QəDİm diyari xinaliq azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı
Yüklə 397,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
Əksinə, aramsız yağışlar zamanı günəşçağırma ayini icra edilirdi; “qujul “adlı müqəvva kəndin gəncləri tərəfindən bəzədilərək kənd boyu gəzdirilir və “Günəş- çağırma” mahnıları oxuyardılar (və pay yığardılar) və pay yığardılar. Bu zaman gənclərə məhsuldarlıq və bərəkət simvolu kimi yumurta və şirniyyat paylanardı. Bu qədim ayinə Azərbaycanın bütün bölgələrində rast gəlinirdi. Hazırda yalnız əyləncə xarakteri daşıyan bu qədim ayin, təbii ki, qədim Azərbaycan tayfalarımnı kocmoqonik inamları ilə əlaqədar idi. Müxtəlif fonetik fərqliliklə səslənən qodu kəlməsi (huda-huday, quda-qodu, qujul vəs.) qədim türk xalqlarında göylər tanrısını ifadə etdiyi şübhəsizdir. XIX əsrə aid bir mənbədə də qodunun Azərbaycan əhalisi tərəfindən “Günəş və Ay “kimi izah olunduğu yazılır (22, 128). Ciddi astral biliklərə sahib olan qədim Azərbaycan sakinləri fəsillərin bir-birini əvəz etməsinini məhz ulduzlar topasının Ay və Günəşlə qarşılaşması ilə əlaqədar olduğunu anlamış və yerdə dini- magik mərasimlərlə təbiət hadisələrinə təsir göstərməyə, bunula da təbiəti özlərinə ram etməyə çalışmışlar. Quda- qujul (xmalıqca) kəlməsinin mənşəyinə gəlincə isə qeyd etmək lazımdır ki, qədim şumer, həmçinin Azərbaycan münəccimlərinin də müşahidəsində də bahar girəndə goy üzündə oküz və maral adlı ulduz topaları üfüqdə yox olur və yalnız bundan sonra günəş çıxır. Maraqlıdır ki, qədim şümer
dillərində öküz-qud, öküz-maral isə
qudaa deməkdir. Beləliklə də. minilliklər boyu bütün türkmənşəh xalqların icra etdiyi “Qud-quda”, “qodu-qodu” və ya xınalıqların ifadə etdikləri kimi “qujul” mərasiminin ıəqiqi kökləri üzə çıxır və Azərbaycanın qədim şumer nədəniyyəti ilə dərin etnogenetik əlaqələrimin olduğu :htimalımız daha artır. Qeyd etmək lazımdır ki. Xinalıq 39
əhalisinin də dərin astral biliklərə sahib olduğu həm yuxanda bəhs etdiyimiz qədim kosmoqonik inamların izlərində özünü göstərir, həm də kənd sakini Z. Şərifovun verdiyi məlumata görə Xınalıq əhalisi də göydəki ulduzlar topasının hər birini yerdə simvolik heyvan obrazları ilə özlərinəməxsus şəkildə adlandırmışlar. Məlumatçı xınalıq dilində 12 bürcün adının olduğunu sğyləmişdir. B aba dağı. Bu ərazidə digər müqəddəs dağ olan , Baba dağının zirvəsində olan oyuğun altında xalq arasındakı rəvayətə görə Baba adlı müqəddəsin qəbri var. Dişi ağrıyan, övladsız qadınlar və s. bu piri ziyarət edirlər. Baba dağını 7 dəfə ziyarət etmək əhalinin inamıma görə Həcc ziyarətinə bərabərdir (23). Bu pirə 'ətraf rayonlardan da - Quba, Qusar, Xaçmaz. Dəvəçi, İsmayıllı, Şamaxı, j Ağsu rayonlarından da ziyarətə gəlirlər. Baba dağının şimalında Aman evi adlanan sığınacaq da var. Yerli əhali arasındakı inama görə Baba dağının şimal yamacı qüzeyində tüksək dağlıq meşəsinin bir talası xüsusilə müqəddəs bir yer kimi qorunur. Buna səbəb Baba dağı adının müqəddəs sayılmasıdır. Baba dağ əfsanələ rindən birində çox uzaqlardan gələn Baba adlı müqəddəs şəxs torpaqsız- bitkisiz uca dağın başında, qarla örtülü zirvələrdə qeyri-adi taxıl növü yetişdirmişdir. Buna görə də bu tala xüsusilə müqəddəs bir yer kimi qorunur. Ümumiyyətlə, qədim Asərbaycan sakinləri dağı ulu baba-soyun başlanğıcı kimi müqəddəsləşdirmiş, dağı həm də Göydən, Günəşdən gəlmiş müqəddəs başlanğıc, qoruyucu kimi mifikləşdirmişdilər. Maraqlıdır ki, qədim qıpçaq əfsanəsinə görə mifolji personaj olan “Babay ağa” hər zaman göydə uçaraq insanlara xoşbəxtlik gətirirdi. Onun endiyi ərazi müqəddəs yer sayılırdı (12, 67). göründüyü kimi qədim qıpçaq mifoloji obrazı “ Babay 40 ağa” ilə Baba adlə mifik şəxsiyyət arasmda müəyyən oxşarlıq var. Qeyd etmək lazımdır ki, qədim skif miflərində də Günəş tanrısı Papay adlanırdı və bu türk dillərində baba, ulu baba kimi tərcümə edilir (28). Şahdağ kəndlərində Günəş kultu ilə bağlı qədim inaclarında “baba”kəlməsinə tez-tez rast gəlinməsi (Baba dağı, “baba qolu”daşı, baba daşı və s.) bir daha bu qədim Azərbaycan sakinlərinin qədim köklərindən xəbər verir. Bundan başqa ziyarətə gələnlər Baba dağındakı müqəddəs sayılan bulağın da suuyundan içirdilər. Bir sıra türk xalqlarında da su ilə dağ ruhunun birləşdirilməsi məlumdur. Məsələn, Altay türklərindən olan şorların su ilə dağ ruhuna həsr olunmuş birgə ayin keçirdikləri məlumdur (25). Göründüyü kimi, bu inancın izlərinə həm Tufan dağı, həm də Baba dağı ziyarətgahlarında rast gəlinir. Umuiyyətlə, xalq arasındakı inama görə Baba dağı canlı bir varlıqdır və Baba dağından götürülən hər bir daş parçası bu daş bədənin bir hissəsi kimi müqəddəs hesab edilir. “Baba daşı” adlanan belə daşlar bərəkət, məh suldarlıq simvolu kimi evlərdə saxlanırdı. Hətta quraqlıq zamanı, yağışçağırma ayininin icrasında Xınalıq əhalisi özlərinin ifadə etdikləri kimi “təmiz, pak bir adamın Baba dağından daş götürərək Damdamınkaya atması ilə yağış yağacağına inanırdılar. Şahdağ etnik qruplarından biri olan qrızlarda toy ərəfəsində bəyin 7 atlı ilə pirə gedib onun başına dolanması adəti mövcuddur. Məlumdur ki,
qədim Azərbaycan sakinləri ati günəşin yerdəki simvollarından ən başlıcası kimi müqəddəsləşdirmişlər. Strabon yazırdı ki, atı massaqetlər ən böyük sürətlə hərəkət edən canlı hesab edərək onun göylərə daha tez çatacağına inanır və 41
Yüklə 397,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|