QəDİm diyari xinaliq azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı
Yüklə 397,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
biri adi qara sal daş olsa da digəri qədim Orxon abidələrində olduğu kimi insan silueti formasında kobud şəkildə yonulmuş ağ daşdan ibarətdir (şəkil 14).
Məlumdur ki, Monqolustan ərazisində tapılmış Orxon- Yenisey əlifbasının olduğu qəbir abidəsində də daşdan kobud çəkildə yonulmuş insan heykəli aşkar edilmiıdir (19, 180). Maraqlıdır ki, Gabbar baba pirindəki baş daşı da eyni formada ağ daşdan kobud şəkildə yonulmuş insan heykəlini xatırladır. Həmçinin bu pirin yerləşdiyu qəbiris- tandakı daşlardan birinin üzərində müşahidə etdiyumiz qədim dini təsəvvürlərə əsaslnan rəsmlər və işarələr böyük bir təsvir kompozisiyası cızıldığını müşahidə etdik (şəkil 10). Bu təsvirlərin qədim Şumer ideologiyası ilə bağlı olduğunu ehtimal etmək olar (13,51). Kənd əhalisinin söylədiklərinə görə, ümumiyyətlə, Cabbar baba nəslindən olanlar həmişə müqəddəs sayıl mışlar və kəndin ağsaqqllarından olan Hacı Suvahil baba həmin nəslin varisidir. Maraqlıdır ki, Şəki-Zaqatala böl gəsində də Suvagil adlı qədim kənd mövcuddur. Beləliklə də, yuxarıda bəhs etdiyimiz Vardanlı qəbri ilə Cabbar baba qəbrinin eyniyyət təşkil etməsinin təsadüfolmadığı qənaitinə gəlmək olar. “Cabbar baba” pirində daş kultunun da izlərinə rast gəlininr. Pirin içərisində qoyulmuş müxtəlif ölçülü və yumru formalı daşlar xalq arasındakı rəvayətlərə görə balalayırdı və büna görə də məhsuldarlıq simvolu hesab olunurdu. Piri ziyarəıtə gələn sonsuz qadınlar bu daşlan öpərək övlad sahibi olacaqlarına inanırdılar (şəkil 14) Beləliklə, bu qədim pirdə izləri qalan istər ay kultu, istərsə də daş kultu simvolları qədim türk inanclar sisteminin bir parçası idi. 33 X ıd ır Nəbi piri. Xınalıq kəndinin cənub hissəsində yerləşən “Xıdır Həbi” piri çay daşlarından hörülmüş divarlarla əhatə olunmuşdur. Pirin düz qapısının ağzında gillə suvanmış qəbir, qəbirin üzərində isə məhsuldarlıq simvolu olan yumru çay daşları var. Bu pir xalq inamına görə xəstələrə (xüsusilə də dişi ağrısına) və səfərə gedənlərə kömək olurdu. Xıdır Nəbi pirinə xüsusilə də yaz ərəfəsində Xıdır Nəbi bayramında qurban gətirmək adəti də mövcuddur. Ziyarətə gələnlər buradakı qəbirin üzərinə arpa səpərdilər. Buna görə də qəbirin ətrafında hər zaman təzə arpa cücərtiləri görmək olardı. (8) Onu da qeyd edək ki, ekspedisiya zamanı biz də pirə arpa gətirib yerə səpmək adətinə rast gəldik. Məlumatçılärımızın söylədik lərinə görə səfərə gedənlər əsasən bu pirə nəzir kimi arpa dənələri gətirirdilər. ** M araqlıdır ki, İraqda yaşayan türk əsilli kərküklərdə səfərlə bağlı qədim adətə görə “obadan köçmək istəyəndə arpa əkər, arpa göyərəndə köçərdilər”* (20, 21). Bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır ki, bütün türk xalqlarında “Xıdır Nəbi”, “Xıdır Əlləz”, “Xıdır İlyas” adı ilə bilinən Xızır Peyğəmbər inancı mövcuddur və Xızır-Xıdır od, yaşıllıq, dirilik (əbədilik) simvolu olmaqla bərabər yolda qalanlara, itənlərə yardım edən mifoloji obrazdır. (5. 128) Bütün bunlar Şahdağ etnik qrupuna aid olan etnosların qədim türkmənşəli tayfaların varisləri olması ehtimalımızı bir daha təsdiq edir. Bahar mərasimlərində ziyarət olunan Xıdır Nəbi pirində bütün türk xalqlarının qədim mifologi dünyagörüşündə məhsuldarlıq, təbiət və həyat simvolu kimi müqəddəsləşdirilən Xızıra sitayişin qalıqları özünü göstərir. Xıdır Nəbi pirinə keçmişlərdə gələnlər daha bir qə dim ayin icra edərək ziyarətgahdakı qəbirin bir küncündə 34 yağış damcılarının toplandığı çökəklikdən palçıq götürüb alınlarına yaxırdılar (8). Bu adətə Azərbaycan ədəbiy yatında - Y. V. Çəmənzəminlinin əsərində də təsadüf edilir. Qədim Azərbaycan adətinə görə hörmətli və əziz bir şəxs öləndə hüzr sahibi və hüzrə gələnlər başlarına, paltarlarına palçıq sürtərlərmiş. M araqlıdır ki, Kərkük dolaylarının yas
mərasimlərində bu adət
indi də
mövcuddur (20, 30). Yerli əhali bu pirin diş ağrısına da kömək olduğuna inanırdı. Diş ağrısını kəsmək üçün qəbirin ətrafından bir dəstə ot qoparılaraq qəbirin üzərinə qoyulurdu. İnama görə ot çürüdükcə diş ağrısı da kəsməli idi. Burada da ibtidai inanclar sisteminin bir parçası olan magiyanın qalıqlarını görmək mümkündür. Göründüyü kimi, Xınalıq ərazisində yerlışən “Xıdır Nəbi” piri də kökləri ilkin inanclar sisteminə söykənən qədim pirlərdən biridir. Q üllə p iri. Xınalıq kəndində hüzırda ancaq xara balıqları qalan cox qədim vəmaraqlı arxitekturaya malik olan və qülləvari formada olduğuna görə Qüllə piri adla nan bir ziyarətgah da mövcud olmuşdur. Kənd əhalisinin təsvir etdiyinə görə bu abidə kəndin digər abidələrinə bənzəməyən, olduqca fərqli formada inşa edilmiş qədim bir pir olmuşdur. Məlumatçıların söylədiyinə görə beş və ya altı guşəli bünövrəsi olan və yuxarıya getdikcə daralan formada, ən yuxarı hissəsində gündoğan tərəfə açılan tək bir pəncərəsi olan, qapısı Qiblə dağı tərəfdən açılan bir tikili idi. Məlumdur ki, islam dininə ibadət edənə qədər türklər hətta evləri də üzü şərqə yəni gündoğana tikərdilər. Məlumdur ki, qədim Şumerdə Goy üzünü müşahidə etmək və zikr etmək üçün belə qülləli məbədlər (zikkuratlar) inşa edilirdi (13). Görünür Qüllə piri adlanan bu qədim məbəd
Yüklə 397,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|