Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Jan Pol Sartr
119 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru dumunda qəbul olunandan sonra 1982-ci ilin noyabrında qüvvəyə mindi. Konstitusiyaya “milli təhlükəsizliyin”, “döv- lətin birliyinin” və “ictimai mənəviyyatın” qorunmasına zə- rurət olduğu hallarda məhdudlaşdırıla bilən vətəndaş azad- lıqlarının və siyasi azadlıqların uzun bir siyahısı daxil idi. Hökumətə isə fövqəladə və ya mühasirə (hərbi) vəziyyəti elan etmək ixtiyarı verilirdi. 1983-cü ildə Türkiyədə cərəyan edən demokratik pro- seslər yeni nəfəs aldı. 1983-cü ilin parlament seçkilərində yalnız üç partiya rəqabət aparırdı: hərbçilərin dəstəyini qa- zanmış Milli Demokrat Partiyası (MDP), mötədil-sol Xalqçı Partiya (XP) və mühafizəkar, həm də özəl sahibkarlığa arxalanan Ana Vətən Partiyası (AVP). Səsvermənin nəticə- lərinə görə MDP üçüncü oldu, AVP isə Böyük Millət Məclisində tam üstünlük qazandı. Partiyanın lideri, ixtisasca iqtisadçı olan, hərbçilərin hakimiyyəti dövründə ilk 21 ay ərzində baş nazirin iqtisadi məsələlər üzrə müavini vəzifəsini tutmuş Turqut Özal 1983-cü ilin dekabrında yeni hökumətə başçılıq etdi. Filippində demokratik dəyişikliklər keçən əsrin 80-ci illə- rinin ortasından başladı. 1965-ci ildə prezident seçkilərində qalib gəlmiş Ferdinand Markos islahatlar apararaq iqtisadi yüksəlişə nail oldu. Lakin sonradan ölkədə sosial gərginlik artdı, kommunistlərin və radikal-müsəlmanların rəhbərliyi altında daim qiyamlar baş verirdi. 1972-ci ildə Markos Konstitusiyanın icrasını dayandıraraq, ölkədə hərbi vəziyyət elan etdi. Hərbi vəziyyət 1981-ci ilə qədər davam etdi. Markos prezident seçiləndən sonra elə həmin il ölkəni onun rejimindən narazılıq dalğası bürüdü. Bu narazılıq 1983-cü ilin avqustunda müxalifət lideri Beninyo Akinonun qətlə yetirilməsindən sonra özünün zirvəsinə çatdı. 1986-cı ildə
120 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
ABŞ-ın təzyiqi altında Markos hər halda prezident seçkiləri keçirdi və özünü yenidən qalib elan etdi. 1983-cü ildə Markos şahmat turnirində iştirak etmək üçün Filippinə gələn Anatoli Karpovdan soruşmuşdu: “Siyasət şahmata bənzəyir. Qalib gəlmək üçün mənə nə məsləhət gö- rərdiniz?” Karpov demişdi ki, şahın xanımını qurban vermək lazımdır (o vaxt dövlət xəzinəsindən külli miqdarda vəsaitin israf edilməsinin, xidmətçilərlə qeyri-insani münasibətin və ali dövlət hakimiyyətinin məsuliyyətsizliyinin rəmzinə çevrilmiş İmelda Markos nəzərdə tutulurdu), ancaq yaşlı prezident özünü qurban verər, arvadından keçməzdi. Kütləvi saxtakarlıqların doğurduğu vətəndaş itaətsizliyi kampaniyası, qan tökülmədən başa gələn, bellərinə gül-çiçək çələngi dolamış insanların prezidentə sadiq olan dəniz piyadala- rını qiyamçılara yaxın buraxmayan “gülüşlər inqilabı”, habelə Markosun rəqibi Beninyo Akinonun dul qalmış arvadı Korason Akinonun kilsə və ordu tərəfindən dəstəklənməsi Ferdinand Markosu ölkədən Havay adalarına qaçmağa vadar etdi. Ferdinand Markos diktaturasının devrilməsindən on iki il sonra, 1998-ci ildə Markosun tərəfdarı Cozef Estrada ölkənin prezidenti oldu. Keçmiş prezidentin arvadı və dostlarının dəstəyi, həmçinin məzlumları dəstəkləmək kimi populist şüarlar hesabına iqtidara gələn yeni prezident hakimiyyəti Markosun adamlarına qaytarmağa, onun qələbəsinə kömək edənlərə vəzifə və əmlak paylamağa başladı. O vaxta qədər Cənub-Şərqi Asiyada ən demokratik ölkələrdən biri sayılan Filippində qısa müddət ərzində korrupsiya və qohumbazlıq sistemi, əsas dövlət məsələlərinin prezidentin dostları tərəfindən həll olunduğu “gecə kabineti” yarandı. İlk həyəcanı məqalələrindən birində prezidenti “ölkənin xaç
121 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru
atası” adlandırmış ən populyar ingilisdilli qəzetlərdən olan “Manila tayms”ın jurnalistləri qaldırdılar. Tezliklə qəzet sahibini “Manila tayms”ı prezidentin əlaltılarından birinə satmağa vadar etdilər və ölkədə müstəqil mətbuatın susdurulması kampaniyası başlandı. Ölkədə ümumi daxili məhsul istehsalı 35 faiz, pesonun məzənnəsi 50 faiz aşağı düşmüş, işsizlik 30 faizdən çox artmışdı. Əgər parlament azlığının lideri Teofisto Quinqona- nın 2000-ci il oktyabrın 5-də prezidenti korrupsiyada və digər cinayətlərdə ittiham edən çıxışı olmasaydı, və- ziyyətin necə inkişaf edə- cəyini təsəvvürə gətirmək çətindir. Dörd gündən son- ra prezidentin silahdaşı Luis Sinqson prezidentin ondan 10 milyon məbləğində rüşvət tələb etməsi və alması barədə ifadə verdi. Prezidentin gizli hesabları barədə məlumatlar ortaya çıxdı. Prezidentin korrupsiyada əli olması barədə xəbər ölkəni təlatümə gətirdi. İlk olaraq nümayişlərə nüfuzlu katolik kollec və universitetlərinin tələbə və müəllimləri çıxdılar və bu, prezidentin istefaya getməsinə qədər davam etdi. Sonra onlara dövlət institutlarının tələbələri, iş adamları, həmkarlar ittifaqlarının və ictimai təşkilatların, sol və sağ partiyaların üzvləri, minlərlə sadə filippinli qoşuldu. Kilsə prezidentə qarşı ictimai hərəkatı dəstəklədi, onun rəhbərlərindən biri – kardinal Sin müxalifətin başında durdu. Prezidentə tabe olan parlamentin ona etimadsızlıq göstərilməsi proseduruna başla- maqdan imtina etməsi paytaxtın və digər böyük şəhərlərin küçələrində etiraz nümayişlərinə çıxan adamların sayını yal- nız artırdı. Müxalifət hakimiyyətə qarşı beşgünlük müqavi- Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|