Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
25
tarixini müəyyənləşdirməyə, habelə tapılmış qalıqlara əsasən keçmişi hərpa etməyə imkan verən mürəkkəb qazıntı texnikası işləyib hazırlamışlar. Arxeologiya təsərrüfat və mədəniyyət tarixini öyrənməyə kömək göstərir, yazısız dövrün ictimai tarixini müəyyən mənada bərpa etməyə imkan verir.
- müxtəlif tarixi hadisələrin coğrafi xəritədə arxeoloji məlumatlara əsaslanmış qrafik təsvirinin verilməsi ilə məşğul olan tarixi xəritəçəkmənin xüsusi sahəsi. arxeoloji mədəniyyət - cyni dövro aid vo müəyyən ərazidə cəmlənmiş oxşar arxeoloji abidələrin qeyd olunması üçün istifadə edilən termin.
(e.ə. 287 - 212) - qədim yunan riyaziyyatçısı, astronomu, ixtiraçısı. Museyonda işləmiş, sonra isə Siciliya adasındakı qədim yunan koloniyasında - Sirakuza şəhərində yaşamışdır. Suqaldıran ling- maşın ixtira etmişdir. O, fizikanın suya batmış hər cismə sıxılmış mayenin çəkisi qədər itələyici qüvvənin təsir etməsi qanununu kəşf etmişdir. E.ə. 212-ci ildə Sirakuzanı tutmuş romalılar tərəfindən öldürülmüşdür. Ariadna - qədim yunan əsatirində Krit hökmdarı Minosun qızı. O, Minotavrı öldürən Teseyə labirintdən çıxmaq üçün sap yumağının köməyi ilə yardım etmişdir. "Ariadna sapı" ifadəsi buradan meydana gəlmişdir.
- e.ə. 2000-ci ilə yaxın Mərkəzi isiyadan Hindistana soxulmuş Hind-İran köçəri tayfalarının özlərinə verdikləri ad. Hindisumda ariler tədricən yerli əhali ilə qarışaraq onlarla birlikdə hindxalqını təşkil etdilər. İran və Cənubi Azərbaycan ərazilərində yerli əhali ilə qarışan arilərdən, o cümlədən Azərbaycan ərazisində bir çox irandilli tayfalar - parfiyalılar, farslar, midiyalılar, saqartilər, kadusilər, mardlar, kirtilər və b. meydana gəlmişdilər. Faşist Almaniyasında "ari". "arilər", "arilik" kimi terminlərdən istifadə qərəzkar xarakter daşıyırdı və elmi məna ilə heç bir əlaqəsi yox idi.
(e.ə. 445 - 385) - qədim yunan şairi, komediya yazam. Afinalı Aristofan insanın zəifliyini və nöqsanlarını tənqid edən, incəliyi və istehzalılığı ilə fərqlənən 44 komediya yazmışdır. Onlardan nisbətən məşhurları "Quşlar", "Arılar", "Sərvət", "Dünya", "Qurbağalar" əsərləridir. Aristofanın komediyalarından on biri dövrümüzə gəlib çatmışdır. aristokratiya (yun. "yaxşıların hakimiyyəti) - 1) Qədim Yunanıstanda hakimiyyətin qəbilə əyanlarının nümayəndələrinə mənsub olduğu idarə sistemi; 2) mənşəyini qədim qəbilə əyanlığından götürmüş xüsusi hüquq və üstünlüklərə malik imtiyazlı silk.
(e.ə. 384-322) - qədim yunan filosofu və alimi. 17 yaşında Afinaya gəlmiş və Platonun Akademiyasına daxil olmuşdur. Əvvəlcə burada şagird olan Aristotel sonra müəllimlik etmişdir. E.ə. 343-cü ildə Makedoniyalı İsgəndərin müəllimi olmuşdur. E.ə. 335-ci ildə Afinaya qayıtmış və likey fəlsəfi məktəbinin əsasını qoyaraq orada 12 il dərs demişdir. Aristotelin əsərləri biliyin müxtəlif 26
sahələrini - məntiq, fizika, zoologiya, psixologiya, etika, siyasət, ritorika, poeziyanı əhatə edir. Aristotel öz dövrünədək əldə edilmiş bütün bilikləri ayrı-ayrı sahələr üzrə bölüşdürərək onları müstəqil elmlərdə birləşdirmişdir. Aristotel elmlərə ad da - botanika, fizika, siyasət (politika) və s. vermişdir.
(yun. "Arqo"da üzənlər") -qədim yunan əsatirində "Arqo" gəmisində qızılyunlu qoç dərisini gətirmək üçün Yasonun başçılığı ilə Kolxidaya gedən qəhrəmanlar. Arran - orta əsrlərdə ərəb tarixçilərinin Qafqaz Albaniyasına verdikləri ad.
- qədim yunan əsatirlərində ovçuluq ilahəsi, heyvanların himayəçisi, Ay ilahəsi; sonralar - qadın ismətinin himayəçisi. Artemida məbədlərindən ən çox məşhur olanı Efes şəhərindəki (Kiçik Asiya) Artemision məbədi idi.
- e.ə. V əsrdə Kiçik Asiyadakı yunan şəhəri Efesdə memar Xersifronun layihəsi ilə inşa edilmiş Efesli Artemidanın məbədi. Artemision qədimdə "dünyanın yeddi möcüzəsi"ndən biri hesab edilirdi. Hələ qədimdən Kiçik Asiya şəhərlərində Artemida ilahəsinə sitayiş edirdilər. Burada yunan ovçuluq himayəçisi kultu yerli Asiya məhsuldarlıq, bərəkət kultu ilə qovuşmuşdur. Artemidaya – məhsuldarlıq ilahəsinə mərkəzi sitayiş yeri Efes şəhəri idi. Efes varlı ticarət şəhəri idi və efeslilər Artemidanın şərəfinə misilsiz məbəd tikmək qərarına gəlmişdilər. Memar Xersifron tikintinin başa çatmasından xeyli əvvəl ölmüş, Artemisionun inşası isə onun oğlu Metagen tərəfindən davam etdirilmişdir. Lakin Metagen də tikintinin başa çatmasınadək yaşamamışdır, belə ki, rəvayətə görə, Artemisionun tikintisi 120 il davam etmişdir. Memarlar Peonit və Demetri Artemisionun tikintisini başa çatdırmışlar. Miqyasına görə o vaxta kimi inşa edilmiş bütün məbədlərdan ən əzəmətlisi olan bu tikili əvvəllər məlum olmayan yeni iş üsullarının tətbiqini, tikinti texnikasını təkmilləşdirməyi tələb edirdi. Artemisionun inşası başa çatdıqdan sonra isə onu seyr edənlərin hamısı bu məbədə heyran oldu. Amma Artemision cəmi yüz ilədək qəlbləri oxşadı. E.ə. 356-cı ildə öz adını əbədiyyətə qovuşdurmaq istəyən Herostrat adlı bir efesli Artemisionu məhv etmək qərarına gələrək onu yandırmışdı. Yanğın nəticəsində məbədin damı uçmuş, divarları və sütunları yanıb qaralmışdı. Herostratın cinayəti yunanların qəzəbinə səbəb olmuşdu. İoniya dövlətləri birgə qərar qəbul etmişdilər ki, Herostratın adı unudulsun. Lakin bir sıra qədim yazıçıların əsərlərində onun haqqında məlumat qalmışdır. İndi "Herostrat şöhrəti" ifadəsi mövcuddur. Bəd əməli və ya cinayəti ilə "tanınan" adamlar haqqında bu cür deyirlər. Efeslilər qərara almışdılar ki, Artemisionu yenidən inşa etsinlər və məbədin bərpası üçün vəsait toplamağa başlamışdılar. E.ə. 333-cü ildə Makedoniyalı İsgəndər özünün "Şərq yürüşü" zamam Efesə çatdıqda artıq məbədin
Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|