Qafqaz sorunu
Yüklə 396,2 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Azərbaycanda liberal, konservativ partiyalar yaransa da, Türkiyəyə bir- ləĢmək partiyası yaranmamıĢdır»
- «slavyan gerçəkliyi- nin ancaq ayrı-ayrı slavyan ellərinin gerçəklərinə dayandı- ğını»
- «böyük slavyan dövləti»
- O da panalmanizmi yamsıla- maqla baĢladı, ancaq gəliĢdikcə panslavizm yolu ilə getdi, indi isə panslavizmin yetdiyi uğurlara çatır.
- Qafqaz respublikalarının özgür Qafqaz Konfederasiyasında birləĢməsini gərəkli sayıb, Qafqazın bütün demokratiyasını, eləcə də qonĢu respub
- Qafqaz ellərinin bir konfederativ dövlətdə birləĢməsinin gərəkliyini deyirdilər.
- Daha, romantik, siyasi panturanizm yoxdur, ancaq ulus istəklərini güdən gerçək türkçülük vardır !
- Türk ellərinin özünüanlaması irq ideologiyasından ulus ideologiyasına keçir, bu da saldırıcılığı ideoloji qurama baxımından da aradan
- Deməli, «Yeni Moğol saldırısı» fantastik düĢüncə nağ- ılıdır.
- «Böyük Rusiya Federasiyası»
- Rusiya asılılığında olan bütün uluslar, özəlliklə də biz, Qafqaz ulusları bir yağıya – bu gerçək qorxuya qarĢı bir
- Təknur
- Ünvan
56 ğıları sırasına qatmağa qalxıb, Azərbaycanın qardaş ulusunun uğradığı ağrı-acıdan xoşlandığını da gizlətmirsə, burada daha nə söz ola bilər. Bu adam beləcə deyir: «Azərbaycanda liberal, konservativ partiyalar yaransa da, Türkiyəyə bir- ləĢmək partiyası yaranmamıĢdır». Əliheydərin sözlərinin çağdaş Türkiyədə də dəyərinin olmaması görkəmli türk curnalisti Məhyəddin bəyin atdığı at- macadan da görünür. Smirnə ayaqlanmasına baxan olanüstü məhkəmənin başçısı isə bir sıra suçlananlara onlara sevgilə qucaq açan Azərbaycana keçərək, qonşu, bağımsız bir dövlətin iç işlərinə sorumsuzluqla qarışdıqlarını demişdir.
Romantiklər panturanizmdən danışarkən çox ara onu klassik irq quraması – panalmanizmlə tutuşdururlar. Bu tutuş- durmadan necə olursa-olsun «Turan axını» ilə qorxuzmaq istəyən boşboğazlar da yapışırlar. Ancaq burada panal- manizmlə yox, panslavizmlə yanaşdırmaq düzgün olardı. Bəlli olduğu kimi, uzun illər çar Rusiyasının dış siyasətinin özül cizgisi olan panslavizm Rusiyada yox, Avstriya-Macarıstan monraxiyasının ağalığındakı slavyan ellərində yaranmışdır. Çexiya bu ideologiyanın beşiyidir. Panslavizmin Palatski, Şafarik kimi, eləcə də başqa böyük romantikləri bax, burada ortaya çıxmışlar. Bu, ilk çex panslavistlər dəstəsinin öncülləri böyük qardaş slavyan Rusiyasının ağrı-acı çəkən, bir parçası alman, başqası türk imperializminin ayaqları altında əzilən qardaşlarına yardıma gələcəyini, qurtulmuş slavyanların ikibaşlı rus
qartalının başçılığında böyük slavyan imperiyası quracaqlarını düşünürdülər. 57 Bu ideologiya slavyan ellərini Avstriya-Macarıstan, eləcə də Osmanlı imperiyaları ilə çatışmağa umudlandırırdı. Onlar bu umudla içdən güc alırdılar. Bundan başqa rus slavyanofillərinin etkisi, eləcə də çarların dövlət siyasəti slavyan ellərinin bu umudunu artırırdı. Panslavistlər özləri də panalmanist əzənlər adını qoyduq- larının öyrənənləri idilər. Onlar ideologiyalarının özəyini bütünlüklə onlardan alsalar da, gerçək sonucları başqa oldu. Panalmanizm Prussiyanın başçılığında bir alman imperiyasının yaranmasına gətirdi, slavyanların gələcəyi başqa oldu. Ancaq çex romantiklərilə birgə yetənəkli çex gerçəkçiləri də yetişirdi. Onlardan Qavliçik kimiləri «slavyan gerçəkliyi-
«Oturub, əllərimizi yanımıza salıb, Rusiyanın gəlib bizi qurta- racağını gözləmək asan işdir, ancaq ünsüzdür». Qavliçik slavyan ideologiyasına çox yenilik gətirdi. O, «böyük slavyan dövləti» çağırışını, «slavyan federasiyası» ilə dəyişdi. Bu federasiya çağırışı sonralar çex demokratik ulu- salçıların ideologiyasına çevrilib, slavyanofilliyə elə də sayğısı olmayan prezident Masarikin başçılığında bağımsız Çexos- lovakiya Respublikasının yaranmasına gətirdi. Panslavizmin Rusiyanın Polşanı üç yol bölməsinin qarşı- sını almadığını, özgürlüyündən dolayı Rusiyaya borclu olan Bolqarıstanın onunla savaşdığını deməyə dəyərmi? Nə üçün, Almaniya birləşib dünya savaşının basqısına dözə bildi, slavyan elləri isə parçalandılar?... Bu ayrılıq nədən- dir? Bizə görə, Almaniyada kültür birliyi, iqtisadi gəlir- 58 çıxarlar, coğrafi bütövlüklə Prussiya özəyinin birləşdiriciliyi göz qabağında idi. Slavyanlarda bu koşullar yox idi. Tək soy birliyi isə bir dövlətin yaradılması üçün yetərli deyildi. Panslavizm idealı gerçəkləşməsə də, slavyan ellərində özgür ulusal yaşam duyğusunun oyanmasında böyük gerçək olub, özgür slavyan dövlətlərinin yaranmasını etkilədi. Panturanizmlə də belə oldu. O da panalmanizmi yamsıla- maqla baĢladı, ancaq gəliĢdikcə panslavizm yolu ilə getdi, indi isə panslavizmin yetdiyi uğurlara çatır. 59 VI QAFQAZ KONFEDERASĠYASI ĠDEYASI Biz irəlidə Azərbaycanda panturanizmin ideoloji çıxarları ölkənin gerçəklərilə uzlaşdıran gerçəkçi axınının gəlişdiyini demişdik. Azərbaycan türkçülüyü federalist yolla irəliləyib azərbaycanlıları Çexiya örnəyində olduğu kimi, Azərbaycanın bağımsızlığı ideyasından başqa, Qafqaz Konfederasiyası yaratmağın gərəkliyi düşüncəsinə də gətirdi. Azərbaycan Türk Federalist «Müsavat» partiyası 1919-cu ildə toplanan ikinci qurultayında aşağıdakıları bəlirlədi: «Müsavat» partiyasının ikinci qurultayı siyasi bölmənin Qafqaz Konfederasiyası ideyası ilə bağlı çıxışını çəkişib, ulu- sal, iqtisadi, siyasi gerçək çıxarlardan çıxış edərək, ancaq Qaf- qaz respublikalarının sıx birliyilə uluslararası birlikdə asanlıqla tanınıb siyasi, eləcə də topraq bütünlüklərinin güvənc altına alına biləcəyini anlayaraq: Qafqaz respublikalarının özgür
1
O ildə də Azərbaycan ağalığı Bakıda keçirilən erməni- Azərbaycan görüşündə Qafqaz respublikalarının konfedera- siyada birləşməsi önərgəsini irəli sürdü. Azərbaycanın sun- duğu, ermənilərin geri qaytardığı önərgə 1920-ci ildə Gürcüstanla Azərbaycan arasında savaş-qorunma anlaşmasının
1 «Azərbaycan» qəzeti, Bakı, 14 dekabr 1919, № 271. 60 bağlanması ilə sonuclandı. Ermənistan da istəyəndə bu birliyə girə bilərdi. O günlərdə Azərbaycan basınında Qafqazın gömrük, eləcə də dəmir yol sorunu çəkişilirdi. Təkcə ağalıqdakı «Müsavat» partiyasının öncülləri yox, Azərbaycan siyasi düşüncəsinin bütün axınları, görkəmli siyasi öncüllər Azərbaycan Respublikası yaradılandan Qafqaz
Bundan ölkənin sorumlu öncüllərinin çıxışlarında danışılır, çağırış parlament kürsüsündən səslənir, yuxarıda deyildiyi kimi, partiya qurultaylarında bəlirlənirdi. Bizim sığınmaçı basında Qafqaz Konfederasiyasından bü- tün illərdə danışılmış, indi də danışılır. Azərbaycan özgür- lükçülərinin İstanbulda yayımlanan «Odlu yurd» curnalı bu sorundan yaxşı anlamda danışmağı yaddan çıxarmır. Azərbaycanın siyasi öncülləri bu düşüncəni boş yerə qızğınlıqla savunmurlar. Qafqaz keçidinin siyasi, iqtisadi koşulları bütünlüklə bu siyasi yolun gərəkliyini deyir. Qafqaz keçmişdə qonşu ellərin çatışma yeri olmuşdur. Birgəyaşayışın son dönəmində bu bölgənin çəkdikləri də bir
Tarix ortaqlığı, ağrı-acıların birliyi, daha doğrusu olmuş- olacaq birliyi Qafqazın bütün uluslarında ortaq, az-çox yaxın psixologiya yaratmışdır. Terrorun, qırmızı imperializmin bütün ulusları qanlı, ağır daş altında sıxdığı illər bu ulusları daha yaxınlaşdırıb onlarda ulusal-siyasi çıxarların birliyi düĢüncəsini yaratdı. Qafqazdan gələn bilgilər Qafqaz uluslarının siyasi düşünən qatlarının elliklə bu ovqatda olduğunu deyir. Bu ovqat bu gün
61 Qafqazın siyasi sığınmaçıları arasında olan siyasi tutuma, başqa sözlə Qafqaz birliyinə bütünlüklə uyğun gəlir. Bağımsız Qafqaz təkcə onun uluslarının xoşbəxtlik girovu yox, eləcə də uluslararası önəmli gerçəkdir. Quzeyin sürəkli qorxusu altında olan doğulu qonĢularımız ancaq özgür konfederativ Qafqaz bufer dövlətnin olması ilə gələcək- lərindən arxayın ola bilərlər! Qafqaz dövləti yaratmaq yo- lunda gerçək işlərimizin doğulu qonşularımızda bizə, bizim işlərimizə sayğı yaradacağına quşqu yoxdur. Bağımsız Qafqaz siyasi, eləcə də iqtisadi gücü ilə ulusla- rarası dünya siyasəti üçün də önəmli dəyər qazanardı.
62 VII ÇIXARIġLAR, ÖZƏTLƏR
Deyilənlərdən aşağıdakılar çıxır: Türk ellərini devrimçiləşdirib onları ulusal özünüanlama- ğa, özgürlüyünü doğrulamağa diricəsinə yönəltmiş pan- turanizm ideologiyası obyektiv olaraq qabaqcıl ideya olub,
Panturanizm yaranışının başlanğıcında irqi qurama yolu ilə gedirdi. Ancaq obyektiv tarix nədənlərindən gücü ilə onun ən tanınmış başçıları da elin ulusa keçməsinin təkcə irq birliyilə ola bilməyəcəyi, bir irqi materialdan ayrı-ayrı ulusların yarana biləcəyi düşüncəsinə çatdılar. Biz, olayların gedişi, ağıllardakı gəlişmə ilə bu gün gerçək- lərə dayanaraq deyirik: Daha, romantik, siyasi panturanizm yoxdur, ancaq ulus istəklərini güdən gerçək türkçülük vardır! Ən gərəkli çıxarışlardan, çox önəmli gerçəklərdən biri kimi aşağıdakını demək olar: Türk ellərinin özünüanlaması
Düşüncənin bu gəlişməsi türk ölkələrinin çağdaş siyasi- iqtisadi durumuna bütünlüklə uyğundur. Yeni Türkiyə Respublikasının böyük başçısının göstərdiyi dış siyasət də ölkənin sosial-iqtisadi durumuna bütünlüklə uyğundur. O,
63 ürətdiklərini satmaq üçün əlaltı ölkələri olmalı gəlişmiş sənaye ölkəsi, ya da yaşayanları çox olduğundan topraq tutmaq istəyən ölkə deyildir, tərsinə, o, Anadolunun boş çöllərini əkmək üçün köçənləri çağırma siyasəti yürüdür. Buna görə Mustafa Kamal paşa «Ac, yoxsul Anadolunun başqalarına verəcəyi bir quruşu belə yoxudur!», – deyərkən min yol düzgün deyir. İşlər belədirsə, Türkiyənin saldırıcı siyasətindən danışmaq olmaz!
etdiyi, necə deyərlər, rus demokratiyası da çox yaxşı bilir. Ancaq o, bizə bəlli olan nədənlərlə, bilə-bilə boyaları qatılaşdı- rıb, azğın boşboğazlıq yayır. Moğol saldırısının olmayacağı onlara yaxşı bəllidir. Onlar çağımızda imperiyaların yaranmadığını, tərsinə, dağıldığını da bilirlər. Onları Kamalın belə deyək, guya Qazanı qurtarmağa gedən polkları yox, çox bacarıqlı siyasətçilərlə sübayların bütün bicliklərinə baxmayaraq, əlindəki, ulusal özünü anlamış, özgürlüyə can atan ulusların basqısı ilə dağılan Avstriya- Macarıstan İmperiyasının örnəyi qorxuzur. Bu yürüşün də panslavizm ideyasından ilhamlandığı bəllidir!... Bu gün bağımsız olan o slavyan elləri kimi Azərbaycan ulusu da bir çağ panturanizmin devrimçi ideyalarından ilham- lanaraq ulusal varlığını qorumaq ideyasına çatıb bağımsız
Bu ideya Gürcüstanla Azərbaycanın yuxarıda deyilən ordu-savunma anlaşması ilə bir az gerçəkləşdi. Çıxışımın sürəsi onu bütünlüklə uyğulaya bilməməyimizin çoxlu nədənlərindən danışmağa qoymur. Təkcə bunu deyirik: bu ideyanı
64 gerçəkləşdirməyə qoymayan nədənlərdən biri indi də Xondkaryan ağa ilə K-
-nun dililə Qafqaz ellərinin birləş- məsini pozmağa çalışılan qarayaxma, boşboğazlıq idi.
Biz, gerçəklərə dayanaraq indiki durumunda türkçülüyün Qafqaza heç bir qorxu törətmədiyini, tərsinə, rus imperaliz- minə qarşı yönələn ideya kimi onunla bir olduğunu gördük. Ancaq bizim üçün «panturanizm sorunu»nun qorxulu çözüm yolu vardır. Mən, Mandelştam ağanın planını deyirəm. Onun «Turan topraqlarının Rusiyadan biryönlü ayrılma- sı»nı heç cür alqılamayan düşüncəsinə görə bütün türk elləri özərklik alıb «Böyük Rusiya Federasiyası»nın iç quruluşu kimi Rusiya sınırlarında qalırlar. Bura istəsə Türkiyə, gələcəkdə İran belə qatıla bilər. Böyük rus dövlətçiliyinin aşırı qanadının türk ellərinin özərkliyindən danışması özlüyündə çox yaxşı gerçəkdir. Bura- da bizim tutduğumuz ideyanın gücü görünür. Bu, çağın in- sanları ağıllarını işlətməyə zorlayan ruhudur. Mandelştamın önərdiyi sorunu çözüm yolu rus siyasi düşüncəsində çox yayılmış uydurmalardandır. Ancaq sorun böyük
dövlətçilərin yumaqla aparamadıqlarını sürüĢdürməklə silmək kimi yeni fantaziyası ilə çözüləməz! Biz, Rusiya ağalığındakı uluslar rus siyasi düşüncəsinin belə aldadıcı ürünlərindən çox çəkmişik. Heç bir yalançı, liberal söz Rusiya imperialistlərinin ata-babalarının zorla tutduqları topraqlardan çəkilmələri bir yana, tərsinə, bu ya başqa yolla daha yenilərini ələ keçirmək istədiklərini görən gözlərimizi bağlayamaz!... Hə, ağalar, Kamalın gerçəkdə olmayan «pantürkizmin- 65 dən», «Müsavat» partiyasından qorxmaq yox, tərsinə, Man- delştam, Kerenski kimi ağaların «panrusizm»indən qorunmaq gərəkdir!... Rus imperializmilə çarpışan Qafqaz, Ukrayna, Türküstan ellərini, başqa əzilmiş ulusları heç nəyə dayanmayan çəkin- dirmə çabaları bizi qorxuzmur, aramıza çəkindirmə, ayrılıq salmaq istəyən yağıların azğın boşboğazlığına baxmayaraq, uluslarımızın bir yol bəlirlənmiş özgürlük amacına doğru dostyana, düzgün addımlarla gedək! Rusiya asılılığında olan bütün uluslar, özəlliklə də biz, Qafqaz ulusları bir yağıya – bu gerçək qorxuya qarĢı bir bayraq altında birləĢməlidirlər!...
Paris, aprel 1930-cu il.
66 YADĠGAR TÜRKEL 1951-ci il aprelin 28-də Biləsuvar ra- yonunun Bəydili kəndində doğulub. 1969-76-cı illərdə Nəriman Nərima- nov adına ADTİ-də oxuyub. 1993-cü ildə «Ekoloji mədəniyətin formalaşmasının sosial-fəlsəfi və tibbi aspektləri»ndən namizədlik, 2005-ci ildə «İnsan, təbiət, cəmiyət münasibətləri (Biososial və fəlsəfi as- pektlər)» konusuda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib. 1999-cu ildən AMEA Milli Münasibətlər İnstitutunda, 2003-cü ildən Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutunun politologiya şöbəsində işləyir, aparıcı elmi işçidir. «İnsan, təbiət, cəmiyət», «Biləsuvar», «Dünyanın mahiyəti və dərki haqqında», «İnsan, təbiət, cəmiyət münasibətləri (Biososial və fəlsəfi aspektlər», «Yazışma və kargüzarlıq» (1997, 1999, 2007), «Demokratik cəmiyətin milli-mənəvi prob- lemləri», «Politologiya (açıqlamalarla sözlük)», «Politlogiya (açıqlamalarla sözlük, ya da milli kimlik dərsləri)», «Nizami Gəncəvinin siyasi və dini-ideoloji baxışları», eləcə də başqa ki- tablar yazmışdır. Respublika basınında toplumun sosial-siyasi sorunlarından yüzdən çox elmi-publisistik yazı çap etdirmişdir. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin «Azərbaycan şairi Niza- mi» (2008), «Milli birlik» (2009), «Azərbaycan şairi Nizami» (Bitkin çapı, 2011), «Qafqaz türkləri» (2012), kitablarının işləyib çap etmişdir. 67 ĠÇĠNDƏKĠLƏR Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ................................................... 3 2012-ci il çapına ön söz ........................................................... 6 «Qafqaz» Yayım Evindən [2007] .......................................... 10 Yayım Evindən ...................................................................... 11 Ön söz .................................................................................... 12 Rusiyanın qulluğunda ............................................................ 15 Nə peyindir, nə də material .................................................... 23 Panturanizm. Qafqaz sorunu .................................................. 29
68
Komputer bəzəkçisi: Fariz Məhərrəmov
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Çapa imzalanmışdır: 30.10.2012. Formatı: 60x84 1/16 Həcmi: 4 ç.v. Sifariş 51. Tiraj 300. «Təknur» MMC-nin mətbəəsində hazır elektron variantdan çap olunmuşdur. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Mətbəə kitabın məzmununa görə heç bir cavabdehlik daşımır! ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ Ünvan: Bakı ş., H.Cavid pr., 31 Telefon: 408-86-23 Yüklə 396,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|