  və  satıcı  arasında  yüklənmə  -  boşaldılma  xərclərinin 
bölüşdürülməsi; 
-
 
 çarter  proformunun  və  ya
 
konosamentin 
(daşınma 
müqaviləsinin rəsmiləşdirilməsi üçün) seçilməsi; 
-
 
gəminin yüklənmə (boşaltma) limanına gəlməsi və yüklənmə 
əməliyyatının yerinə yetirilməsinə 
hazır olması 
haqqında 
informasiyanın ardıcıllığı; 
-
 
yüklənmə (boşaltma) normaları və “staliy vaxtf’nm (fraxtlayıcı  - 
daşıyıcı  tərəfindən  çarter  və  ya  digər  dəniz  daşınması  müqaviləsinə 
əsasən şərtləndirilən fraxta görə ödənişdən başqa, heç 
137 

---

bir  ödəniş  etmədən  gəminin  yüklənmə  (boşaltma)  altında  saxlandığı 
maksimum dövrdür) hesablanması qaydası; 
- stivodorlar (fraxtlayıcı tərəfindən müəyyən edilən və yüklənməni 
(boşaltmanı)  həyata  keçirən  şəxs)  və  agentlərin  (fraxtlayıcı  tərəfindən 
təyin  edilən  və  gəmiyə  xidmət  edən,  o  cümlədən  gömrük 
rəsmiləşdirilməsini,  kapitanm  tələblərini  yerinə  yetirən  şəxs)  müəyyən 
edilməsi şərtləri; 
> demerecin gəminin emal üçün müəyyən edilmiş (staliy vaxtından) 
vaxtdan  artıq  saxlanmasına  görə  gəmi  sahibinin  fraxtlayıcıdan 
əvvəlcədən  şərtləndirilmiş  şəkildə  ala  biləcəyi  konpensasiya  (və  ya 
cərimədir)  və  dispaçın  (gəmi  sahibinin  fraxtlayıcıya,  gəmini  vaxtından 
əvvəl emal üçün ödədiyi mükafatdır) daşıyıcıya ödənilməsi qaydaları. 
Digər  şərtlər.  Bu  bənddə  əvvəlki  bölmələrdə  əksini  tapmayan  bir 
sıra  digər  əlavə  şərtlər  də  qeyd  oluna  bilər.  Bundan  başqa,  müqavilə 
obyektindən  asılı  olaraq  bura  digər  bölmələr  də  əlavə  oluna  bilər 
(məsələn: texniki şərtlər, yoxlanış-sınaq şərtləri və s.). 
4.4.
 
Kompleks avadanhqlar, xammal və yarımfabrikatlar üçün 
bağlanan kontraktların əsas xüsusiyyətləri 
Alqı-satqı  kontraktlarının  xüsusiyyətləri  əsasən  iki  nÖv  əmtəələrə 
görə fərqlənir: 
1.  Kompleks  avadanbqlar  üçün  bağlanan  kontraktların 
xüsusiyyətəri: 
Bu  kontraktlar  mürəkkəb  məzmuna,  alıcı  və  satıcı  tərəfindən 
müxtəlif  şərt  və  öhdəliklərin,  incəliklərin  müəyyən  edilməsi,  satıcının 
həm mal göndərmədən qabaq, həm də sonra çoxlu sayda öhdəlikləri, alıcı 
ilə  sıx  əlaqələri  və  s.  ilə  fərqlənirlər.  Mürəkkəb  və  kompleks 
avadanlıqlara görə mal göndərmədə iştirak edən müəyyən 
138 

---

qrup firmalar (alıcı, satıcı, xüsusi fırmalar)varasında əlaqələr sistemi 
qurulur. Belə kontraktlarda mal göndərmə həcminə aiddir: -layihə-texniki 
sənədlər; 
-müəyyən məhsuldarlığı olan (xammal, yanacağın sərfi) avadanlıqlar 
və hazır məhsul; 
-texnoloji, köməkçi, nəzarət-ölçü cihazlan və digər avadanlıqlar; 
-texniki xidmətlər (mütəxəssisin göndərilməsi, avadanlıqların sazlanması, 
buraxılması, istismarı. Öyrətmə və s.); 
-üç növ ödəniş (avans, nəğd, məqsədli kredit) forması; -qəbul-təhvil 
xüsusiyyətləri (qəbul satıcımn zavodunda həyata keçirilir), onarm qayda 
və mərhələləri və s. 
Belə növ kontraktlarda layihənin,  yəni  məhsulun işlənməsi alıcının 
tələblərinə əsasən onun texniki-iqtisadi şərtlərinə uyğun həyata keçirilir. 
Kompleks avadanlıqlar kontraktının “keyfiyyət” şərtində mütləq müəyyən 
texniki  parametrlərin  və  hesabat  göstəriciləfmin  əldə  edilməsi  üçün 
sonradan sınaqların həyata keçirilməsi qaydaları, həmçinin ümumi texniki 
şərtlərə və standartlara istinad, avadanlıqların mərhələ üzrə qəbulu və s. 
göstərilir.  Kontraktih  “göndərilmə  müddəti”  şərtində  mütləq  konkret 
qismən  göndərilmə  müddəti  qeyd  edilir.  Adətən,  göndərilmə  vaxtı 
təhvil-təslim  aktının  vaxtı  aesab  edilir.  Kompleks  avadanlıqlara  olan 
kontraktın  əsas  xüsusiyyəti  c^ymətlərin  hesablanmasmm  mürəkkəb 
metodları, hər bir göndərilən iissəyə kontraktın imzalandığı və göndəriş 
anında qiymətin müəyyən Milməsi, xammal və materialın, əmək haqqının 
dəyişilməsilə  bağlı  qiymətlərə  düzəliş  ilə  sıx  bağlıdır.  Ödəniş  üsulları 
avadanhqlann konkret olaraq göndərilməsilə əlaqədardır. Yuxanda qeyd 
edildiyi  kimi,  üç  oiəniş  üsulundan,  nəğd,  avans  və  kreditdən  istifadə 
olunur.  İri  və  bahalı  avadanlıqlara  daha  çox  bu  üç  üsul  birlikdə  tətbiq 
olunur.  Nəğd  ödəniş  belə  kontraktlarda,  adətən,  qismən  ya  ayrı-ayrı 
göndəf.lən hissələrə, ya da 
139 

---