Qafqazin strateji TƏDQİqatlari institutu oleq Kuznetsov Mərkəzi Qafqaz: sivilizasiyaların toqquşmasına retrospektiv baxış
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Oleq Kuznetsov
- Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü
14 Oleq Kuznetsov bət böyük knyaz Konstantin Pavloviçdən ge dir) yunan qa- dın Yelena öz südü ilə bəsləmiş, ona yunanca sər bəst da- nış mağı öyrətmişdi. Elə o vaxt II Yekaterinanın sa ra yın da el lin mədəniyyəti dəbə minmişdi və məqsədyönlü su rət də ya yı lırdı. İmperatriçənin Volter ilə yazışmasında Av ro pa öl- kə lə rində yunan mədəniyyətinin dirçəldilməsinin və pay tax - tı məhz Konstantinopol (İstanbul) olmaqla yunan döv lə ti nin bərpa edil məsinin, o cümlədən Rusiya quru ordusunun və do nan ma sı nın bi la vasitə iştirakı ilə silahlı yolla bərpa edil- mə sinin müm kün lü yü məsələsi müzakirə olunurdu 3 . İm- pe rat ri çə II Yekaterinanın ürəyinə bu qədər yaxın tutduğu «yu nan layihəsi»nin hərbi-siyasi istiqaməti məhz Balkan ya- rı ma da sının Osmanlı imperiyasından müharibə yolu ilə alın- ma sından, əvvəllər orada mövcud olmuş və indi artıq Ru si- ya xarici siyasətinin nüfuz dairəsinə salınmış Bi zan sın və ya Şər qi Roma imperiyasının «slavyan-pravoslav» Re kon kis ta- sın dan ibarət idi. Rusiyanın cənub istiqamətində (yenə də bu terminin po li- to loji kontekstində) bu qədər geniş miqyaslı ekspansiyasının hə ya ta keçirilməsi obyektiv olaraq ideoloji əsaslandırma və tə mi nat tələb edirdi, özü də Avropa ictimaiyyətindən daha çox Ru si ya cəmiyyətinin özünün nəzərində, çünki Krım xan- lı ğının əra zi si nin birləşdirilməsi yolu ilə Rusiyanın cə nub sər həd lərinin hər bi təhlükəsizliyi təmin edildikdən son ra Ru- siya cəmiyyəti Ru si ya–Osmanlı qarşıdurmasının güc lən mək- də da vam etməsini is tə mirdi. Bu məqsədlər üçün Bizans və 3 Мирзеханов В.С. Идеология и дипломатия России в эпо ху Ека- те рины II: историография последних десятилетий // Исторические, куль турные и экономические связи между Турцией и Россией: Ма те- риа лы международного симпозиума, Стамбул, 5 апреля 2012 г. / Сост. О.Ю.Куз нецов. М.: Турецко-русский культурный центр, 2012. Səh. 34. 15 Rusiyanın Zaqafqaziyada geosiyasi maraqlarının və prioritetlərinin təkamülü Roma imperiyalarının döv lət-hüquqi varisliyinə dair hələ XV əsrdə formalaşdırılmış, da ha çox «Moskva – Üçüncü Ro- ma» adı ilə tanınan (əv vəl cə ümumxristian, sonra isə pra vos- lav sivilizasiyasının mər kəz lə ri nin ardıcıl dəyişməsi nə zər də tutulur: Roma – Konstantinopol – Moskva) siyasi-dini kon- sepsiya işə salındı. O dövrdə obyek tiv olaraq kütləvi in for- ma si ya vasitələrinin sosial-siyasi fun k si ya sını yerinə yetirən rus pravoslav kilsəsi bu ideyanı Rusiya cə miy yə tinin bütün tə bəqələrinin və zümrələrinin şüuruna ye rit mə yə başladı. Be- lə liklə, geosiyasi «yunan layihəsi»nin müəl lifl ə ri onun həyata ke çirilməsinə hərbi-strateji tərkib ünsürləri ilə ya na şı, bir ne- çə mədəni və siyasi özül də daxil etdilər. Hər şeydən əvvəl, pravoslav dövlətçilik və dini mər kə- zi ki mi Konstantinopolun bərpa edilməsi dini qisas ideyası ilə bağ la nır dı: «əzəli» pravoslav paytaxtı «kafi rlər»dən ge- ri alınmalı və onun əvvəlki dini-mədəni və ya si vi li za si- ya əhəmiyyəti bər pa edil məli idi. Bundan savayı, Ru si ya nın Cə nuba doğru hə rə kə ti nə, Av ro pa mentaliteti ba xı mın dan «vəh şi» Qara dəniz mə ka nı nın ram edilməsinə «si vi li za- si ya» nın «barbarlıq» üzə ri nə hü cu mu kimi baxılırdı. Bu məsələdə imperatriçə II Yekaterina həm Rusiyanın birinci im pe ratoru I Pyotrun işinin birbaşa davamçısı kimi, həm də Ru siyanın siyasi tarixində onun əzəmətinin rə qi bi kimi çı xış edirdi. O vaxtkı Rusiya cəmiyyətinin ziyalı qis mi nin nü ma- yən dələrinin ümumi fi krinə görə, əgər I Pyotr «bar bar» Ru- si yanı sivilizasiyalı Qərbə doğru aparırdısa, indi özü «si vi li- zasiyalı» olan Rusiyanın başçısı kimi II Yekaterina «bar bar» Şər qə və Cənuba doğru irəliləyərək, oralara mədəni tərəqqi apa rırdı 4 . Əslində, XVIII əsrin sonuncu rübündə imperatriçə 4 Виноградов В.Н. Двуглавый российский орел на Балканах. 1683-1914. М.: Индрик, 2010. Səh. 78-79. 16 Oleq Kuznetsov II Ye ka terinanın hakimiyyəti zamanı Rusiya müsəlman Ön Asi yasına və Yaxın Şərqinə qarşı avropalıların növbəti, sayca onuncu, ya xud on birinci «səlib yürüşü»nün təşəbbüsçüsü ol- du. Amma bu də fə həmin yürüş katolik şüarları və ələmləri al tın da deyil, sırf pra vo slav şüarları və ələmləri altında həyata keçirilməli idi. Qraf A.A.Bezborodkonun «yunan layihəsi»nin II Yeka te- ri nanın, necə deyərlər, «xarici istifadə üçün» nəzərdə tu tu lan, əslində isə nəcib bir ideya ilə pərdələnməklə, Osmanlı im - pe ri ya sın dan silah gücünə daha çox həmsərhəd ərazi qo par- mağa yö nə lən növbəti ideoloji-təbliğat fəndi olduğuna dair Rusiya «klas sik» tarix elmində mövcud olan təsəvvürü bu gün həmin döv rün reallıqlarına adekvat hesab etmək çə tin ki mümkün ol sun. İmperatriçə daha möhtəşəm bir planı fi k rin- də tutmuşdu və bu plan «Şimal – Cənub» mehvəri bo yun ca yerləşən məkanı si ya si, sosial və mədəni cəhətdən kö kün dən dəyişdirməklə bağlı idi. Onun mahiyyəti bundan iba rət idi ki, ellin mədəniyyətinin va ri si olan, onun kökləri ilə qidalanan Bizans Rus torpağına hə qi qi iman və maarif gə tir mişdir, Rus torpağının dövlət və dini ba xım dan hüquqi va ri si isə Rusiya imperiyası hesab edilirdi. Be lə lik lə, Rusiya mə dəni və dini dəyərlər estafetini Bizansdan təh vil alaraq, əsrlər boyu qoruyub saxlamış və artırmışdır, Bi zans özü isə səlcuq türk- lərinin və osmanlıların təzyiqi qar şı sın da duruş gətirə bil mə- yib süquta uğramışdır. Bizansdan həm də sülalələrarası kəbin nə ticəsində aldığı (bu, iki ölkənin döv lət çi lik-hüquqi və dini- mə dəni varisliyinin həmin dövr üçün sə ciy yəvi olan hüquqi və ideoloji əsasını təşkil edirdi) pra vo slav döv lətçiliyinin mə nə vi dəyərlərini qoruyub saxlayan və ar tı ran Rusiya indi müs tə qil yunan dövlətinin bərpası yolu ilə bu dəyərləri ona qay tarmağa hazır idi. II Yekaterinanın və kans ler A.A.Bez- Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|