Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § DEMOKRATİYA GEOSİYASƏTİ
125 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru Geosiyasət dünyanın müxtəlif guşələrində demokratik maraqların müəyyən edilməsində hər zaman xüsusi rol oyna- mışdır. Demokratiyanın yayılması XX əsrin ikinci yarısından başlayaraq “təfəkkürün müdaxiləsi” və qərb dövlətlərinin çoxgedişli geosiyasi kombinasiyalarının şərtləndirdiyi yeni strateji konsepsiya formasını almışdır. Ser Uinston Çörçillin Fultonda söylədiyi nitqində “kommunist partiyaları və onla- rın beşinci dəstələri bütün ölkələrdə xristian sivilizasiyası üçün böyük və əfsus ki, getdikcə artan təhlükə törədir” 1
teji maraqları totalitar Sovet İttifaqının dağılmasına və Vankuverdən Urala qədər heç bir təhlükə törətməyən demokratik dövlətlər qurşağı yaradılmasına yönəlmişdi. Vaxt keçdikcə bu ideyanın həyata keçirilməsi yolları tək- milləşdirilir, başqa metodlara transformasiya olur, lakin məq- sədi hər zaman dəyişməz olaraq qaldı. Məsələn, “birincisi, hər hansı ölkənin vətəndaşlarının öz ölkələrinin hökumətini seçmək və gizli səsvermə yolu ilə azad, maneəsiz seçkilər keçirərək, yaşadıqları hakimiyyətin xarakterini və ya forma- sını dəyişmək hüququ vardır və bu hüquq həmin ölkənin konstitusiya normaları ilə təmin olunmalıdır; ikincisi, hər hansı ölkədə fikir və söz azadlığı hakim olmalıdır və üçüncü- sü, məhkəmələr icra hakimiyyətindən asılı olmamalı, hər hansı bir partiyanın təsirindən azad olmalı, həyata keçirdiklə- ri ədalət mühakiməsi isə bu ölkənin geniş əhali təbəqəsi tərə- findən bəyənilən, və ya zamanın imtahanından çıxmış, yaxud ölkənin ənənələrinə uyğun qəbul edilən qanunlara əsaslanmalıdır” 2 .
1 Речь Уинстона Черчилля в Вестминстерском колледже, г. Фултон, штат Миссури, США, 5 марта 1946 г. 2 Yenə orada.
126 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
“Üçüncü demokratik dalğa” özünün “Şərqə hücumu”nu müəyyən ərazidən keçən tufan kimi başladı. Demokratiyanın belə məqsədyönlü yayılması onunla bağlıdır ki, demok- ratikləşmə prosesləri: bir-birinin ardınca həyata keçirilirdi, bu da öz növ- bəsində demokratiyanın donorları olan Qərb dövlətlərinin yeni sıçrayış üçün maliyyələrini və qüvvələrini uğurla səfərbər etməsinə şərait yaradırdı; müəyyən əraziləri başdan-başa bürüyən dalğaya bənzəyirdi; demokratikləşdirilən cəmiyyətin siyasi, iqtisadi və sosiomədəni təsisatlarını bütünlüklə transformasiyaya uğradan qlobal dalğa şəklində idi. “Demokratik sıçrayış” mövcud rejimin qərb demokratiya- larına geosiyasi münasibətinin xarakteri ilə müəyyənləşirdi. “Dalğa” bunun əsasında ərazinin iqtisadi imkansızlığı üzündən Qərb dövlətlərinin maraqlarının həyata keçməsinə uyğun gəlməyən rejimin dəyişdirilməsi üçün ərazi seçirdi. Əbəs yerə deyil ki, diktator Ferdinand Markos hakimiyyətdən kənarlaşdırılandan sonra ABŞ-ın köməyi ilə Havay adalarına qaçmışdı, İran inqilabı zamanı şahı dəstəkləməkdən imtina etmək haqqında qərar isə 1978-ci ildə “Böyük yeddiliyin” görüşündən sonra qəbul olunmuşdu. Demokratiya və geosiyasət həmişə qoşa addımlayıbdır. XX əsrin ikinci yarısında “demokratiyanın yayılması” anlayışına daha bir termin – geoiqtisadiyyat da əlavə olundu. Yeni nəqliyyat arteriyaları, qlobal maliyyə əməliyyatlarının iqtisadi üstünlükləri, yeni ərazilərin öyrənilməmiş təbii ehtiyatları, inkişaf etməkdə olan ölkələrin ucuz işçi qüvvəsi və yeni müstəqil dövlətlərin
127 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru
təsərrüfat-sənaye kompleksinin geridə qalması “demokratik dalğanın” genişlənməsinə və birinin digəri üzərində ucdan- tutma üstünlük qazanmasına əlverişli şərait yaradırdı. Demokratik meyillər ayrıca götürülmüş ərazi və regionlar üzərində iqtisadi üstünlüyə əhəmiyyətli dərəcədə uduzan bir şəkil almağa başlayırdı. Sosiumun həyat fəaliyyətinin siyasi, iqtisadi və sosiomə- dəni aspektlərini “həzm etmiş” ümumdünya inteqrasiyası aparıcı dövlətlərin xarici siyasət prioritetlərinin müəyyən edilməsində birinciliyi, əsa- sən, “Böyük yeddiliyin” maraqlarını əhatə edən və investisiya qoyuluşunun vahid iyerarxiyası konqlo- meratından ibarət olan
maliyyə məsələlərinə verdi. § DEMOKRATİYA GEOSİYASƏTİ
1985-ci il dünyanın siyasi strukturunda daha dərin trans- formasiyalar dövrü oldu. On illərlə davam edən “soyuq mü- haribə”dən sonra Qərb üçün daha açıq olan bir adamın – M.S.Qorbaçovun hakimiyyətə gəlməsi ilə beynəlxalq siya- sətdə demokratik dəyişikliklərin ilk əlamətləri göründü. Sov.İKP MK Baş katibinin Böyük Britaniyanın Baş naziri M.Tetçer ilə görüşləri, sonra isə ABŞ Prezidenti Reyqan ilə üçtərəfli görüşü, Moskva və Vaşinqtona qarşılıqlı səfərlər düşmən ideologiyaların münasibətindəki buzu əritdi. Beynəlxalq münasibətlərin “Soyuq müharibə”nin bit- məsi, Berlin divarının sökülməsi, Qarşılıqlı İqtisadi Yar- dım Şurasının dağılması, sovet respublikalarında xalq
Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|