QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TEMPERATUR STRATİFİKASİYASI
- TERATOLOGİYA (yun. teras - eybəcər)
- TERMİK AMİL (temperatur amili)
- TERMİTOFAQLAR
- TERMOBİOTOP
- TERMOFİTLƏR
- TERMOTAKSİS
- TERMOTROPİZM
- (frans. terrasse)
- TEST OBYEKTİ (ing. test – təcrübə, sınaq)
427
hal çirkləndiricilərin şaquli diffuziyasını pozur, çirklənmiş hava (alt qat) yuxarı isti qat tərəfindən sıxılır, bu zaman smoq təhlükəsi baş verir.
müxtəlif temperaturlu su kütlələrinin laylığı (qat-qat yerləşməsi). TENZİDLƏR – (sintetik, səthi aktiv maddələr) – iki mühitin arasında toplanmış kimyəvi maddələr. (məs. su və hava arasında). TERATOGENLƏR – orqanizmə təsir etdikdə teratogenoz eybəcərlik və başqa inkişaf anomaliyası törədir. TERATOLOGİYA (yun. teras - eybəcər) – morfogenezin anormal inkişafı və quruluşu, qismən eybəcərliyi və pozulmanı öyrənən fənn (an- tropogen mənşəli toksik maddələrin təsiri ilə).
məməliləri tədqiq edən sahəsi. TERMAL BİTKİ ÖRTÜYÜ – isti temperaturlu bulaqların və sahillərin bitki örtüyü. T.b.ö.-nün tərkibinə yosunlar, aktinomisetlər, göbələklər, bəzi ayıdöşəyilər və çiçəkli bitkilər daxildir.
°C və daha yüksək tempera- turlu yeraltı suları. İsti bulaqlar, qeyzer və buxar şırnaqları şəklində təzahür edir: kimyəvi və qaz tərkibi, minerallaşması müxtəlif olur. T.s.- dan qədimdən müalicə məqsədi ilə istifadə edilmişdir. T.s. Azərbaycan Respublikasında Kəlbəcər, Astara, Lənkəran, Masallı, Dəvəçi, Quba rayonlarında və Abşeron yarımadasında var.
bağlı təsir göstərən amil. TERMİTLƏR (Isoptera) – həşərat dəstəsi. Tarakanlara və dəvədəlləyilərə yaxındır. T. yuvalarda bir neçə yüz milyon fərdə qədər «ailə» halında yaşayırlar. T.-in əsas qida mənbəyi oduncaqdır. Bəziləri yalnız kif göbələkləri ilə qidalanır. Dünyada 6 fəsiləyə aid 2600, Azərbaycanda iki növü yaşayır.
qarışqayeyənlər və s.). TERMOBİONTLAR – isti qaynaqlarda (90-100 °) daim yaşayan orqanizmlər (məs. bəzi diatom və göy-yaşıl yosunlar-isti qaynaqlarda, 50-85
°temperaturda, bəzi bakteriyalar 95-100° temperaturda). TERMOBİOTOP – bəzi bakteriya və yosunların yaşadığı isti qay- naqlar (95-100 °).
°C-dən
yuxarı temperaturda yaşayan orqanizmlər (əksər orqanizmlər üçün məhv olma temperatur). T. isti bulaqlarda, termal sularda, torpağın üst qatında, 428
torfda, peyində yaşayır. Bəzi aktinomisetlər, göbələklər, yosunlar, bəzi ayıdöşəyikimilər.
(bəzi bakteriyalar, ibtidailər, malyusklar və s.). TERMOGEN MİKROORQANİZMLƏR – qıcqırma prosesində iştirak edən mikroorqanizmlər: bu zaman üzvi substratın oksidləşməsi gedir və çoxlu miqdarda istilik ayrılır.
prosesində özündən ətraf mühitə xeyli istilik (+70-80 °C-dək) ayıran bakteriyalar. T.b.-a yüksək temperaturda inkişaf edən bakteriyalar aid- dir. Üzvi maddələrlə zəngin olan torf, meşə döşənəyi, peyin və quru ot- da çoxalır, onların populyasiyalarının ən intensiv böyüməsi 50 °C-dən yüksək temperaturda gedir. T.b. öz mühitinin yanmasına özü «səbəbkar»” ola bilər. TERMOMETR – mühitlə bilavasitə təmasda olduğu yerin (sahənin) temperaturunu ölçmək üçün cihaz. T.-lər XVI – əsrin sonu, XVII əsrin əvvəlində meydana gəlmişdir. Məqsədlərinə görə müxtəlif termometrlər – maye, qaz, termoelektrik və bir çox b. mövcuddur. TERMONASTİYA –temperaturun təsiri altında bitkinin hərəkəti. Məs. lalənin və zəfəranın çiçəyi temperatur aşağı olduqda qapanır, tem- peratur çoxaldıqda-açılır: yoncanın yarpaqları hava isti olduqda bir- birinə yaxınlaşaraq (sıxılaraq) aşağı sallanır, sərin vaxtda isə yarpaqlar düzələrək normal vəziyyət alır. T. bitkinin ətraf mühitin temperuturunun dəyişməsinə qarşı adaptiv reaksiyası sayılır. TERMOSFER –Yer səthindən 80 km-dən 800 km arasında atmosfe- rin çox seyrək qatı, 200-300 km-ə qədər temperaturun kəskin qalxması ilə səciyyələnir (1500 °-yə qədər). TERMOTAKSİS – heyvanların (infuzorlar, həşəratlar və s.) optimal temperatur zonasına doğru istiqamətlənmiş (səmtlənmiş) hərəkəti. TERMOTERAPİYA, İSTİLİK MÜALİCƏSİ – Fizioterapevtik müalicə üsulu; orqanizmə istilik təsiri göstərən müxtəlif fiziki vasitələrin müalicə məqsədi ilə titbiqi. Ev şəraitində su və elektrik isidicilərindən, habelə isidici kompreslərdən, təpitmələrdən istifadə edi- lir. Tibb müəssisələrində T. parafin, torf, müalicə palçıqları, ezokeriq, isti qum, yerli və ümumi vannalar, eyni zamanda günəş şüaları, müxtəlif elektrik və s. vasitələrlə həyata keçirilir.
tilik mənbəyinə (müsbət T) və ya əksinə (mənfi T) doğru əyilməsi. TEROFİTLƏR (yun. theros - yay) – birillik bitkilər. 429
TERRAS (frans. terrasse) – Yamaclarda pillə-pillə yerləşən, səthi üfiqi və ya bir qədər meylli olan relyef forması. T. əsasən suyun eroziya, abraziya və akkumlyativ fəaliyyəti nəticəsində əmələ gəlir. T.-lar mənşəyinə görə struktur və akkumlyativ T.-lara bölünür. Dağ yamaclarında torpaq eroziyasının qarşısını almaq məqsədilə buldozer, qreyder və xüsusi terrasyor deyilən mexanizmlərlə süni terras- lar düzlədilir və orada bağlar, meşə-bağlar salınır. Belə terraslar, Siyəzən, Dəvəçi, Şamaxı, Zəngilan və digər rayonlarda düzəldilmiş və orada badam, püstə, eldar şamı və digər ağac cinslərindən bağlar, meşə bağlar salınmışdır. Daşkəsən, Kəlbəcər, Laçın və b. rayonlarda keçmişdə uzun dövr eyni istiqamətdə kotanla şumlama nəticəsində süni terraslar (yerli dildə «tax- talar»”) yaranmışdır. Hazırda bu terrasların «taxta»” hissəsindən taxıl əkini, biçənək kimi istifadə edilir. Meylli hissəsində isə çox yerdə təbii olaraq ağac və kollardan meşəliklər yaranmışdır.
edən növlər (mamırlar, şibyələr). TEST OBYEKTİ (ing. test – təcrübə, sınaq) –təsir dərəcəsinə görə mühitin keyfiyyəti üzrə fikir toksikatının qatılığı ilə ifadə olunur. TEST PERSONU – ekosistemin iki fraqmentində növün ayrılıqda növ tərkibi və sayının nisbətinin təyini metodu. TEST SAHƏSİ – landşaft komponentlərinin əsas xassələrini, Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|