Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Henri Luis Menken
101 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru rilməyə başlandı, korpus və diviziyalara isə baş leytenant və kapitanlar müşavir təyin edilirdilər 1 . 1938-ci ilin dekabrında Franko qoşunları Kataloniyaya geniş hücuma keçdilər, bunun nəticəsində respublikaçıların hərbi his- sələri başıpozuq halda Fransa sərhədinə doğru geri çəkilməyə başladılar. 1939-cu ilin fevralında İngiltərə və Fransa respub- likaçılar hökuməti ilə diplomatik münasibətləri kəsdiklərini və Franko rejimini tanıdıqlarını bəyan etdilər. 1939-cu il martın 23-də isə Madrid süqut etdi. SSRİ-də uzun illər İspaniyada vətəndaş müharibəsi tarixinin Stalin dövründə qəbul edilmiş versiyası mövcud olmuşdur. Stalinçilərin cinayətləri haqqında bütün sübutlar cidd-сəhdlə gizlədilirdi. Məsələn, Amerika yazıçısı, Nobel mükafatı laureatı (1954-cü il) Ernest Heminqueyin “Zənglər kimin üçün çalınır” romanının nəşrinə qadağanın 1968-ci ilədək qüvvədə qalması, sonra isə bu əsərin çoxsaylı ixtisarlarla qısaldılmış şəkildə buraxılması məhz bununla izah edilir. İspaniyanı Sovet İttifaqında kommunist, Qərbdə isə de- mokratik ölkə kimi görmək istəyirdilər, halbuki ispaniyalıların özləri Frankoya üstünlük verdilər. L.Trotski dəfələrlə vurğu- lamışdır ki, İspaniya inqilabının qələbəsi sosialist inqilabının digər ölkələrə də yayılmasına yol açardı, lakin onun məğlu- biyyəti mütləq dünya müharibəsinin başlanğıcı olardı. Əgər İspaniya inqilabı qələbə çalsaydı, o, Fransada və Avropanın digər ölkələrində inqilabi hərəkata güclü təkan verərdi. İnqilabi hərəkat dünya müharibəsinin qarşısını alar, onu gərəksiz və mümkünsüz edərdi. Ancaq Stalin və Xalq Cəbhəsi liderlərinin koalisiyası İspaniyanın sosialist proletariatını o, hələ Franko tərəfindən qəti olaraq darmadağın edilməzdən əvvəl boğmuşdu.
1
ственная история”, 1993, № 3, стр.90.
102 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
“İspaniya inqilabının məğlubiyyəti Avropada inqilabi perspekti- vi uzaqlaşdırır və imperialist müharibəsi perspektivini yaxın- laşdırır. Bunu yalnız korlar görməyə bilərlər!” 1 .
müharibəsini qaçılmaz hesab edirdi, çünki bu məğlubiyyət dünya fəhlə hərəkatının – faşistlərin planlarını poza biləcək yeganə qüvvənin daha çox ruhdan düşməsini şərtləndirdi. O yazırdı: “İspaniyanın faciəli təcrübəsi dəhşətli xəbərdarlıq, bəlkə də, daha böyük hadisələr ərəfəsində son xəbərdarlıqdır” 2 . Sonra demokratiyadan geriçəkilmə özlərində tam mənada demokratik təsisatlar qurmağa macal tapmayan digər dövlətləri bürüdü. Bolqarıstan, Yuqoslaviya, Litva, Latviya, Estoniya, Polşa, Yunanıstan, Uruqvay, İspaniya və başqa ölkələr bu və ya digər tarixi səbəblərə görə demokratik idarəetmə formasından uzaqlaşdılar. 1940-cı ildə Köhnə Dünyada – Avropada demokratik idarəetmə formasını saxlamış olan cəmi dörd dövlət vardı – Böyük Britaniya, İrlandiya, İsveçrə və İsveç. Beləliklə, birinci dalğa təkcə kommunist, faşist və militarist ideologiyaların təsiri altında deyil, həm də bolşevik Rusiyasının (Litva, Latviya və Estoniyanın işğalı) və XX əsrin əvvəllərində dünya siyasətinin əsas aktorları olan İngiltərə və Fransanın simasında Qərb dünyasının öz aralarında apardıqları böyük geosiyasi oyunlar nəticəsində geri çəkildi. İkinci Dünya müharibəsi qurtardıqdan sonra beynəlxalq və- ziyyət və demokratik dövlətlərin (SSRİ istisna olmaqla) dünya siyasətində hökmranlığı demokratikləşmənin ikinci dalğasının başlanması üçün əlverişli şərait yaratdı. Müttəfiqlərin işğalı, ha- belə müharibənin dağıtdığı Avropanın bərpasına yönəldilmiş Marşall planı, Trumen doktrinası demokratiyanın güclənməsinə
1
Бюллетень оппозиции, 1939, № 75-76, стр., 5.
2 Yenə orada, 1937, № 62-63, səh.14.
103 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru
və universal dəyərlərin təsirinin genişlənməsinə təkan verirdi. ABŞ-la müttəfiqlik münasibətləri olan dövlətlər nəinki yüksək sürətlə dirçəlməyə, həm də qonşularından – Varşava Müqaviləsi Təşkilatının üzvlərindən fərqli olaraq, real demokratik təsisatlar qurmağa, habelə vətəndaş cəmiyyətləri yaratmağa başlamışdı- lar. “Sovet doktrinası” əsasında yatırılan Macarıstan (1956-cı il) və Çexoslovakiya (1968-ci il) hadisələri göstərdi ki, SSRİ öz müttəfiqlərini idarəetmənin totalitar normalarından uzaqlaşma- ğa qoymayacaqdır. Demokratiya 1988-ci ildə Berlin divarı uçurulana qədər Şərqi Avropa üçün bağlı səhifə olaraq qaldı. Qərbi Avropa dövlətləri- nin iştirakı ilə NATO, Avropa İttifaqı və Avropa Şurasının yaradılması vahid universal dəyərlərin himayəsi altında məkanın genişlənməsində də az rol oynamadı. 1940-cı illərin axırları – 50-ci illərin əvvəllərində meydana gələn regional təşkilatlar, əsasən, “kommu- nist basqını”na qarşı bufer zonası yaradılmasını, demokratik döv- lətlərin hərbi-siyasi və iqtisadi sahələrdə, habelə insan hüquqları və azadlıqlarının qorunması sahəsində sıx əməkdaşlığı üçün onların sabit və təhlükəsiz məkanını formalaşdırmağı nəzərdə tuturdu. “Demokratiyalar bir-birilə vuruşmurlar” tezisi real vəziyyəti əks etdirir, vaxtilə Russonun söylədiyi fikirlə polemikaya girir- di. Russo hesab edirdi ki, daxili və xarici münaqişələrə məhz demokratiyalar daha meyillidir. Türkiyə və Yunanıstanda de- mokratik rejimlərin bərqərar olması onların münasibətlərində gərginliyin azalmasına kömək etmişdir ki, bu da hər iki ölkəyə NATO-ya daxil olmağa imkan vermişdir. Müharibədən sonrakı dövrdə Latın Amerikası da demokra- tikləşmənin ikinci dalğasının təsiri altına düşmüşdür. Kolum-
Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|