Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
110 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Saat 20:00-da SQH rejimin devrildiyini elan edir. General rütbəsindən aşağı rütbədə kiməsə təslim olmaqdan imtina edən Kaetano hakimiyyəti general Antonio de Spinolaya təh- vil verir və Ameriko Tomba ilə birlikdə Madeyraya qaçır. Bir ay sonra Braziliyanın hərbi diktaturası onlara siyasi sığı- nacaq verəcəkdi. Lissabonun küçələri camaatla dolu idi. Heç kim gənc za- bitlərin nə edəcəklərini, – əslinə qalsa, onların uzunmüddətli fəaliyyət planı da yox idi, – bilməsə də, hamı hiss edirdi ki, totalitarizm boyunduruğu atılmışdır. Demək olar, qansız- qadasız baş tutan çevriliş Avropada ən uzunsürən diktaturanı ləğv etdi və bu, əsl bayram idi. SQH-nin zirehli maşınları se- vincdən vəcdə gələn izdihamın içində itib-batmışdı. Minlərlə məktəbli şəhərin mərkəzi küçələrindən keçib gedir və bir ağızdan deyirdi: “Rədd olsun faşizm!”. Hər yerdə – insanla- rın əllərində, tüfənglərin lülələrində baş tutan inqilabın rəm- zinə çevrilən al qərənfillər görünürdü. Bu, “xoşbəxt inqilab”, “güllər inqilabı” idi. Kaetano rejimi ictimai dəstəyi artıq çoxdan itirmişdi. Por- tuqaliyada diktatura 1930-cu illərin əvvəllərində Antonio Sa- lazar tərəfindən qurulmuşdu. Bundan əvvəl iyirmi il ərzində- ki sosial və siyasi sarsıntılar, habelə bütün dünyada tüğyan edən iqtisadi tənəzzül Salazarın sabitlik yaratmaq barədə vədlərini cəmiyyətin bəzi təbəqələri üçün, ilk növbədə, torpaq sahibləri, kolonistlər və orta sinfin bir hissəsi üçün cəlbedici edirdi. Kaetano hakimiyyəti irsən 1968-ci ildə gəlmişdi. O vaxt ölkədə “korporativ respublika” deyilən respublika qurulmuş- du, bir neçə varlı ailə proteksionist qanunların müdafiəsindən yararlanaraq, maliyyə və sənaye birliklərinə nəzarət edirdi.
111 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru Dövlət faşist partiyası özünün gənclər bölməsi istisna ol- maqla, icazə verilmiş yeganə siyasi təşkilat idi. Yarımhərbi təşkilatlar solçu fəalları və həmkarlar ittifaqlarını qorxu için- də saxlayırdı. Müstəqil həmkarlar ittifaqları və tətillər qa- dağan olunmuşdu. Gizli polis geniş agentlər və ştatdankənar xəbərçilər şəbəkəsi təşkil etmişdi. İşgəncələr adi hal sayılırdı. İnqilab gizli polisin zirzəmi və arxivlərinin qapılarını açdıqda silahlar, sadistcəsinə işgəncə vermək alətləri, qeyri-insani vəhşiliklərə dair təlimatlar, bu vəhşiliklərin əks olunduğu fotoşəkillər və xəbərçilərin şəxsi işləri tapılmışdı. “Üçüncü demokratik dalğa” beləcə başladı və o, “zəfər yürüşü” ilə və transformasiya edərək, XXI əsrin əvvəlində özünün “müdaxilə” məkanını Orta Asiya ölkələrinə qədər genişləndirdi. 1970-ci illərin ortalarından, demokratikləşməyə yeni nəfəs gəldiyi vaxtlardan etibarən, növbəti tranzit cərəyanlarında fəal rol oynamağa başlayan heç də təkcə siyasi dairələr deyildi. Demokratikləşmə prosesinin uğurla getməsində ruhanilərin, xüsusən, Roma Papası II İoann Pavelin və koreyalı kardinal Kimin rolu az olmamışdır. Lakin II İoann Pavelin güclü fəaliyyətindən əvvəl katolik kilsəsi bir sıra transformasiyalara məruz qaldı. İkinci Vatikan kilsə məclisindən sonra (1962- 1965-ci illər) katolisizm dünya məkanında insan hüquqları və azadlıqlarının müdafiəsinə münasibətini dəyişdirərək, “ictimai həyat üçün daha ədalətli şərait yaradılmasını, ümumi sülhün möhkəm bərqərar olmasını” 1 təbliğ etməyə başladı. 1950-ci illərin ikinci yarısında xristian-demokrat partiya- larının coşğunluğu səngidi, onların çoxu isə böhrana düşdü.
1
Документы Второго Ватиканского собора. Декрет об экуменизме. Пункт 23, 4 декабря 1963 г.
112 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Fransa Xristian-Demokrat Partiyası parçalandı, İtaliya Xristian-Demokrat Partiyası isə sosialistlərlə birləşməyə məcbur oldu. Ümumiyyətlə, xristian demokratiyasında müşahidə olunan ideologiyasızlaşma onun getdikcə kilsədən ayrılması demək idi. Bu partiyalar vətəndaş mənafelərini açıq şəkildə təmsil edən təşkilatlara çevrildilər. Dinin rolu isə, müvafiq surətdə arxa plana keçrilirdi. Elə o vaxt Papa XXIII İoann (1958-1963) kilsənin dünya ilə əlaqələrini artıq xristian partiyalarının vasitəsilə deyil, mənəvi-dini fəaliy- yətin köməyi ilə təzələməyi qərara aldı. Bunun nəticəsində o, həmin partiyalara münasibətdə bitərəf mövqe tuturdu. Papa XXIII İoannın 1961-ci il mayın 15-də irəli sürdüyü “Mater et magistra” (“Ana və mürəbbiyə”) sosial ensiklikası – müraciəti katolik kilsəsinin artıq yeni ruhunu əks etdirirdi. Əslində, əvvəlki ensiklika kimi, bu da eyni problemləri – kilsənin sinifləri və sinfi mübarizəni tanımasından irəli gələn vəzifələrini həll etməyə çalışırdı. Əvvəllər dünyanın demokratiyaya və sosializmə doğru getdiyi şəraitdə bu problemlərin həllinə dair təkliflər kilsə üçün məqbul deyildi. Əgər Papa XXIII İoannın sələfləri sosial məsələlərdən danışarkən fəhlə hərəkatının pislənməsini birinci yerə çıxarır və sosial proqramı isə yalnız ikinci növbədə irəli sürürdülərsə, XXIII İoannın dövründə əsas diqqət daha humanist ictimai və iqtisadi sistem hazırlanmasına yönəldilmişdi. Lakin sosial ziddiyyətlərin həllinə dair yeni nəzəriyyə ancaq metodlar, necə deyərlər, intonasiya baxımından yeni idi. Belə bir tezis əsas olaraq qalırdı ki, kilsə və dövlət müdrikliklə qarşılıqlı fəaliyyət göstərərək, əməklə kapital arasındakı ziddiyyətləri addımbaddım aradan qaldırmalıdır. Elə həmin vaxt Papa XXIII İoann paternalizmlə əlaqəni kəsdi, çünki sinfi müba-
Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|