Qubadlinin yer- yurd adlari (mononimleri). pdf
Yüklə 18,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
16 Təkzibolunmaz faktdır ki, qoyulmuş və deyilmiş adlar hansı dildədirsə, o ərazi həmin dildə danışan xalqın tarixi ərazisidir. Toponim torpağın dilidir, özündə olan sirləri bizlərə açıb danışır. Azərbaycan səyyahı Hacı Zeynalabdin Şirvani Azərbaycanın və gəzdiyi digər yerlərin adlarını kitablarında yazarkən Qubadlı ərazisindən bir çox yer adlarını da göstərmişdir (Göy qala, Quşçu düzü, Məmər məscidi). Xalqımızın böyük şair və alim oğlu A.Bakıxanov bir çox tayfa və yer adlarını izah edərkən onların çox qiymətli mənbə olmasını belə yazırdı: “Nəinki əsrlər, hətta min illər belə ölkənin çox yerlərinin və tayfalarının adlarını məhv edə bilməmişdir. Əgər o yerin dağını, daşını, qəbrini tədqiq edirsənsə, o xalqın mənşəyini bilmiş olursan”. Rayonumuzun əkin sahələrini, kənd təsərrüfatını, çaylarını, bulaqlarını, göllərini, orada yaşayan baba- larımızı araşdırarkən o yerlərdə olan adlar xalqı- mızın həmin ərazilərdə qədim dövrdə yaşamaları və məşğuliyyətləri haqqında ətraflı məlumat verir. Bu gün Ermənistan adlandırılan respublikanın Qafan və Gorus rayonu ərazilərində olan daşların, qayaların, meşələrin, bulaqların adını çəkəndə, doğ- rudan da, o ərazilərin vaxtilə Qubadlı bəylərinə mən- sub olması bir daha sübut olunur. Məsələn, Kəpəz dağı, Ağbulaq kəndi, Şamsız kəndi, Qurdqalaq, Qotur su, Çay zəmi, Aləmşah, Çarıq dələn, Qala 17 boynu, Üçtəpə, Qazı göl, Mac, Yellicə, Qız oğlan, Gəlin qaya, Qızıldaş və başqaları. Qədim oğuz türk yurdu olan Qubadlı ərazisi çox- saylı tarixi abidələri və yaşayış məskənləri ilə zən- gindir. Bunların içərisində qədim qəbristanlıqlar, mağaralar, məbədlər, qalalar, Tağlı körpülər, türbə- lər var ki, bunlar onun daha qədim olduğunu göstərir. Qədim insanlarının – Qubad xanın, Hasan xanın, Fətəli xanın, Mustafa xanın, Sultan bəyin, Qorcu bəyin, İsgəndər bəyin, Behbud bəyin, Camal bəyin, Səlim bəyin, qəhrəman kişi və qadınların: Nəbinin, Həcərin, kişi Tavatın, Qaçaq Lətifin, Dəli Xanların, Əliyanlı Qəbilin yurdu-yuvası, bütün bunlar gələcək qubadlılara, o cümlədən, xalqımıza deyir ki, bu yurd mənim, sənin və gələcək nəsillərin əmanətidir. XVII-XVIII əsrlərdə Səfəvilərin yaratdığı Təbriz Qarabağ xanlığının tərkibində ərazi idarəetmə xan- lıqları, bəylikləri fəaliyyət göstərmişdir. “Şirin bulaq” ətrafında olan ərazilər Qəmər xa- nın, Hərtiz ətrafında olan ərazilər Hasan xanın, Mədən dərəsi Öysan xanın və Fətəli xanın tabeliklə- rində olmuşdur. Məmər kəndi ərazisində Xanlığın böyük iqamət- gahı varmış. Məmər kəndindən Dəmirçilər, Ucanüs-Novruz- lara qədər ərazi Qəmər xana, Kaftarlıdan Qaralar, 18 Xocahan, Tatar, Ağalıya qədər ərazi Fətəli xana məxsus olub. Kafan dərəsi, Xələc, Məmmədli, Korcalanlı, Novluya qədər olan ərazi Öysan xana tabe imiş. Öy- san xan öz gücünü türk sultanlarından alarmış. Adlarını çəkdiyimiz xanlıqlar ərazilərin qorun- ması, idarəedilməsini həyata keçirər, töycü və vergi yığılmasını təmin edərmiş. Qubadlı ərazisində vaxtilə müdafiə məqsədi ilə tikilmiş gözətçi qalalar vardır. Çay zəmi dağının hündür yerində Qalacıq (Gözətçi qala), Xocamsaxlı ərazisində Qalacıq (Gözətçi qala), Qaralar kəndin- dəki istehkam qala, Əliquluuşağı kəndində üzbəüz iki istehkam qala. Göyərcik kəndindəki Qalacıq. Əyin səngərinin hündür yerində qalacıq yeri. Yazı düzündə gözətçi qala Çardaxlı kəndi ərazisində gözətçi qala və başqaları buna misal ola bilər. Tarixi mənbələrə görə, Qəmər xanla Fətəli xan arasında qız üstündə ədavət olmuş, bir-birinə qarşı ölüm-dirim savaşı aparmışlar. Bu vəziyyəti Öysan xan Türk sultanına məlumat vermiş, Sultan da zəif düşmüş xanlıqları özünə tabe etdirmişdir. (Ağalıdan Hərtiz dağına qədər). Hərtizli Hasan xan Türklərə tabe olmaqla hökm- ranlıq etdiyi əraziyə Türkləri gətirmişdir. (Dəmirçi, Dondarlı ərazisində yerləşdirilir) Çərəli, Çinarlı Sal- daş, Fərcan, Göyyal, Ballıqaya, Zor, Almalıq, Boy- 19 nəkər, Gödəkli, Qaraçəmən, Bəkdaş, Seyidlər, Şinher, Şabadin, Oxdar, Muncuqlu, Sirnək, Tışab, Şkao, Xustab, Sunik, Həyrək, Ördəkli və digər kəndlər Hasan xanın tabeliyində olmuşdur. Deyilənə görə, Hasan xan kəndləri gəzərkən Hü- canis adlı bir erməninin evində qalır. Onun gözəl qızı Hasmikə vurulur. Onunla evlənmək fikrinə düşür və evlənir. Hasmikdən bir oğlu olur. Bundan sonra erməni töycüdən, vergidən azad olur. Xan oğlunun dayılarına əlavə torpaq mülkləri verir. Hasmik Hasan xanı ələ alır. Yaxın qohumla- rından olan 5-6 erməni ailəsi yeni torpaq mülklərinə köçürlər. Kəndin adını da babalarının şərəfinə Huca- nis qoyurlar. Hasan xan on koma tikdirib erməni qo- humlarına verir. Bu minvalla neçə-neçə erməni kəndi yaranıb. (“Azərbaycan tarixi” Rəşid bəy İsmayılov 1923). Farslar sadaladığımız yerlərdə sərhədləri möh- kəmləndirirlər və bu ərazidə olan ermənilərdən isti- fadə etməklə Öysən xanın üzərinə hücum edirlər. Ermənilər xanı tuturlar. Ona olmazın işgəncəsin ve- rib, dar ağacından asırlar. Öysən xanın anası Məryəm xanım bu qisası almaq üçün çox fikirləşir, Qarsa gedir. Orada müəy- yən tədbirlər hazırlayıb nəvəsi Fətəli xanın rəhbərlik etdiyi böyük ordu ilə geri dönür. Yazılanlara görə, Yüklə 18,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|