Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
89 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru qaydaya uyğun olaraq, inzibati heyətin qanunla tənzimlənən mütəşəkkil korporativ fəaliyyəti həyata keçirilir. Bu qayda sistemi təkcə dövlətin üzvləri, əksəriyyətinin doğulduğu gündən üzvlüyə malik olan vətəndaşlar üzərində deyil, həm də hakimiyyətin tabeliyindəki ərazidə baş verən bütün hərəkətlər üzərində çox böyük dərəcədə məcburi hakimiyyət iddiasındadır. Beləliklə, bu, ərazi əsası olan məcburi assosiasiyadır. Üstəlik, hazırda zorakılığın tətbiqi o vaxt legitim sayılır ki, ona yalnız dövlət tərəfindən yol verilmiş, yaxud dövlət onu tələb etmiş olsun... Müasir dövlətin zorakılığın tətbiqi inhisarına malik olmaq iddiası onun üçün məcburi yurisdiksiya və təşkilin fasiləsizliyi xüsusiyyətləri kimi eyni dərəcədə vacibdir” 1 . Filipp K.Şmitter və Terri Linn Karlın qeyd etdikləri kimi, “müasir siyasi demokratiya elə bir idarəetmə sistemidir ki, bura- da hakimiyyətlər ictimai sahədə öz hərəkətlərinə görə vətəndaş- lar qarşısında cavab verirlər, vətəndaşlar isə maraqlarını öz seçkili nümayəndələrinin rəqabəti və qarşılıqlı əlaqəsi vasitəsilə həyata keçirirlər”. Xalq hakimiyyəti kimi, demokratiya anlayışı artıq özünün meydana gəldiyi dövrdə qədim Yunanıstanda və erkən Roma respublikasında şəhər-dövlətin – polisin sadə və anlaşıqlı birba- şa demokratiyasından, əslində, istənilən hakimiyyətin nümayən- dələrinin müraciət etdikləri çox mürəkkəb kateqoriyaya kifayət qədər tez təkamül etmişdir. Sirr deyil ki, yeni dünya nizamında bəzi dövlətlər siyasi, iqtisadi və sosiomədəni maraqlarının gerçəkləşdirilməsi üçün demokratiyanın məna yükündən istifadə edirlər. Belə “şahmat oyunları”nın pərdəsi altında çox vaxt neoliberal transformasi- yalar və onlarla əlaqədar olan geostrateji mənafelər gizlənir.
1
Theory Social and Economic Organization. N.Y., 1964, p.156.
90 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Demokratiya bizi layiq olduğumuzdan daha yaxşı idarə etməyəcəklərinə təminat verən bir quruluşdur. Bernard Şou Son onilliklər ərzində biz ideyaların və gücün bisentrik siyasi rəqabətinin kifayət qədər tez-tez şahidləri, bəzən də iştirakçıları olmuşuq. Yeni minillikdə demokratiyadan konkret məqsədləri həyata keçirmək üçün istifadə edilir, həmin məq- sədlərin də mahiyyəti Pax Americana-nın, yəni yeni ideyaların hegemon olduğu dünyanın təsir dairəsini genişləndirmək və yeganə fövqəl dövlətin dünya siyasətində hərbi-siyasi qüdrətini gücləndirməkdən ibarətdir. Bununla bərabər, neoliberalizm xa- rici siyasi niyyətlərin gerçəkləşdirilməsi üçün yarlık kimi tətbiq edilir, beynəlxalq münasi- bətlər isə demokratik rejim- lərin müəyyənləşdirilməsin- də və dəstəklənməsində hər cür kazusların nümayiş et- dirilməsi ilə müşayiət olu- nur. Məsələn, İran və Liviyada demokratiya vaxtilə ABŞ-ın dəstəklədiyi taliblərdəkindən heç də az deyildi. Bundan başqa, etnomilli münaqişə zamanı əsas hüquq və azadlıqların pozulması, eyni zamanda, cəmiyyətin demokratikləşdirilməsi ilə bağlı daxili problemlərin üzə çıxarılması (siyasi və psixoloji təzyiq amili kimi) demokratik ideyaların yanlış yozulmasına səbəb olur. Demokratiya prinsipləri çox vaxt monosentrik nümunələr xarakteri alır ki, onlar da bəzi dövlətlərə üstünlüklər verir, digərlərinin üzərinə isə məhdudiyyətlər qoyur. Ortaya belə bir sual çıxır: doğrudanmı, Qərb ideyaları bütün bəşəriyyət üçün universaldır və müasir dünya quruculuğu üçün bu qədər zəruridir? Bəşəriyyət onları vahid dünya nizamının əsası kimi qəbul etməlidirmi? Qərb dünyasının universalizm iddiasında olan standartlarında siyasi, iqtisadi və mədəni uyğunsuzluğun olması mümkündürmü? Ötən minilliyin tarixinin göstərdiyi kimi, demokratiya heç də təkcə bərabərlik, azadlıq və xalq hakimiyyəti ideyası olma-
91 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru mışdır. Mücərrəd anlayış olan idarəetmə sistemi və ya istənilən sosiumun həyatının təşkili kimi hakimiyyətin, əslində, meydana gəldiyi andan reallığı və tarixi formaları şübhə altına alınan demokratiya öz imkanlarını getdikcə daha çox açır və hü- dudlarının olmadığını nümayiş etdirir. Hazırda elə bir ictimai- siyasi quruluş tapmaq çətindir ki, onda hətta avtoritar və ya totalitar idarəçilik olsa da, o, özünü demokratik (idarə olunan, yaxud nümayəndəli) quruluşla eyniləşdirməyə çalışmasın. İctimai-siyasi passivliyin kök atdığı, sosial tənəzzülə məruz qalan ənənəvi anlamlı dövlətlərdə də çox vaxt demokratiyanı milli inkişafın əsas vektoru və ictimai şüurun mühüm elementi kimi nümayiş etdirmək istəyirlər. Mahiyyətcə avtarkiya olan Sovet İttifaqının varlığı dövründə hakimiyyətin qanunverici orqanlarına “seçkilər” müntəzəm keçirilirdi, – bu, dünya ictimaiyyətində o vaxtkı partiya rəhbər- liyinin demokratik xətt yürütdüyü barədə təsəvvür yaratmalı idi, – idarəetmə forması isə “sosialist demokratiyası” adlandırılırdı, halbuki o, satellit ölkələrdə “xalq demokratiyası” adını daşıyır- dı. Lakin aydın idi ki, bu cəmiyyətlərdə demokratiyadan və han- sısa müsbət dəyişikliklərdən danışmağa dəyməzdi. Əvəzində, kommunist ideologiyası Qərb siyasi strukturunu demokratiya şüarları ilə pərdələnən “burjuaziya diktaturası” hesab edirdi. Demokratiyanın vahid standartı olmadığı kimi, onun mücər- rəd forması da yoxdur. Əgər demokratik ideyalar xalqın tarixi- nin, milli mənlik şüurunun, mentalitet və ənənələrinin xüsusiy- yətləri və reallıqları ilə uyğun gəlirsə, daha uğurla assimilyasiya olur. Çünki yad mühitdə “yetişdirilmiş” ideologiya “yad orqa- nizm”ə həmişə və dərhal uyğunlaşa bilmir. F.Şmitter və T.L.Karlın yazdıqları kimi “konkret ölkədə demokratiyanın konkret forması sosial-iqtisadi şəraitdən, dövlətin ənənəvi strukturundan və qəbul olunmuş siyasi praktikadan asılıdır”. Ona görə də yeni məkanlarda demokratiya naməlum, amma
Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|