Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Afina dəniz ittifaqı və ya Afina arxesi
- Ağa Məhəmməd şah Qacar (1742 - 97)
- "ağıllı insan"
9
E.ə. 338-ci ildə Xeroneya yaxınlığındakı döyüşdən sonra Afina Makedoniya monarxiyasına tabe olmaq məcburiyyətində qaldı. E.ə. 196-cı ildə Makedoniya çarı IV Filippin romalılar tərəfindən məğlub edilməsindən sonra Afina, əslində, Romadan asılı vəziyyətə düşdü. E.ə. 88-ci ildə Afinada başda Aristion olmaqla
antiroma əhval-ruhiyyəli demokratlar hakimiyyətə gəldilər və Afina Pont çarı VI Mitridat Yevpatorun rəhbərlik etdiyi antiroma koalisiyasına qoşuldu. Bundan az sonra Afina Roma sərkərdəsi Komeli Sullanın qoşunları tərəfindən mühasirəyə alındı. Afinanın mühasirəsi e.ə. 88 - 87-ci illərin bütün qışı ərzində davam etdi və martın 1-də şəhər hücumla alınıb talan edildi. Sulla bir çox incəsənət əsərlərini Romaya apardı. Romaya tabe olmuş Afina hələ də özünü idarə edirdi. Afinanın elm və mədəniyyət mərkəzi olması şərəfi qorunurdu və "adətən varlı romalılar təhsillərini burada başa vururdular. Bəzi Roma imperatorları Afinaya xüsusi himayədarlıq edirdilər, orada binalar və məbədlər inşa etdirirdilər, o cümlədən Zevs və Hera məbədi, kitabxana, gimuasiyalar inşa etdirilmişdi. E.ə. III əsrdən Yunanıstan barbarların hücumlarına məruz qalır və Afina tam süquta uğrayır. Bizans imperiyasının yaranması ilə Afina incəsənətinin bir çox abidələri eramızın IV əsrində Konstantinopolun bəzədilməsi üçün aparılmışdı. 529-cu ildə Bizans imperatoru Yustinianın əmri ilə Afinada qalmış sonuncu məktəblər bağlanılmışdı. Antik Afinanın mədəni tarixi belə başa çatmışdı. Afina dəniz ittifaqı və ya Afina arxesi - Afinanın başçılığı altında qədim yunan şəhər-dövlətlərinin Delos ittifaqı əsasında e.ə. V əsrin 70-ci illərində yaranmış birlik. Yunan - İran müharibələri dövründə formal olaraq müstəqil və bərabərhüquqlu şəhər-dövlətlərin Əhəmənilər dövləti əleyhinə yaranmış birliyi idi. Yunanıstanda ən böyük və döyüş qabiliyyətli donanmaya malik olan Afina e.ə. 478-ci ildə ittifaqda rəhbərliyi ələ keçirdi. Ajina strateqləri birgə hərbi əməliyyatlara, ittifaqın təşkilatçılıq və maliyyə funksiyalarına rəhbərliyi də öz əllərində cəmləşdirdilər. Sonralar afinalılar müttəfiq şəhərlərin daxili işlərinə qarışmağa başladılar. E.ə. 454-cü ildə ittifaqın xəzinəsi Delos adasından Afinaya köçürüldü. Ayrı-ayrı müttəfiqlərin Afinanın qəyyumluğundan xilas olmaq cəhdlərinin qarşısı yubadılmadan alınırdı. Afinalılar qarnizonlarını müttəfiqlərin ərazilərində yerləşdirməyə başladılar. Bu qarnizonlara başçılıq edən Afina müvəkkilləri - yepiskopları yerli əhalinin torpaqlarını müsadirə edib orada afinalıları yerləşdirməyə başladılar. Müttəfiqlərdən müsadirə olunmuş torpaqlarda 10 mindən artıq afinalı yerləşdirilmişdi. İlk vaxtlar xəzinəyə ödənilən könüllü üzvlük haqları sonralar Afinaya onun xalq yığıncağı tərəfindən hər müttəfiq üçün müəyyənləşdirilən xəraca çevrildi. Bütün bunlar Peloponnes müharibəsi üçün bəhanə oldu - Sparta və onun müttəfiqləri yunan şəhərlərini Afina despotizmindən xilas etmək üçün müharibəyə başladılar. Afina dəniz ittifaqı şəhərlərinin Spartanın 10
tərəfinə keçməsi Peloponnes müharibəsinin taleyini Spartanın xeyrinə həll etdi. E.ə. 404-cü ildə Afinanın məğlub olması onun möhtəşəm dəniz ittifaqı kimi ləğvinə gətirib çıxardı. Afina dəniz ittifaqının buraxılması qaliblərin məğlub afinalılara qarşı irəli sürülən ilk tələblərindən biri idi.
– qədim yunan mifologiyasında dəniz köpüyündən doğulmuş məhəbbət və gözəllik ilahəsi. Afrodita xarakteri və mənşəyinə görə Şərqin Astartasına (Aştart, İştar) bənzəyir. Romalılarda Venera ilə eyniləşdirilirdi.
- türk qacar tayfasından olan İran sərkərdəsi, İranın şahı (1796 - 97), Qacarlar sülaləsinin banisi. Ağa Məhəmməd xan bütün Azərbaycan xanlarına, hakimlərinə fərman göndərib onlardan itaət etmələri əlaməti olaraq İrana əmanət (girov) göndərmələrini tələb etdi. Azərbaycan xanlarının əksəriyyəti fərmanı qəbul etməkdən imtina elədi və 1795-ci ilin yayında Ağa Məhəmməd xanın qoşunları Azərbaycan xanlıqları üzərinə hücuma keçdi. İran qoşunları Talış, Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarını qarət etdilər. Bundan sonra İran qoşunları Şuşanı mühasirəyə aldılar, amma qalanın müdafiəçiləri 33 gün müvəffəqiyyətlə müdafiə olundular, Ağa Məhəmməd xan mühasirəni dayandırıb Tiflis üzərinə yürüş etdi və şəhəri tutub qarət etdi. Həmişə onun xanlığını talanla hədələyib xərac tələb edən Kartli-Kaxeti çarı II İraklidən çəkinən gəncəli Cavad xan da bu yürüşə qatılmışdı. Bu bölgəni tutmaq istəyində olan Rusiya hökuməti və II Yekaterina 1796-cı ilin aprelində general Zubovun komandanlığı ilə Rusiya qoşunlarını Azərbaycana göndərdi. Rusiya qoşunları ilə toqquşmaqdan çəkinən Ağa Məhəmməd xan Azərbaycanı tərk etdi. Ağa Məhəmməd xan 1796-cı ildə özünü İranın şahı elan etdi və Qacarlar şah sülaləsinin əsasını qoydu. Rus qoşunları Azərbaycandan çıxarıldıqdan sonra 1797-ci ildə Ağa Məhəmməd şah buraya ikinci dəfə yürüş etdi. O, əvvəlcə Naxçıvan və Xoy xanlıqlarını tutub talan etdi, sonra Lənkəran xanlığını tutdu. Bundan sonra Xudafərin körpüsünü dağıdan Ağa Məhəmməd şah Şuşaya tərəf yollandı və şuşalıların qətiyyətlə müdafiə olunmasına baxmayaraq, İbrahimxəlil xanı məğlub etdi və o, qohumu avar xanı Ummanın yanına qaçdı. Şuşalılar Ağa Məhəmməd şahın onlara xətər yetirməyəcəyi barədə Qurana and içməsinə inanıb şəhəri təslim etdilər. Lakin şəhərə daxil olan Ağa Məhəmməd şah qarətə başlamaq barədə döyüşçülərinə əmr verdi. Bir sıra Azərbaycan xanları "könüllü", digərləri isə imkansızlıqdan Ağa Məhəmməd şaha itaət etmək məcburiyyətində qalmışlar. Ağa Məhəmməd şah Gürcüstana yürüş etməyə hazırlaşırdı, lakin sui-qəsd nəticəsində Şuşada qətlə yetirildi. Ağa Məhəmməd şah öldürüləndən sonra İran qoşunları Arazın o tayına çəkildilər.
- müasir insanlara bənzər "ağıllı insan" təxminən 40 min il əvvəl meydana gəlmişdir. Onun beyninin həcmi "bacarıqlı insan"ın beyninin həcmindən iki dəfə böyük idi, boyu uca, qaməti düz idi. Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|