Rasim Əliquliyev
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
Lakin bütün bu problemlər Vikipediyanın inkişafına mane olmur. İnternet məkanı genişləndikcə viki-texnologiyaları ilə idarə olunan layih ələr də, ilk növbədə isə Vikipediya da inkişaf edir. Vikipediya layihələrində istifadəçilərin sayının sürətlə artması, ən müxtəlif mövzulara aid, hər an yenilənən və artan milyonlarla səhifələrin yaradılması bu virtual ensiklopediyanı dünyada baş verən siyasi, mədəni, sosial-iqtisadi və digər prosesləri özündə əks etdirən informasiya müharibəsi meydanına çevirmişdir. 2014- cü ilin mart ayına olan məlumata görə Vikipediya ensiklopediyasında 31 mln. məqalə, 20 mln. fotoşəkil, audio və video-materiallar topla nmışdır. Ay ərzində Vikipediyaya orta hesabla 4 mlrd. müraciət olunur. Vikipediya istifadəçilərinin sayı 44 mln.-dan çoxdur [12]. Vikipediya və onun layihələri “Vikimedia Foundation Inc.” (WMF ) şirkəti tərəfindən idarə olunur. WMF qeyri-kommersiya, qeyri-h ökumət təşkilatıdır və bir sıra viki-texnologiyaları ilə idarə olunan azad məzmunlu layihələri idarə edir. Fondun əsası 20 iyun 2003-cü ildə qoyulmuşdur [13]. Fondun verilənlər bazasında (VB) saxlanılan məlumatlar hər bir İnternet istifadəçisi üçün açıqdır və istənilən informasiyanı bərpa etmək, digər versiyalarla müqayisə etmək və dəyişdirmək mümkündür.
İnternetin genişlənməsi və Vikipediyanın açıq olması viki- istifad əçilərin sayının durmadan artmasına səbəb olur. Vikipediya ensiklopediyasını idarə edən viki-texnologiyaları istifadəçilərə informasiyanı dəyişmək imkanını verməklə, bu dəyişikliyi həmin anda bütün İnternet istifadəçilərinin görməsini
18
təmin edir. Bu imkanlar Vikipediyanın keyfiyyətinə və artım dinamikasına öz təsirini göstərir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, dünyanın ən böyük nəşr olunan ensiklopediyası sayılan, 1770-ci ild ə yaradılan və bu günə kimi zənginləşən “Britannika” ensiklopediyasında məqalələrin sayı 120 min, Böyük Sovet Ensiklopediyasında isə təqribən 95 mindir. Virtual ensiklopediyanın fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri onun müxtəlif dillərdə mövcud olmasıdır. Layihənin əsas səhifəsində müxtəlif dillərə keçidlər verilmişdir. Eyni zamanda layihənin ünvanlaşdırılması da rahat şəkildə yaradılmışdır. Belə ki, “wikipedia.org” domen ünvan ının qarşısında hər hansı ölkənin domenini əlavə etməklə lazım olan dildəki ensiklopediyanın “Ana səhifəsi”nə daxil olmaq olar. Məsələn, ru.wikipedia.org – rus dilində, en.wikipedia.org – ingilis dilində, de.wikipedia.org – alman dilində fəaliyyət göstərən ensiklopediyaların domen ünvanıdır. Bütün layihələr avtonom olaraq bu dildə danışan istifadəçilərin könüllü töhvələri nəticəsində inkişaf edir [14]. M əqalələrin sayına görə Vikipediya ensiklopediyasının ingilis dilind əki layihəsi 4,5 mln. məqalə ilə birinci yerdədir. Vikipediya dünya xalqlarının 286 dilində fəaliyyət göstərir və müxtəlif dillərdə viki-layihələrin yaranması prosesi bu gün də davam edir. Araşdırmalar göstərir ki, 2006-cı ildən başlayaraq Vikipediyanın bütün dil bölmələrində ensiklopedik məqalələrin sayı hər il təqribən 3 mln. artmağa başlamışdır. Viki-məqalələrin sayının artım dinamikası şəkil 1-də göstərilir. Nəzərə almaq
19
lazımdır ki, Vikipediyada ensiklopedik məqalələrin sayının artım dinamikası əsasən ingilis, alman və bir sıra Avropa dillərinin payına düşür [12].
artım dinamikası
2006- cı ilin noyabr ayında viki-texnologiyaları ilə idarə olunan
, strukturuna və fəlsəfəsinə görə Vikipediya layihəsinə bənzəyən daha bir virtual ensiklopediya İnternetdə istismara verildi. Sitizendium (Citizendium) adlanan bu ensiklopediya da viki-texnologiya ları ilə idarə olunur və Vikipediya kimi könüllü istifadəçilərin birgə əməyi ilə zənginləşdirilir. Lakin Vikipediyadan fərqli olaraq layihə qapalıdır: məqalələr xüsusi ekspertlərin nəzarətindədir və yalnız onların razılığı ilə hər hansı mln.
20
kontent veb- saytda saxlanıla bilərlər. Vikipediyada hazırlanan və viki-
cəmiyyət tərəfindən ən yaxşı məqalə statusuna malik ensiklopedik məqalələr mütəxəssislər tərəfindən yoxlanıldıqdan sonra Sitizendiuma daxil edilir. E kspertlərin nəzarəti altında oldu
ğuna görə layihə ləng inkişaf edir. Hal-hazırda Sitizendium viki-
layihəsində 900 müəllif və 200 redaktor fəaliyyət göstərir, məqalələrin sayı 7 minə yaxındır [15]. Viki-texnologiya ları informasiyanın kollektiv toplanması və analizi sahəsinə daxil olduğundan bu texnologiyanı bir sıra elmi mənbələrdə “Açıq intellekt mənbələri” (Open Source Intelligence, OSINT) adlan dırırlar [16]. OSINT müstəqil və ixtisaslaşmış mütəxəssislər tərəfindən könüllü idarə olunur ki, bu da viki-texnologiya ların əsas ideyasını təşkil edir. Bu gün bir çox ölkələrdə Vikipediya virtual ensiklopediyası mütəxəssislərin və alimlərin stolüstü məlumat kitabçasına çevrilmişdir. Lakin Vikipediyaya yalnız ensiklopedik məlumat bazası kimi baxmaq doğru olmazdı. İKT mütəxəssisləri və İnternet mühitinin analizi ilə məşğul olan ekspertlərin fikrinə görə Vikipediya virtual ensiklopediyası kütləvi şəbəkə əməkdaşlığında mühüm rol oynayan Web 2.0 layihələrindən ən uğurlusudur [17]. Vikipediya ensiklopediyası aşağıdakı imkanlara malikdir: −
istənilən mövzuda yeni məqalələr yaratmaq; −
mövcud olan məqalələrə kontent daxil etmək və onları dəyişdirmək; Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|