Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
131 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru 4. Katolik kilsəsinin avtoritar rejimlərə və totalitar döv- lətlərə qarşı mübarizədə yeni strategiyası. Onun həyata keçirilməsində Roma Papasının mühüm şəxsi rolu ol- muşdur. 5. Yeni ərazilər, təbii sərvətlər və ucuz işçi qüvvəsi tələb edən qlobal maliyyə müdaxiləsinin başlanması. 6. Qərb bloku ölkələri əhalisinin iqtisadi rifahının inkişa- fının davamlılığını təmin etmək və keyfiyyətcə yaxşı- laşdırmaq üçün “Böyük yeddilik” ölkələri tərəfindən yeni nəqliyyat yollarının axtarışı. 7. Vahid hərbi-siyasi aksiyalar və demokratik ölkələr qurşağının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün yeni amortizasiya şəraiti yaradılmasının zəruriliyi. 8. Dünya birliyinin bütün ölkələri üçün vətəndaşların öz iradəsini bildirməsini, insan hüquqları və azadlıqlarını, dövlət idarə etməsinin və ictimai inkişafın əsasları sayılan hakimiyyət orqanlarının seçkili olmasını təmin edən vahid siyasi preferensiyaların (imtiyazların) mühümlüyü. 9. Təhlükəsizliyin təmin olunması və yeni məkanların sabitlik və təhlükəsizlik qövsünə daxil edilməsi zərurətindən irəli gələn Pax Americana zonasının genişlənməsi. 10. İkiqütblü dünya nizamından monosentrik dünya niza- mına keçid, ABŞ-ın xeyirxah hökmranlığı, dünyanın strateji cəhətdən mühüm rayonlarında kəskin qeyri- sabitliklə bağlı alarizm (ingiliscə alarm – təhlükə sözündəndir).
132 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Bu amillər XXI əsrin əvvəlləri üçün demokratikləşmənin yeni fenomen – geosiyasi təsirin, neoliberal siyasəti və iqtisadi modelinin zonasının genişlənməsinin determinantı xarakteri alan sürətinin xeyli dərəcədə artmasını irəlicədən müəyyən etmişdi. S.Hantinqton vurğulayır ki, bütün zəngin ölkələr demokratikdir və demək olar ki, bütün demokrati- yalar zəngindir. Deməli, bu zənginliyi nəinki qorumaq, sabit inkişaf və mütəmadi artımı təmin etmək üçün imkan da- xilində onu çoxaltmaq lazımdır. Ötən əsrin sonu, yeni əsrin əvvəlində baş verən demokratik transformasiyaların mahiy- yəti xeyli dərəcədə yeni dünya nizamını quranların iqtisadi və siyasi iddialarının həyata keçməsi ilə bağlıdır. Qabriel Almondun yazdığı kimi, “sosial və beynəlxalq dəyişikliklər uzun dövr ərzində davam edə bilər və əyri xətdə, yaxud xətlərdə yalnız hansısa qısamüddətli ilgəyə, yaxud bir sıra ilməyə çatandan sonra siyasi sistemdə dəyişikliklərə təhrik etməyə başlaya bilər” 1 .
ları haqqında dəlil bəzən tarixi təhlil qarşısında aciz qalır. Eləcə də bazar iqtisadiyyatının guya demokratiyanın ayrıl- maz hissəsi olması fikri. Çünki Yaponiya da, Almaniya da heç vaxt Amerika tipli liberal bazar iqtisadiyyatına malik ölkələr olmamışdır. Qlobal qarşılıqlı asılılığın xilasedici rolu barədə dəlili də tənqid etməyə dəyməz, çünki Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində dünya ölkələri son dərəcə bir-birindən asılı idi, lakin bu hal Avropanın yenidən bölüşdürülməsinin ortaya atılmasına mane ola bilmədi.
1
G.A.Almond. Approach to Developmental Causation // Crisis, Choice and Change: Historical Studies of Political Development / Ed. by G.A.Almond, S.C.Flanagan, R.J.Mundt. Boston: Little, Brown, 1973, p. 28.
133 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru Yaxud da ABŞ Prezidenti oğul Buş İraqda müharibənin yalançı zəmin əsasında başlanması ilə razılaşanda, müstəqil dövlətin işğalı isə demokratik rejim yaradılmasına cəhd kimi təqdim ediləndə, üstəlik, hər gün orada yüzlərlə dinc sakin həlak olanda istər-istəməz müasir demokratiyanın dəyəri barədə sual doğur. Elə buna görə də müasir sosiologiyanın əsas problemi “yeni demokratiya nədir?” sualına verilən cavabdan ibarətdir. XXI əsrin əvvəllərinə yaxın Pax Americana-nın təsir dairəsini Şimali Koreya və İran hüdudlarına qədər geniş- ləndirən “demokratikləşmənin üçüncü dalğası”nın nəticələri nədən ibarətdir? Yeni ərazilərin demokratikləşdirilməsi nə deməkdir: qərbləşmə dünyada güclülərin geosiyasi üstün- lüyü, yoxsa daha əlverişli dövlət idarəetmə rejiminin real şəkildə qurulması? Aşağıda biz demokratik tranzit pərdəsi altında gizlənən demokratik reallıqlar və əsl demokratik transformasiyalar arasında sərhədi göstərməyə çalışacağıq. § DÜNYADA ÜSTÜNLÜK QAZANMAQ STRATEGİYASI
İqtisadi inkişaf, sənayeləşdirmə, urbanizasiya, burjuazi- yanın və orta sinfin meydana gəlməsi, fəhlə sinfinin və onun ilkin təşkilatlarının yaranması, iqtisadi bərabərsizliyin tədri- cən aradan götürülməsi XIX əsrdə Şimali Avropa ölkələri- nin demokratiyaya doğru hərəkətində öz rolunu oynamışdır. O dövrün demokratiya dalğasının hərəkətverici qüvvəsi təd- ricən formalaşan kapitalist cəmiyyətini bürüyən intensiv iqtisadi artımdan ibarət idi. Lokk, Monteskyö, Russo, de Tokvil kimi filosofların təsiri də yeni tip kütləvi düşüncənin Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|