QəRİbov asəF ƏZİzov anar
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
53 verilməsi üçün şərait yaradır. Torpağın ucuz olması əkinçilikdə xərclərin mahud istehsalına nisbətən az olmasını şərtləndirir. İşçi qüvvəsinin çatışmazlığı isə əksinə, A ölkəsində mahud istehsalının bahalı olmasına səbəb olur. Hekşer və Ohlin ticarət əlaqələri yaranana qədər qiymətlərdə olan fərqi məhz bununla izah edir. Həmin nəzəriyyəyə əsasən, istehsal amilləri ilə nisbi təmin olunma və onlardan istifadə olunma dərəcəsi ticarət əlaqələri yarandıqdan sonra A ölkəsində mahudun deyil, buğdanın ixracını şərtləndirir. Hekşer və Ohlin nəzəriyyəsinə görə hər bir ölkə müqayisəli üstünlüyə malik olduğu əmtəə istehsalı üzrə ixtisaslaşaraq, onu ixrac edir. İxrac bu əmtəənin istehsalı üçün istifadə olunan amillərə tələbatı artırır. Digər tərəfdən ölkədə nisbətən az olan amillərlə istehsal edilən əmtəələr idxal edilir ki, bu da amillərə olan tələbin azalmasına səbəb olur. İxrac nəticəsində ölkədə bol olan istehsal amillərinə tələb artdığı üçün onların qiymətləri də artacaqdır. Digər tərəfdən idxal ilə ölkədə qıt və bahalı olan amilə tələb azalacağı üçün qiymətlərdə azalma özünü göstərəcəkdir. Həmin nəzəriy- yəyə görə xarici ticarət ölkələrin malik olduqları izafi amillərin qiymətini aşağı salaraq, ölkələr arasında istehsal amillərinin qiymətlərinin tənzimlənməsinə gətirib çıxarır. Məlum şərtlər daxilində istehsal amilləri qiymətlərinin tənzimlənməsinə yö- nəlmiş bu proses, əslində qiymətlərdə tam bərabərlik təmin edilənə qədər davam etməlidir. Lakin, real iqtisadi həyatda özünü qoruyub saxlaya bilməsi ölkələr arasında istehsal amil- ləri qiymətlərinin tam olmasını təmin edə bilmir. Bundan başqa ölkələr arasında istehsal funksiyalarının fərqli olması, istehsal amillərinin eyni tipli olmaması, xarici ticarətin tarif və kvotalar ilə məhdudlaşdırılması və inhisarların mövcudluğu kimi amil- lər qiymətlərin tam tənzimlənməsinə mane olur. Ümumi olaraq Hekşer-Ohlin nəzəriyyəsi xarici ticarətin aşağıdakı sxemini verirdi: Xarici ticarət iqtisadi strukturu maksimum fərqlənən (istehsal amillərinin qeyri-bərabər bölgü- 54 sü nəticəsində) ölkələr arasında ən çox və xüsusən səmərəli ol- malıdır. Eyni tipli istehsalları bir ölkədə cəmləşdirmək lazım- dır. Xarici ticarət o zaman səmərəli olur ki, o ayrı-ayrı dövlət- ləri eyni tipli məhsulların istehsalından imtina etməyə sövq edir, yəni istehsalın sahələrarası ixtisaslaşmasını artırır. Ölkələr izafi amillərdən maksimum istifadə etdikləri malları ixrac etməlidirlər. Bu zaman azad ticarət həmin amil- lərin qiymətlərini tənzimləməlidir. Xarici ticarət həmçinin əmək haqqı, faiz dərəcələri, renta ödəmələrini də tənzimləmə- lidir. İstehsal amillərinin qeyri-bərabər bölgüsü beynəlxalq in- vestisiyaları təşviq etməlidir. Beynəlxalq ticarət və beynəlxalq investisiyalar qarşılıqlı şəkildə biri-birini əvəz etməlidir. Lakin, beynəlxalq ticarətin sonrakı inkişafı qarşıya yeni-yeni suallar qoyurdu və Hekşer-Ohlin nəzəriyyəsində irəli sürülən fərziyyələrin real həyatda özünü tam göstərdiyini demək mümkün deyildir. Yalnız onu göstərmək kifayətdir ki, bu nəzəriyyədə real həyatda güclü təsirə malik olan tələb amili nəzərə alınmamışdır. Halbuki bu amil nəticəsində nəzəriyyədə irəli sürülən əsas müddəalar ilə əldə edilən nəticələr tamamilə bu müddəaların əksinə ola bilər. Xekşer-Olin teoreminin şərhini ümumiləşdirsək, belə nəticəyə gəlmək mümkündür ki, ancaq istehsal faktorları ilə təmin olunmanın milli xüsusiy- yətləri nəzərə alınmaqla formalaşmış sahələrə malik olan səna- yenin mövcudluğu şəraitində milli gəlirin artımına imkan verən maksimal təsərrüfat effektinə nail olmaq mümkündür. Bu ideya dövlətin beynəlxalq mübadiləyə qarışmasının onun səmərəlili- yini azaldacağı haqqında subyektiv nəticə çıxarılmasına gətirir. Müasir iqtisadçıların bir çoxu Xekşer-Olin teoreminin müddəaları ilə razılaşır. Lakin bu teorem heç də həmişə ölkənin idxal və ixracında müəyyən malların üstünlük təşkil etməsinin səbəblərinə tam cavab vermir. Belə ki, nobel mükafatı laueratı ABŞ iqtisadçısı Vasiliy Leontyev 1954-cü ildə ABŞ-ın idxal və ixrac məhsullarına çəkilən əmək və kapital xərclərinin təhlili 55 haqqında məqalə dərc etdirmişdir. O, Xekşer-Olin nəzəriyyə- lərini təkzib etmir. Lakin sübut edirdi ki, ABŞ-da kapital isteh- sal amili kimi digər amillərdən o qədər də çox deyildir. İxrac olunan əmtəələrdə becərilən torpaq və ixtisaslı əmək amilləri daha artıqdır. Eləcə də o, belə nəticəyə gəlir ki, ixracda elmi tədqiqat sahələrinin əlaqələndirilməsi üzrə yüksək dərəcədə təmərküzləş- miş sahələrdə istehsal olunan məhsulların xüsusi çəkisi daha çoxdur. Buradan da «elmtutumlu sahələr» anlayışı yaranmışdır. Ona görə də, elmtutumlu əmtəə dedikdə elə əməktutumu başa düşülür. O, əsaslandırır ki, ABŞ daha çox kapitaltutumlu deyil, əməktutumlu məhsul ixrac edir. O, göstərir ki, müəyyən miqdar kapital ilə ABŞ-ın bir adam ili başqa ölkələrin üç adam ilinə bərabərdir. ABŞ- ın yüksək əmək məhsuldarlığı yüksək ixtisaslı ABŞ fəhlələri ilə bağlıdır. Bütün bunlar «Leontyev ziddiyyəti» adlanır. Bunun əsasında da «ixtisaslı işçi qüvvəsi» modeli yaranmışdır. Bu modelə əsasən istehsalda üç amil deyil, dörd amil iştirak edir: kapital, torpaq, ixtisaslı əmək və ixtisassız əmək.Buradan, belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, beynəlxalq ixtisaslaşmanın əsasın- da təkcə ölkələrin hər hansı bir istehsal faktoru ilə təmin olun- masındakı müxtəliflik durmur, burada bu və ya digər istehsal faktorlarından daha səmərəli istifadə edilməsi məsələsi də mey- dana çıxır. Məsələn, ABŞ iqtisadçısı R.Ridker “Cənubi Asiya- da məşğulluq” əsərində bu ölkədə işsizlik səviyyəsinin möv- cudluğunu onunla izah edir ki, bu ölkələrdə istehsalın strukturu istehsal amillərinin bölgüsünün tələblərinə uyğun gəlmir. Bu dövrlərdə C.Keyns beynəlxalq ticarət və beynəlxalq kapital hərəkətinin alternativ olması haqqında mühüm bir müddəanı ortaya atdı. O, göstərdi ki, istehsal amillərinin hərəkəti müəyyən şərtlər daxilində beynəlxalq ticarəti əvəz edə bilər. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin dərinləşməsi ilə əlaqədar olaraq yeni yaradılan texnologiyalar və onların ölkələr Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|