QəRİbov asəF ƏZİzov anar
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
103 s. qarşılıqlı əlaqələr yaratmaqdan və onları tənzim etməkdən ibarətdir. Təsərrüfat fəaliyyətini həyata keçirmək üçün müəssisə öz əmlakını formalaşdırmalıdır. Bu əmlak müəssisənin öz mül- kiyyətində ola bilər və ya təsərrüfat fəaliyyətini həyata keçir- mək üçün ona verilə bilər (dövlət tərəfindən, icarə müqaviləsi əsasında və s.) . Müəssisənin əmlakının (mülkiyyətinin) mənbələri aşağı- dakılardır: - müəssisənin təsisçilərinin maddi və pul vəsaitləri; - məhsulun, işlərin və xidmətlərin reallaşdırılmasından əldə edilən gəlir; - qiymətli kağızlar və onların satışından alınan gəlirlər; - müxtəlif səviyyəli büdcələrdən alınan dotasiyalar və kapital qoyuluşları; - əvəzsiz ödəmələr və xeyriyyəçilərin ödəmələri; - digər müəssisə və təşkilatların, habelə vətəndaşların ianələri; - müsabiqə, auksion, tender vasitəsilə dövlət mülkiy- yətinin satın alınması; - səhmləşdirmə vasitəsilə dövlət mülkiyyətinin alın- ması; - qanunvericiliklə qadağan olunmayan digər mənbələr. Qanunvericiliyə uyğun olaraq şəxsi mülkiyyətdə, döv- lət, bələdiyyə mülkiyyətində, habelə ictimai və dini təşkilat- ların mülkiyyətində olan müəssisələr yaratmaq və onların fəaliyyətini təşkil etmək olar. Mülkiyyət formasından asılı ola- raq milli iqtisadiyyatda fəaliyyət göstərən müəssisələrin aşa- ğıdakı formaları vardır: fərdi (şəxsi, ailə) müəssisələr; dövlət, bələdiyyə müəssisələri, habelə şəxsi, dövlət, bələdiyyə mülkiy- yətləri; xarici dövlətlərin hüquqi və fiziki şəxslərinin, ictimai təşkilatların mülkiyyəti əsasında formalaşan qarışıq müəs- sisələr. 104 Fərdi (şəxsi, ailə) müəssisələr vətəndaşların şəxsi mül- kiyyəti əsasında təsis edilir. İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə bu tipli müəssisələrin xüsusi çəkisi yüksəkdir. Fərdi mülkiyyətə əsaslanan müəssisələrin aşağıdakı üstün cəhətləri vardır: - təşkili sadədir; - tam müstəqildirlər; - fəaliyyət azadlığına və çevikliyinə malikdirlər; - yüksək maddi maraq motivlərinə cavab verirlər; - az təşkilat xərcləri tələb olunur; - dəyişən şəraitə daha tez uyğunlaşırlar və s. Bu tipli müəssisələrin mənfi cəhətinə aşağıdakılar aid edilə bilər: - iri həcmli kapital qoyuluşlarının cəlb edilməsinin çətinliyi; - fəaliyyət müddətinin qeyri-müəyyənliyi; - borclar üzrə cavabdehliyin qeyri-məhdudluğu; - menecment ixtisaslaşmasının çatışmazlığı. İcarə müəssisələri mülkiyyət (əmlak) sahibi ilə (icarəyə verənlə) mülkiyyəti icarəyə götürənlər (icarədarlar) arasında bağlanan icarə müqavilələri əsasında yaradılır. İcarə müqavilələri müəy- yən müddəti əhatə edir və icarəyə götürülən mülkiyyət (əmlak) müqabilində mülkiyyət (əmlak) sahibinə müəyyən haqq ödənil- məsini nəzərdə tutur. Dövlət müəssisələri dövlət hakimiyyət orqanları tərəfin- dən yaradılır. Dövlət müəssisələrinin mülkiyyəti dövlət büdcəsi və ya digər dövlət müəssisələrinin vəsaiti, əldə edilən gəlirləri vasitəsilə formalaşdırılır. Bələdiyyə müəssisələri yerli hakimiyyət orqanları tərə- findən yaradılır. Bu tipli müəssisələrin mülkiyyəti də müvafiq səviyyəli büdcə vəsaitləri və ya digər bələdiyyə müəssisə- lərinin vəsaiti, əldə etdikləri gəlirləri hesabına formalaşdırılır. 105 Bilavasitə kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olan müəs- sisələrin isə aşağıdakı formaları vardır: fərdi sahibkarlıq fir- ması, tərəfdaşlıq (yoldaşlıq), korporasiya. Fərdi sahibkarlıq firması - sahibinin öz maraqları na- minə sərbəst surətdə təsərrüfat fəaliyyəti göstərdiyi müəs- sisədir. Fərdi sahibkar öz firmasını idarə edir, mənfəət götürür, bütün öhdəlikiər üzrə fərdi qaydada məsuliyyət daşıyır. Fərdi firmanın sahibkarı işçilərin işə götürülməsində, işdən azad edilməsində, müqavilələrin, kontraktların imzalanmasında, is- tehsalın, işin, xidmətin həcminin müəyyən edilməsində, onlara qiymət qoyulmasında və s. sərbəstdir. Fərdi sahibkarlıq firma- sının təşkilinin idarə edilməsinin sadəliyi, fəaliyyət sərbəstliyi, güclü maddi maraq - əldə edilən mənfəətin fərdi qaydada sahibkara mənsubluğu - onun üstün cəhətlərindəndir. Maliyyə və material imkanlarının rnəhdudluğu, firmadaxili ixtisaslaş- manın zəifliyi, qeyri-məhdud cavabdehlik fərdi sahibkarlıq firmasının zəif cəhətləri hesab oluna bilər. Tərəfdaşlıq (yoldaşlıq) - bu bir neçə şəxs tərəfindən yaradılan və idarə edilən müəssisə və ya firmadır. Burada əsas hüquqlar hamıya məxsusdur, ancaq elə tərəfdaşlıqlar (yoldaş- lıqlar) ola bilər ki, burada firmanın bütün fəaliyyətinə cavab- dehlik olanlarla yanaşı, onun fəaliyyətinə firmadakı payı həc- mində cavabdeh olanlar da mövcud olsun. Bu cür tərəfdaşlıq "məhdud məsuliyyətli tərəfdaşlıq (yoldaşlıq)" adlanır. Korporasiya - hər bir sahibkarın yatırdığı vəsait müqa- bilində cavabdehlik daşıdığı hüquqi şəxs statusuna malik olan müəssisəyə və ya firmaya deyilir. Korporasiya - paylar əsasın- da formalaşdırılmış cəmiyyətdir. Cəmiyyətin səhmlərini alan hər kəs korporasiyanın mülkiyyətçisinə çevrilir. Bu yolla külli miqdarda insanların şəxsi vəsaitləri korporasiyaya cəlb edilir. Səhmlərin sahibləri onların müqabilində korporasiyadan divi- dendlər alırlar. Səhm sahibləri yalnız səhmləri alarkən sərf etdikləri məbləğ miqdarında risk edirlər. Korporasiya onun Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|