Su anbarlarında və göllərdə (3-radioaktivliyin təyin edilməsinin müddətləri və
sayı suyun səviyyə rejimlərindən asılı olaraq müəyyənləşdirilir: yayda - suyun
minimal səviyyəsində - 1 dəfə (yağıntı olmayan gündə), payızda - 1 dəfə, qışın axır
günlərində - qar əriməmiş -1 dəfə, yazda-gursululuq dövründə -1 dəfə aparılır.
Torpaqların
radioaktiv
çirklənməsinin
monitorinqi,
onlarda
ayrı-ayrı
radioizotopların aktivliyinin yol verilən həddən yüksək olmamasına nəzarət
məqsədilə sistematik - ildə 1 dəfə, xüsusi məqsədlər üçün isə - zəruri hallarda
aparılır.
Yer səthinə yaxın olan atmosfer qatında aerozolların ümumi β-radioaktivliyinin
qatılığının təyin edilməsi, sutka ərzində tənzif planşetlərin üzərində yığılmış
aerozolların radioaktivliyinin ölçülməsi yolu ilə aparılır.
Yağıntıların
(qar,
yağış)
radioaktivliyi
aylıq
yağıntı
nümunələrində
tritium izotopunun miqdarının təyin edilməsi yolu ilə aparılır.
6.8. Ətraf mühitə zərərli fiziki təsirlərin monitorinqi
6.8.1. Elektromaqnit şüalanmanın monitorinqi - respublikanın ərazisində əsas
şüalanma mənbəyi olan Qəbələ radiolokasiya stansiyasının, müxtəlif radio-
televiziya stansiyalarının, radarların, yüksək gərginlik xətlərinin, peyk və mobil
telefon rabitələri stansiyalarının yaratdığı elektromaqnit şüalanmasının ətraf mühitə,
canlılara və əsasən də insanların sağlamlığına vura biləcəyi zərərin öyrənilməsi
məqsədilə aparılır.
Bu məqsədlə:
elektromaqnit
şüalanması
yaradan
mənbələrin
yerləşdiyi
ərazilər
müəyyənləşdirilir;
şüalanma mənbələrinin yaxın ətrafının radiomonitorinqi üçün elektromaqnit
şüalanmasının əsas parametrləri olan "Elektrik sahəsinin intensivliyi - E" (V/m-lərlə),
"Maqnit sahəsinin intensivliyi - H" (A/m-lərlə) və "Şüalanma selinin sıx-lığı - P"
(Vt/m
2
-lərlə) müəyyən edilir;
intensiv şüalanma mənbəyi olan RLS-in təsir zonasında monitorinq
daimi müşahidə
məntəqələri
yaradılmaqla
aparılır,
daimi
müşahidə
məntəqələrində fasiləsiz stasionar monitorinq aparılması təşkil edilir;
radio-televiziya, peyk və mobil telefon stansiyalarının ətrafında ildə 2 dəfədən gec
olmayaraq monitorinq aparılır;
ildə bir dəfədən az olmamaq şərti ilə yüksək gərginlik xətlərinin
keçdiyi ərazilərin səyyar radiomonitorinqi təşkil edilir;
radarlara yaxın yaşayış məntəqələrinin ərazilərinin radiomonitorinqi tələb olunan
vaxtlarda aparılır;
monitorinqin nəticələri əsasında şüalanma mənbələrinin sanitar-mühafizə
zonaları müəyyənləşdirilir;
sanitar-mühafizə zonaları üzrə müvafiq tədbirlər planı işlənib hazırlanır.
6.8.2. Səs-küy və vibrasiya təsirlərinin monitorinqi - obyektlərin bu parametrlərə
görə xarakterizə edilməsi, həlledici amillərin müəyyənləşdirilməsi və ziyanlı
təsirlərin aradan qaldırılması üzrə tədbirlər görülməsi məqsədilə aparılır (vibro və
akustik təcridedilmə, onların yol verilən hədləri daxilində olmasına nəzarət).
Vibrasiya
və
səs-küyün
monitorinqi
aparılarkən
təyin
edilən
parametrlər aşağıdakılardır: vibroyerdəyişmə; vibrosürət və vibrotəcil; kəskinlik;
kənarlaşmaların amplitudaları; vibrasiyanın dispersiyası; akustik gücün səviyyəsi;
səs təzyiqinin orta kvadratik qiyməti.
Böyük şəhərlərdə vibrasiya və səs-küyün insana təsir edən qeyri -
əlverişli çirkləndiricilər qrupuna daxil olmasını nəzərə alaraq onların monitorinqi
sistematik aparılır.
Müşahidə məntəqələrinin yeri, sayı və hər nöqtədə nəzarət edilən parametrlərin
sayı səs-küy və vibrasiya mənbələrinin xarakterinə uyğun fərdi qaydada
müəyyənləşdirilir.
6.9. Tullantıların monitorinqi
Tullantıların monitorinqi - əmələ gələn, emal olunan, utilizasiya edilən
və saxlanılan tullantıların növü, miqdarı, emal və basdırılma üsulları göstərilməklə
uçota alınması və tullantıların düzgün yerləşdirilməsi qaydalarına riayət
olunmasının təmin edilməsindən ibarətdir.
Tullantıların monitorinqi aşağıdakı qaydada aparılır:
tullantı mənbələri müəyyənləşdirilir və inventarlaşdırılır;
tullantı istehsalçıları, daşıyıcıları, emal edənlər, tullantı poliqonlarının operatorları
tullantıların növü, miqdarı, emal və basdırılma üsulları göstərilməklə ildə bir dəfədən
az olmayaraq Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə hesabat təqdim edirlər;
Ekolokiya
və
Təbii
Sərvətlər
Nazirliyi
tərəfindən
"Təhlükəli
tullantıların sərhədlərarası daşınması və kənarlaşdırılmasına nəzarət haqqında"
Bazel Konvensiyasının prinsip və şərtlərinə əməl olunması təmin edilir.
6.10. Sanitariya-epidemioloji monitorinq
Ətraf mühitin sanitariya-epidemioloji monitorinqi - ətraf mühit amillərinin
öyrənilməsi
və
onların
insanların
sağlamlığına
təsirinin
qiymətləndirilməsi məqsədilə
orqanoleptik,
sanitariya-kimyəvi,
fiziki-kimyəvi,
bakterioloji, radioloji, toksikoloji, helmintoloji göstəricilər üzərində aparılan
nəzarətdən ibarət olub, aşağıdakıları əhatə edir:
seliteb və iş zonasının atmosfer havasının monitorinqi;
əhalinin təsərrüfat-içməli su təchizatında və rekreasiya məqsədilə istifadə olunan
açıq su mənbələrinin monitorinqi;
bitkilərin yetişdirildiyi, mineral gübrə və pestisidlərdən istifadə, zəhərli kimyəvi
maddələrin
saxlanma
yerlərinin,
uşaq
müəssisələrinin,
idman-sağlamlıq
meydançalarının və sənaye müəssisələrinin ərazilərinin torpağının monitorinqi;
təsərrüfat-içməli suyun monitorinqi;
Xəzər dənizinin Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsində əhalinin
rekreasiya məqsədilə istifadə etdiyi sahil zolaqlarının monitorinqi;
əhalinin radiasiya təhlükəsizliyinin monitorinqi.
6.10.1. Atmosfer havasının sanitariya-epidemioloji monitorinqi
Seliteb zonanın atmosfer havasının sanitariya-epidemioloji monitorinqi, əsasən,
sənayenin inkişafı, avtomobil nəqliyyatının intensivliyi və s. nəzərə alınmaqla dövlət
sanitariya orqanları tərəfindən müəyyənləşdirilmiş yerlərdə və tezlikdə təşkil
olunur.
İş zonasının havasının monitorinqi - işçinin əmək fəaliyyəti prosesində daimi və
müvəqqəti olduğu meydança və ya döşəmədən 2 m-dək hündürlükdə olan sahənin
havası üzərində dövlət sanitariya-epidemioloji xidməti tərəfindən aparılan nəzarəti
əhatə edir.
Monitorinq 17.12.2002-ci il tarixli GN-4336/01-01 nömrəli "Yaşayış yerlərində
atmosfer havasını çirkləndirən maddələrin yol verilən konsentrasiya həddi" gigiyena
normaları ilə reqlamentləşdirilən göstəricilər üzərində aparılır.
6.10.2. Əhalinin təsərrüfat-içməli su təchizatında və rekreasiya məqsədilə
istifadə olunan açıq su mənbələrinin monitorinqi - əhalinin açıq su mənbələrindən
təsərrüfat-içməli və rekreasiya məqsədilə istifadə etdiyi açıq su mənbələrinin
üzərində nəzarətin həyata keçirilməsindən ibarətdir.
Monitorinq
Səhiyyə
Nazirliyi
tərəfindən
qanunvericiliklə
müəyyən
olunmuş qaydada
təsdiq
edilmiş
sanitariya
norma
və
qaydaları
ilə
müəyyənləşdirilmiş orqanoleptik,
sanitariya-kimyəvi,
bakterioloji,
radioloji,
toksikoloji göstəricilər üzərində ayda bir dəfədən az olmamaq şərti ilə aparılır.
Radioloji göstəricilər müəyyənləşdirilərkən Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə
razılaşdırılmalıdır.
[4]
6.10.3. Torpağın
sanitariya-epidemioloji
monitorinqi aşağıdakı
yerlərdə təşkil olunur:
bitkilərin yetişdirildiyi yerlərdə;
sənaye müəssisələrinin ərazisində;
mineral gübrə və pestisidlərin istifadə yerlərində;
zəhərli maddələrin saxlanma yerlərində;
uşaq müəssisələri və idman-sağlamlıq meydançalarının ərazisində;
yeni yaşayış və ictimai binaların, habelə əhalinin müntəzəm istifadə etdiyi
obyektlərin tikintisi planlaşdırılan ərazilərdə.
Monitorinq kimyəvi göstəricilərin, o cümlədən üzvi birləşmələr, ağır metallar,
pestisidlər, bakterioloji göstəricilər, helmintlər və radioaktiv maddələrin miqdarı
üzərində rübdə bir dəfədən az olmamaqla həyata keçirilir.
Radioaktiv maddələrin miqdarı barədə məlumat rübdə bir dəfədən az
olmamaqla, Fövqəladə Hallar Nazirliyinə təqdim edilməlidir.
[5]
6.10.4. Təsərrüfat-içməli suyun sanitariya-epidemioloji monitorinqi - əhali
tərəfindən təsərrüfat-içməli su kimi istifadə olunan su mənbələrinin çirklənməsinin
qarşısının alınması məqsədilə həyata keçirilir.
Monitorinq müvafiq standartlar və sanitariya normaları və qaydaları ilə
reqlamentləşdirilən göstəricilər əsasında, su mənbələrində, su təmizləyici
qurğularda, su hovuzlarında, paylayıcı şəbəkələrdə aparılır.
Monitorinqin keçirilmə tezliyi ayda bir dəfədən az olmamaqla sanitariya-
epidemioloji xidmət orqanları tərəfindən müəyyənləşdirilir.
6.10.5. Xəzər dənizinin sanitariya-epidemioloji monitorinqi -
əhalinin rekreasiya məqsədilə istifadə etdiyi sahil zolağında aparılır.
Monitorinq çimərlik mövsümü (may-sentyabr) ərzində həftədə bir dəfədən az
olmamaqla, qalan vaxtlarda isə ayda bir dəfə aparılır.
Monitorinq dəniz suyunda insan sağlamlığına mənfi təsir göstərən neft
məhsullarının, fenolun, mikrobioloji göstəricilərin, asılı maddələrin təyini məqsədilə
həyata keçirilir.
6.10.6. Əhalinin radiasiya təhlükəsizliyinin monitorinqi - əhalinin və ətraf
mühitin
ionlaşdırıcı
şüalanmanın
təsirindən
mühafizəsinin
təmin
edilməsi məqsədilə aparılan tədbirlər sistemi olub qanunvericiliklə müəyyən
edilmiş normativ sənədlərə uyğun olaraq həyata keçirilir.
6.11. Ekzogen geoloji və seysmogeodinamik proseslərin ətraf mühitin
vəziyyətinə təsirinin monitorinqi
6.11.1. Ekzogen
geoloji
proseslərin
ətraf
mühitin
vəziyyətinə
təsirinin monitorinqinə - torpaqların, şəhər, qəsəbə və kəndlərin, sənaye və mülki
obyektlərin
sürüşmələrdən,
sellərdən,
subasmalardan,
bataqlaşmadan,
şoranlaşmadan, yarğanəmələgəlmədən, külək və su eroziyasından, abraziyadan və
s. qorunması,
baş
verə
biləcək
proseslərin
dinamikasının
nəzarətdə
saxlanılması, proqnozlaşdırılması, onlardan dəyə biləcək ziyanın minimuma
endirilməsi məqsədilə
kompleks
hidrogeoloji,
mühəndis-geoloji,
geofiziki,
topogeodeziktədqiqatların aparılması və bu məqsədlə müşahidə şəbəkəsinin
yaradılması daxildir.
Ekzogen-geoloji
proseslərin
monitorinq
şəbəkəsinə
növlərindən
asılı
olaraq aşağıdakılar daxildir:
sürüşmələr üzrə - reperlər, quyular, mayaklar, xüsusi cihazlar, vizual müşahidə
nöqtələri;
sellər, uçqun və töküntülər üzrə - xüsusi meydançalar, tamasalar, vizual müşahidə
nöqtələri;
subasmalar, bataqlaşmalar və şoranlaşmalar üzrə - quyular, tamasalar, vizual
müşahidə nöqtələri;
külək və su eroziyaları abraziyalar və palçıq vulkanları üzrə - vizual müşahidə
nöqtələri və tamasalar.
Ekzogen-geoloji proseslərin monitorinqi prosesin dərəcəsindən və növündən asılı
olaraq aşağıdakı tezliklə aparılır:
I dərəcəli proseslər (inkişaf edən, lakin hələlik iri miqyaslı təhlükə
yaratmayanlar) üzrə - ildə 1 dəfə;
II dərəcəli
proseslər
(təhlükə
yaradanlar,
lakin
ümumi
profilaktik
tədbirlərin görülməsi ilə qarşısının alınması mümkün olanlar) - sürüşmələr, sellər,
subasmalar, bataqlaşmalar üzrə ilin mart-iyun aylarında hər ayda 1 dəfədən az
olmayaraq, qalan vaxtlar 3 ayda 1 dəfədən az olmayaraq;
digər proseslər - hər 3 ayda 1 dəfədən az olmayaraq;
III dərəcəli proseslər (əhaliyə və iqtisadiyyat sahələrinə real təhlükə yaradan və
onlara qarşı təxirəsalınmaz tədbirlərin görülməsi tələb olunan) - sürüşmələr üzrə
mart-iyun və oktyabr-noyabr aylarında - hər ayda 3 dəfədən az olmayaraq, qalan
aylar 1 dəfədən az olmayaraq;
digər proseslər - ayda 1 dəfədən az olmayaraq.
Atmosfer
çöküntülərinin
aylıq
normadan
artıq
olduğu
və
anomal
hallarda proseslər üzərində əlavə olaraq yoxlama müşahidələri aparılır.
6.11.2. Seysmogeodinamik proseslərin monitorinqi - respublika ərazisində
seysmogeoloji, seysmogeodinamik, hidroseysmoloji və geofiziki tədqiqatlar əsasında
təşkil edilmiş regional və lokal rejim şəbəkələrində hidrodinamik, hidrokimyəvi və
geofiziki sahələrin variasiyalarına müşahidələrin aparılmasından, seysmogeodinamik
şəraitin dəyişmələrinin izlənilməsindən, ona nəzarətdən və güclü seysmik proseslərin
proqnostik əlamətlərinin öyrənilməsindən ibarətdir.
Seysmogeodinamik proseslər üzərində kompleks müşahidələr hidrodinamiki,
hidrokimyəvi, geofiziki müşahidə şəbəkələrində (poliqonlarda) aparılır.
Müşahidələr hidrodinamiki məntəqələrdə fasiləsiz olaraq (hər saatdan
bir), geofiziki məntəqələrdə gündəlik, hidrokimyəvi məntəqələrdə isə 5 gündən
bir aparılır.
6.12. Xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin monitorinqi
Azərbaycan Respublikasının xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin
monitorinqi - təbiət komplekslərinin və onların komponentlərinin kəmiyyət
və keyfiyyət göstəricilərinin öyrənilməsi, vəziyyətin qiymətləndirilməsi və
proqnozlaşdırılmasından ibarətdir.
Xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin monitorinqi xüsusi mühafizə olunan
təbiət əraziləri və obyektlərinin dövlət kadastrı hüdudlarında aparılır.
Xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin monitorinqinə aşağıdakılar daxildir:
stasionar və marşrut müşahidə məntəqələrinin təşkil edilməsi və müşahidələrin
aparılması;
heyvanlar aləminin say hesabatının aparılması (əsasən məməlilərin yaz və payız,
quşların isə payız və qış say hesabatları);
xüsusi
mühafizə
olunan
təbiət
ərazilərində
olan
meşələrdə
təbii
bərpanın vəziyyəti, vegetasiya dövrü ərzində onların üzərində müşahidələrin
aparılması (əsasən erkən yaz dövründən başlayaraq tumurcuqlama, çiçəkləmə,
meyvə və yarpaqların düşdüyü dövrə qədər);
təbiət
komplekslərinin
qorunma
vəziyyəti,
bərpası,
antropogen
təsirlərin qiymətləndirilməsi;
təbiət komplekslərinin və komponentlərinin təhlükə faktorlarının öyrənilməsi.
Qoruqların (yasaqlıqların) monitorinqi aşağıdakı qaydada aparılır:
qoruqların (yasaqlıqların) yerləşdiyi coğrafi mövqedən, orada olan bitki və
heyvanlar aləmindən asılı olaraq bütün təbii zonaları əhatə edən daimi və müvəqqəti
təcrübə və hesabat müşahidə məntəqələrinin və marşrutların seçilməsi;
qoruqların (yasaqlıqların) ərazilərinin torpaq kateqoriyalarına görə bölünməsi və
orada olan dəyişkənliyin öyrənilməsi (il ərzində);
qoruğun (yasaqlığın) relyefində olan dəyişikliklərin öyrənilməsi (il ərzində);
vegetasiya dövründə torpağın rütubətliliyi, temperaturun və yağıntıların
dinamikasının qiymətləndirilməsi;
suların (çaylar, göllər, bulaqlar, şəlalələr və s.) uçotu (il ərzində);
flora (yeni növlər və əvvələr məlum olan növlərin yeni yayıldığı ərazilər, nadir,
nəsli kəsilməkdə olan, relikt və endemik növlər) və onun dəyişməsi (il ərzində);
fauna (məməlilər, quşlar, amfibi, reptili, balıq və s.) və onun dəyişməsi
(il ərzində);
təbiətin təqvimi (müşahidələr il boyu mövsümlər üzrə aparılır);
-
fenoloji mərhələ;
-
landşaftın görünüşü;
-
əsas mövsümi proseslər, onların indikatorları, temperaturun gedişi;
-
başlanma;
-
kənara çıxma;
-
qoruq rejiminin vəziyyətinin və qoruğun mühafizə zonasına antropogen təsirin
öyrənilməsi.
QƏRARA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI
1.
7 avqust 2009-cu il tarixli 122 nömrəli Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
Qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2009-cu il, №08, maddə 675)
2.
19 noyabr 2014-cü il tarixli 371 nömrəli
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
Qərarı (“Azərbaycan” qəzeti, 23 noyabr 2014-cü il, № 256; Azərbaycan Respublikasının
Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1510)
İSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI
[1]
19 noyabr 2014-cü il tarixli 371 nömrəli
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
Qərarı (“Azərbaycan” qəzeti, 23 noyabr 2014-cü il, № 256; Azərbaycan Respublikasının
Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1510) ilə 6.2.1.4-cü yarımbəndin onuncu abzasında
“balıqların və digər dəniz canlılarının” sözləri “balıq və digər su bioresurslarının” sözləri ilə əvəz
edilmişdir.
[2]
19 noyabr 2014-cü il tarixli 371 nömrəli
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
Qərarı (“Azərbaycan” qəzeti, 23 noyabr 2014-cü il, № 256; Azərbaycan Respublikasının
Qanunvericilik Toplusu, 2014-cü il, № 11, maddə 1510) ilə 6.5.2-ci yarımbəndin birinci abzasında
“balıq ehtiyatlarının” sözləri “balıq və digər su bioresurslarının” sözləri ilə əvəz edilmişdir.
[3]
7 avqust 2009-cu il tarixli 122 nömrəli Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
Qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2009-cu il, №08, maddə 675) ilə
"Ətraf mühitin və təbii ehtiyatların dövlət monitorinqinin aparılması qaydaları haqqında
Əsasnamə"nin 6.7.1-ci bəndin ikinci və üçüncü abzaslarında "Ekologiya və Təbii Sərvətlər
Nazirliyinə" sözlərindən əvvəl " Fövqəladə Hallar Nazirliyinə və" sözləri əlavə edilmişdir.
[4]
7 avqust 2009-cu il tarixli 122 nömrəli Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
Qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2009-cu il, №08, maddə 675) ilə
"Ətraf mühitin və təbii ehtiyatların dövlət monitorinqinin aparılması qaydaları haqqında
Əsasnamə"nin 6.10.2-ci bəndə üçüncü abzas əlavə edilmişdir.
[5]
7 avqust 2009-cu il tarixli 122 nömrəli Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin
Qərarı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2009-cu il, №08, maddə 675) ilə
"Ətraf mühitin və təbii ehtiyatların dövlət monitorinqinin aparılması qaydaları haqqında
Əsasnamə"nin 6.10.3-cü bəndə doqquzuncu abzas əlavə edilmişdir.
Dostları ilə paylaş: |