Ramiz m ehdiyev azərbaycan: qloballaşm a döVRÜNÜN

demokratik  rejimlərə  keçidlər  qrupudur.  Bu  proses  demokratiyaya  doğru 
qlobal irəliləməyi, yaxud ondan uzaqlaşmağı təcəssüm etdirir.
Birinci demokratik dalğa milli demokratik təsisatların meydana gəlməsini 
əhatə  edir  və  XIX  əsrin  fenomenidir.  Bəzi  ölkələrdə  demokratik  təsisatlar 
bütün yüzillik ərzində  inkişaf etmişdir,  ona görə  də  ilk  demokratik dalğanın 
konkret  tarixini  müəyyən etmək  son  dərəcə  çətindir.  Lakin təxminən  1828- 
ci  il, yəni, ABŞ-ın köhnə ştatlarında əmlak senzinin ləğv olunduğu və bütün 
yaşlı  kişilərə  seçki  hüququ  verilməsi  şərti  ilə  yeni  ştatlann  bu  hərəkata 
qoşulduğu dövr birinci dalğanın başlandığı tarix kimi qəbul edilir. Bütün yaşlı 
kişilərə  seçki  hüququ  verilməsi  isə  prezident  seçkilərində  həqiqətən  səs 
verən ağdərili kişilərin sayını 50 faizə çatdırmağa kömək etmişdir.
Birinci dalğanın başlanmasının meyarları bunlar sayılır:  1) yaşlı kişi əha­
lisinin 50 faizi səs hüququna malikdir, və 2) icra hakimiyyətinin məsul başçısı 
ümumxalq səsvermə yolu ilə seçilməlidir.
Birinci  dalğanın  geri  çəkilməsi  Birinci  Dünya  müharibəsinin  sonlarına, 
İtaliya və Almaniyada totalitar rejimlər yaranmağa başlandığı vaxtlara təsadüf 
etmişdir.
İkinci dalğa İkinci Dünya müharibəsinin sonlarına təsadüf edir ki, bundan 
sonra  demokratik  inkişaf yolu  seçən  yeni  dövlətlər  yaranmağa  başlamışdır. 
Bununla  yanaşı,  Qərbi  Avropada  “Marşal  plam”nın  yayılması  Avropada 
demokratik  təməllərin  təkmilləşməsinə  təkan  vermişdir.  İkinci  dalğadan 
yayınma onunla bağlı idi ki,  1960-cı illərin əvvəllərinə yaxın demokratiya öz 
imkanlarını  artıq  tükətmişdi.  1950—
ci  illərin  axırlarında  bir  çox  ölkələrdə 
siyasi inkişaf avtoritar xarakter almışdı. İkinci dalğa zamanı demokratikləşmiş 
olan  bir  çox  Latın  Amerikası  və  Asiya  ölkələri  avtoritarizmə  doğru  yuvar­
landılar.
Demokratikləşmənin 
üçüncü 
dalğası 
1974-cü 
ilin 
aprelində 
Portuqaliyada Salazar rejiminin süqutu ilə başlandı. Bundan sonra demokratik 
dalğanın  genişlənməsi  prosesi  dönməz  xarakter  aldı.  1975-ci  ildə  keçirilən 
Avropada  Təhlükəsizlik  və  Əməkdaşlıq  Müşavirəsinin  Helsinki  Yekun  aktı 
demokratik ideya və baxışların yayılması əsaslarını daha da möhkəmləndirdi.
1980—
ci  illərin  axırlarına  yaxın  “Üçüncü  dalğa”  Şərqi  Avropanı  demək  olar 
tamamilə  bürüdü  və  burada  Qərb  ölkələri  tərəfindən  dəstəklənən  qeyri- 
formal  hərəkat  və  qruplar  fəallıqla  yaradılmağa  başlandı.  Sovet  İttifaqının 
dağılması  “üçüncü  demokratik  dalğa”nın  qlobal  təsir  dairəsini  daha  da 
genişləndirdi.
142 
Müəllif H.Kissincer tərəfindən təklif olunmuş “realpolitik” anlayışına 
oxşar  anlayışdan  ilk  dəfə  istifadə  edir.  İndiki  halda  bu  anlayış  müttəfiq
Ramiz Mehdiyev.  Azərbaycan:  qloballaşma  dövrünün  tələbləri
4 4 4
__________
Biblioqrafiya və qeydlər
respublikaların  müstəqilliyə  qovuşmasının  və  Moskvanın  mərkəzi 
rəhbərliyindən xilas olmasının ifadəsi kimi  işlədilir.
143 “Kaspi” qəzeti,  12 avqust 2004-cü il.
144  CoJixeHHiibiH  A.H.  Kax  HaM  ofiycrpoıiTb Poccmo.  IIocHJibHbie  cooö- 
pa*eHHH.  JL,  1990.
145
  “3epKano” 
qəzeti, 3  fevral 2004-cü il.
146 Beyme K.V.  Party Leadership and Change in Party  Systems:  Towards 
a  Postmodern  Party  State?  -   “Government  and  Opposition”.  1996,  Vol.  31, 
#2.  P.  147.
147  OıuıococjtHa  CBo6oflbi.  2 - w   öypaxbuibim.  M
hjitoh
  pmiMaıı.  Opna- 
pııx  XafteK.  O  cBOÖoae.  M.OpunMaH,  c.10.  HHCTHTyr  KaTOHa,  “CoımyM” 
MenaÖHHCK,  “Tpıı  KBaapaTa”  MocKBa,  2003.
148 “Hürriyyət”  qəzeti, 4-5  yanvar 2004-cü il.
149  Milbrath.  L.W.  Political  Participation:  How  and  Why  do  People  get 
Involved in Politics? -  Chicago:  Univ.  Press.  1965. -  P.  88.
150 “Lümpen”  almanca  “cır-cındır”  deməkdir.  İlk dəfə  “lümpen  proleta­
riat”  anlayışı  qəbul  olunmuş  sosial  normalar  çərçivəsində  müstəqil, 
mütəşəkkil  özünüifadeye  qadir  olmayan,  adətən,  sinifsizləşmiş  və  düşkün­
ləşmiş proletar təbəqələrini  ifadə etmək üçün işlədilmişdir.  D.V.Olşanskinin 
fikrincə,  lümpenləşmə  cəmiyyətdə  çox  sürətlə  gedən  islahatların  -   əvvəlki 
sosial  strukturun  dağılması  ile  müşayiət  olunan  islahatların  labüd  “yol 
yoldaşı”dır.  1990-cı illərdə sovet məkanında siyasi islahatlar, sonra da sosial- 
iqtisadi  islahatlar  gedişində  əhalinin  kəskin  şəkildə  sinifsizləşməsi  və 
təbəqələşməsi  lümpenləşmiş  fenomenlərin  meydana  gəlməsinə  gətirib 
çıxardı.
151 fi.B.QnbinaHCKHİi.  nojiHTHHecKaa  ncHxonormı.  M.  2002,  c.3 11.
152  3
hs
«   CaMea3aae.  “EaKHHCKH  paöoHH”  qəzeti.  npeeMCTBeımocTb 
co
3
HÄaHHS...  “İqtisadiyyatı  belə  idarə  etməzlər”  məqaləsinə  istinad.  “Azər­
baycan”  qəzeti,  28  sentyabr  1993-cü il.
153  “Azərbaycan” qəzeti.  25,  27,  30 may,  1, 4 iyun  2004-cü  il.
154 “Xural”  qəzeti  30 noyabr -  3  dekabr 2003-cü  il.
155 “Üç nöqtə”  qəzeti.  6 yanvar 2004-cü il.
156 “3epıcano”  qəzeti.  9 yanvar 2004-cü  il.
157  “3epKajıo”  qəzeti.  23  avqust 2 003-cü   il.
158  KD.B.HpxHH,  B.fi.3oTOB, 
JI.B.3
otob
. 
nonHTonorHM.  M.2000,  c.262.
159  Əliməmməd  Nuriyev.  Yeni  mərhələnin  mübarizəsi  və  yaxud 
postseçki  müxalifət:  perspektivə  baxış.  “Şərq”  qəzeti,  19  fevral  2004-cü  il, 
Nb34  (1374).
445

---

Ramiz Mehdiyev.  Azərbaycan:  qloballaşma dövrünün  tələbləri
160 İlqar Altay.  Seçki adlanan 2003-cü il hakimiyyət mübarizəsini təhlili. 
Seçki 2003.  Say 03  (247).  1  fevral 2003.
161 ZI.B.OnbuıaHCKHH.  ITojiHTHHecKaa  ncHXOJionw.  M.  2002,  c.310.
162 Yenə orada,  s.311.
163 “Üç nöqtə” qəzeti.  27 aprel 2004-cü il.
164
 “ 3epKano” 
qəzeti.  8 noyabr 2003-cü il.
165 “3epKajıo” qəzeti.  22 oktyabr 2003-cü il.
166 “Azərbaycan”  qəzeti.  8 noyabr 2003-cü il.
167 “3epKajıo” qəzeti.  24 iyul 2004-cü il.
168 “Yeni Müsavat”  qəzeti.  12 noyabr 2003-cü il.
169 “Şərq” qəzeti.  16 oktyabr 2004-cü il.
170 “Palitra”  qəzeti.  12 mart 2003-cü il.
171 “Üç nöqtə”  qəzeti.  27 aprel 2004-cü il.
172 “Palitra”  qəzeti.  11  mart 2003-cü il.
173 “Azərbaycan” qəzeti.  1  may 2004-cü il.
174 “Azərbaycan” qəzeti. 23  noyabr 2003-cü il.
175 “3epKano”  qəzeti.  6 mart 2004-cü il.
176  HJTOCO(f)Hfl  CBOÖOflbl.  BbinyCK  2. 
M
h
JITOH 
pnaMaH.  (ppimpHX 
XaüeK.  O  CBoöone.  M.OpnnMaH,  c.7.  HHCTHryr  KaTOHa,  “CounyM”  Bena- 
öhhck
, 
“Tpu  KBanpaTa”  MocKBa,  2003.
177 “Şərq”  qəzeti.  25  avqust 2004-cü il.
178 “H3BecTH5i” qəzeti.  Əlavə.  22 may 2004-cü il.
179 
“3 ep K a jıo ” 
qəzeti.  7  may 2004-cü il.
180  (t>HJIOCOC|)HH  CBOÖOflbl.  BbinyCK  2. 
M
h
JITOH 
3>pHflMaH.  
XaüeK.  O  CBoöoae.  OpnnpHx  XaüeK. 
K
to
 
Koro?  C.  109. HHCTHTyr  KaTOHa, 
“CouHyM”  HejwÖHHCK,  “Tpu  KBaapaTa” MocKBa,  2003  r.
181  Ceffri  Saks,  iqtisadiyyat  professoru,  Harvard  Universitetinin 
Beynəlxalq  inkişaf mərkəzinin direktoru.  “KpoBonycKaHna”  MB<1>  yÖHBaıoT 
ApreHTHHy”.  “Əxo” qəzeti.  23  may 2002-ci  il.
182  AneKCHc  ae  ToKBHJib.  fleMOKpaTHa 
b
  AMepnKe.  M.,  H3
a
-
bo
 
“riporpecc  -   JlHTepa”,  1994.
183  AneKCHc  ae  ToKBHJib:  “XleMOKpaxua 
b
  AMepHKe”, 
kh
.2, 
h
.2,  ra.l.  M., 
H3a-BO  “üporpecc  -   JlHTepa”,  1994.
184 HoBropoaueB 
n.H. 
0 6   oömecTBeHHOM  Haeaae.  M.,  1991.
185 Yenə orada.
186  XyaH  XI*.  JT
hhu
.  OnacHOCTH  npe3HaeHCTBa.  ƏaeKTpoHHaa  nyö/iH- 
Kaıtna  -   “PyccKHÜ  xypHan”,  1997.
httD://www/mss.ru/antolog/predelv/2-3/dem 14.htm
4 4 6
Biblioqrafiya  və qeydlər
187  XyaH  XI*.  JT
hhu
.  XlocTOHHCTBa  napjıaMeHTapH3Ma.  ƏneKTpoHHaa 
nyÖJiHKauHS  -  
“PyccKHÜ 
*ypHan”, 
1997.
http://www/russ.ru/antolog/predelv/2-3/dem31 ,htm
188  THJibepoM  O ’XloHHea.  JlejıeraTHBuaa  aeMOKpaTHa.  ƏneKTpoHHaa 
nyöaHKauHfl  -   “PyccKHÜ  *ypHan”,  1997.
http://www/russ.ru/antolog/predelv/2-3/dem01 .htm
189  To66c.  JleBHaBaH, 
hjih
  MaTepua,  (|)opMa 
h
  BJiacxb  rocyaapcTBa 
uepKOBHoro 
h
  rpa*aaHCKoro.  2001.
190 JKaH-JKaK  Pycco.  C
ohhhchhh
.  2001.  //  JTCaH-JKaK  Pycco.  HcnoBeab.
2002
.
191 HMMaHyan  KaHT.  Co6paHHe 
cohhhchhü
 
b
  8  TOMax.  Cepna:  MnpoBaa 
HJT0C0(|)CKaa  Mbicnb.  1994.
192  TI.H.HoBropoaueB.  KaHT 
h
  Tereab 
b
 
hx
  ynenHHx  o  npaBe 
h
 
rocyaapcTBe.  2000.
193  MaprapeT  TəTnep.  HcKyccTBO  ynpaBJienHH  rocyaapcTBOM.  CTpaTeras 
ana  MeHaıouteroca  MHpa. 
M. 
2003.,  c.17.
194 “H3BecTHa”  qəzeti  RU.  14  avqust 200 3 -cü   il.
195  “BaKHHCKHÜ  paöouHÜ”  qəzeti.  7  aprel  1992-ci  il.
196 “Palitra”  qəzeti.  16 oktyabr 2004-cü   il.
4 47

---