Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi məsinə xidmət edir. Cəmiyyətin idarə olunmasını təşkil edən dövlət qanunvericilik vasitəsilə mədəni həyatın tənzimlənməsini də həyata keçirir. Bu baxımdan, dövlətin mədəni siyasəti mədəniyyətin qorunması, inkişaf etdirilməsi və genişlənməsi üzrə dövlət fəaliyyətini tənzimləyən hüquqi prinsiplərin və hüquq
normalarının müəyyənləşməsi və həyata keçirilməsi kimi izah edilir. Sosial-iqtisadi inkişafın əsas faktorlarından olan təhsilin dövlət siyasətində xüsusi yeri var. Təhsilin inkişaf səviyyəsi bilavasitə əmək resurslarının keyfiyyətinə və ölkə iqtisadiyyatının vəziyyətinə təsir göstərir. Təhsil mədəni-tərbiyəvi funksiyanı həyata keçirməklə cəmiyyətin mənəvi sahəsinə təsir edir. Təhsil sistemi fərdin vətəndaş kimi formalaşmasında da əhəmiyyətli rol oynayır. Səlahəddin Xəlilovun yazdığı kimi, «əgər iqtisadi dirçəliş, elmi-texniki tərəqqi daha çox rasional düşüncə, intellektual potensialla şərtlənirsə, insanın sosial və mənəvi yüksəlişi daha çox siyasi mədəniyyət və hüquqi təfəkkürlə şərtlənir. Bütün bunların inkişafı isə, ilk növbədə, təhsil sisteminin necə təşkil olunmasından asılıdır. Təsadüfi deyil ki, dövrümüzün ən güclü dövlətləri də məhz təhsil sahəsindəki vəziyyətdən narahatlıq keçirir, məqsədyönlü təhsil islahatlarının həyata keçirilməsini başlıca strateji vəzifə hesab edirlər».'' Cəmiyyətdə təhsilə olan tələbat dövlətin təhsil siyasətinin prinsiplərində öz ifadəsini tapır. Bu sahədə dövlət siyasətinin əsas məqsədlərindən biri də, öz vətəndaşları üçün təhsil hüquqlarının reallaşmasına əlverişli şəraitin yaradılmasından ibarətdir. Göstərilən sahəyə dövlət qayğısı, yalnız vətəndaşların təhsil almasının təmin edilməsi ilə məhdudlaşmır. Dövlət, həm də elmin və cəmiyyətin inkişaf səviyyəsinə uyğun gələn və gələcək inkişaf üçün zəmin yarada bilən keyfiyyətcə yüksək təhsilin vətəndaşlara verilməsinin qayğısına qalmalıdır. Dünyada təhsilin vəziyyəti və təhsilin cəmiyyətdəki rolu ilə əlaqədar aparılan tədqiqatlar nəticəsində bu sahənin mütəxəs- 1 Xəlilov Səlahəddin. Təhsil sistemi: nəzəriyyə və praktika. Bakı, 1999, s. 9.
357 ilqar Məmmadov sislərinin gəldiyi nəticə ondan ibarətdir ki, «kasıbçılıqla mübarizəyə yönəlmiş siyasətin həyata keçirilməsi, uşaq ölümünün azaldılması və insanların sağlamlığının yaxşılaşdırılması, ətraf mühitin qorunması, insan hüquqlarının möhkəmləndirilməsi, beynəlxalq münasibətlərinin inkişaf etdirilməsi və milli mədəniyyətin zənginləşdirilməsi təhsil sahəsində müvafiq strategiyanı həyata keçirmədən gözlənilən nəticəni verməyəcək, aparıcı texnologiyanın mənimsənilməsi sahəsində rəqabətə dözümlüyün təmin edilməsinə yönəlmiş cəhdlər nəticəsiz olacaqdır».'' Son onilliklərdə, demək olar ki, sənayecə inkişaf etmiş bütün dövlətlərdə bu və ya digər səviyyədə milli təhsil sistemi ilə bağlı islahatlar aparılmış və buna külli miqdarda maliyyə vəsaitləri ayrılmışdır. Təhsilin səviyyəsi ölkənin gələcək
inkişafını müəyyənləşdirdiyindən islahatlar xüsusi dövlət siyasəti statusunu qazanmışdır. Hal-hazırda Azərbaycanın təhsillə bağlı əsas problemi cəmiyyətin inkişafını şərtləndirə biləcək milli təhsil sisteminin for- malaşdırılmasından ibarətdir. İdeoloji funksiya. Bu funksiya bu və ya digər formada hər bir dövlətə xas olan funksiyadır. Belə ki, dövlət hakimiyyətinin həyata keçirilməsi, ictimai münasibətlərin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi müəyyən dəyərlər sisteminə, inanclara, prinsiplərə və ideyalara əsaslanır. Dövlət öz hakimiyyətinin ədalətli olmasını, cəmiyyətin maraqlarına uyğun fəaliyyət göstərdiyini əsaslandırmaq üçün müəyyən ideyalardan, nəzəri konsepsiyalardan və ya konsepsiyadan çıxış edir, bu və ya digər inandırma üsullarından istifadə edir və müxtəlif formalarda təbliğat işi aparır. Tipindən, idarəetmə və siyasi rejim formalarından asılı olmayaraq bütün dövlətlər özünün, təmsil etdiyi ictimai-iqtisadi quruluşun təbliğ edilməsi ilə məşğul olur. Bu sahədə onların bir-birindən əsas fərqi təbliğatın hansı üsul və vasitələrlə, hansı intensivlikdə aparılması ilə bağlıdır. Totalitar dövlətlər mövcud rejimə bəraət qazandıran və mövcud hakimiyyətin əsaslı olmasını təbliğ edən ' Социальная политика.
М., 2002, S. 391.
358 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi hakim ideologiyanın hamı tərəfindən qeyd-şərtsiz qəbul edilməsinə çalışır, ona qarşı çıxan hər kəs dövlət maşınının əzici gücü ilə neytrallaşdırılır. Demokratik dövlətlər isə mövcud rejimi, idarəetmə formasını təbliğ etsələr də, ideoloji plyuralizmə imkan yaradır və ayrı-ayrı insanlar, qruplar fikir müxtəlifliyinə görə təqib olunmur. «İdeologiya» termini elmə XVIII əsrin sonlarında fransız tədqiqatçısı A.Destyutom de Trasi tərəfindən gətirilmişdir. Bu termini o, «ideyalar haqqında elm» mənasında işlətmişdir. Sonradan isə həmin terminin mənası xeyli dəyişərək siyasi rəng qazanmış və bu əsasda da müxtəlif cür şərh edilmişdir. T.Parsons daha geniş yanaşmadan çıxış edərək ideologiyanı konkret cəmiyyətdə sosial fəaliyyət yönümlüklərini müəyyənləşdirən dəyərlər sistemi kimi şərh etmişdir. M.Veber, K.Mangeym, E.Dyurkgeym isə ideologiyanı mədəniyyət kontekstində nəzərə alaraq onun mədəniyyətin bir elementi kimi izah edilməsi ənənəsini yaratmışlar. M.Veber, həm də siyasi idealların dini normalarla şərtləndiyini və ideologiyanın cəmiyyətin həyatında oynadığı rolu öyrənərkən bunun nəzərə alınmasının vacib olduğunu yazırdı. O hesab edirdi ki, dini norma və dəyərlər insanlara müəyyən həyat və davranış tərzini aşılayır və onlar mədəni kodlar olmaqla konkret cəmiyyətdə həyatın siyasi formalarına xas olan spesifik cəhətləri başa düşməyə imkan yaradır. Kulturoloji yanaşma E.Şİlz, U.Mats və digər müasir tədqiqatçılar tərəfindən də inkişaf etdirilmişdir. Müasir mənada başa düşülən ideologiya Avropada intibah dövründən başlayan sekulyarizasiya prosesinin, yəni fərdi və ictimai şüurun dini təsəvvürlərdən ayrılmasının, müstəqilləşmə- sinin təsiri ilə meydana gəlmişdir. Sekulyarizasiya prosesi cəmiyyət, dövlət, bütövlükdə dünya haqqında rasional təsəvvürlər sistemini formalaşdırmış, beləliklə də, hakimiyyətin əsaslandırılması üçün istifadə olunan əvvəlki dini təsəvvürlər yeni siyasi- nəzəri konsepsiyalarla əvəz edilmişdir. Lakin bu o demək deyil ki, həmin dövrə qədər dövlətlərin ideoloji funksiyası olmamışdır. Dövlətin yarandığı ilk dövrlərdən dövlət hakimiyyətinin, mövcud 359 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|