Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ağsonqurilər dövləti
- Ahura Mazda
- Axill, Axilles
- Axundov Mirzə Fətəli (1812 - 78)
11
- Ağqoyunlu tayfaları və dövləti (1468 - 1503). Başda bayandur tayfasının durduğu türkdilli ağqoyunlu tayfa ittifaqı Mərkəzi Asiyada meydana gəlmişdir. Ağqoyunlu tayfalarının bayrağında ağ qoç rəsmi təsvir edildiyindən həmin tayfalar belə adlandırılmışdır. Ağqoyunlu tayfaları XIII əsrdə Cənubi Azərbaycan və İran ərazilərinə köçərək burada məskunlaşmışdılar. XV əsrin əvvəllərində ağqoyunlu tayfaları Qaraqoyunlu dövlətinin tərkibində idilər. Qaraqoyunlu dövlətinin daxili vəziyyətinin pisləşməsindən istifadə edən ağqoyunlu tayfalarının başçısı Uzun Həsən 1467-ci ildə Muş yaxınlığında Cahanşahın başçılıq etdiyi qaraqoyunlu qoşunlarını məğlubiyyətə uğratdı və paytaxtı Təbriz olmaqla əraziləri Xorasandan Kür çayınadək yayılan Ağqoyunlu dövlətini yaratdı. Uzun Həsən özünü padşah elan etdi. Rəqibləri ilə müharibələr zamanı Uzun Həsən şirvanşah Fərrux Yassar və Ərdəbil şeyxi Cüneydlə saziş bağladı. Mərkəzi hakimiyyəti və inzibati idarəetmə sistemini möhkəmləndirməyə çalışan Uzun Həsən vergi islahatı keçirdi. Osmanlı imperiyasına qarşı Avropada müttəfiq axtarmaq ümidində olan Ağqoyunlu dövləti Avstriya, Macarıstan, Polşa və Moskva knyazlığı ilə diplomatik əlaqələr saxlayırdı. Uzun Həsənin anası Sara xatun dövlətin xarici siyasətində mühüm rol oynayırdı. Osmanlı imperiyası ilə Ağqoyunlu dövləti arasında 1472-ci ildə başlanan müharibə 1480-ci ildə türklərin məğlubiyyəti və sülh bağlanması ilə qurtardı. Ağqoyunlu padşahlarının böyük miqdarda soyurqal paylamaları nəticəsində köçəri əyanlar o dərəcədə gücləndilər ki, padşaha tabe olmaqdan imtina etdilər. XV əsrin axırlarında Ağqoyunlu dövlətini daxili didişmələr bürüdü və nəticədə dövlət 1499- cu ildə iki hissəyə parçalandı və onlar da öz növbəsində bir-biri ilə düşmənçilik edən xırda mülklərə parçalandı. 1501-ci ildə İsmayıl Şərur yaxınlığındakı savaşda Ağqoyunlu padşahlarından olan Əlvənd Mirzənin qoşunlarını dağıtdı və Əlvənd Ərzincana qaçdı, İsmayıl isə 1502-ci ildə Təbrizə daxil olub Səfəvilər dövlətini yaratdı. 1503-cü ildə Həmədan yaxınlığındakı savaşda I İsmayıl digər Ağqoyunlu hökmdarı Murad padşahın qoşunlarını darmadağın etdi və Ağqoyunlu dövlətinin varlığına son qoydu. ağsaqqal - 1) Şərq ölkələrində hörmət edilən yaşlı adam; 2) Şərq ölkələrində kəndli icmasının, camaatın başçısı. Ağsaqqal hər bir icma üzvü üçün dövlət vergisinin miqdarını müəyyənləşdirir və onun yığılmasını təmin edirdi, bunun müqabilində isə məhsulun müəyyən hissəsi ona çatırdı.
- qədim dövrdə qəbilə icmasının başçısı. Ağsaqqallar qəbilənin bütün yaşlı kişilərinin yığıncağında (xalq yığıncağında) vəhşi heyvanların davranışını, meyvələrin yığılma vaxtını, qədim rəvayətləri və davranış qaydalarını yaxşı bilən ən təcrübəli və nüfuzlu qəbilə üzvlərindən seçilirdi. Ağsaqqallar əmək
12
alətlərinin hazırlanmasına, yeniyetmələrə ovçuluğun öyrədilməsi və ərzağın bölüşdürülməsinə rəhbərlik edirdilər. Tayfalar yaranandan sonra hər birinin başında ağsaqqallar şurası dururdu. Şuranın tərkibini isə tayfaya daxil olan qəbilələrin ağsaqqalları təşkil edirdi.
- Cənubi Azərbaycan ərazisində mərkəzi Marağa şəhəri olan dövlət (1108 - 1227). Mənşəcə Rəvvadilərdən törənən Ağsonqurilər sülaləsi tərəfindən idarə olunurdu. Ahura Mazda - Avestada zərdüştilik panteonunun baş allahı. Hərfi mənası -"müdrik allah" deməkdir. Qədim yunanların, hindlilərin, slavyanların davakar-ildırımyağdıran baş allahları - Zevs, İndra və Perundan fərqli olaraq Ahura Mazda dünyanı ağılın gücü və vasitəsi ilə yaradan kahin simasında təsvir olunurdu. Ahura Mazda bütün mövcudatı yaratmış, əvvəllər mövcud olmuş şüurlara can vermiş, əvvəlcədən şüur, söz və əməli müəyyənləşdirmişdi. Ahura
Mazda məhşərə çəkir, şər qüvvələrlə mübarizə aparır. Ahura Mazda səma ilə Yer arasında vasitəçi kimi Zərdüştü seçmişdir. Zardüştilikdə hər bir insanın mütləq iradə azadlığı (seçimi) olduğu halda, hər bir canlı məxluq Ahura Mazda qarşısında cavabdehdir. Ahura Mazdanın təzühur edən qismi, onun "canı" Avestada alov adlanıb. Ahura Mazda tələb edirdi ki, ona edilən sitayiş, ibadət müqəddəs od qarşısında həyata keçirilsin. Onun şərəfinə şərab nəziri ayini yalnız xaoma bitkisinin şirəsi ilə süd qarışığından ibarət ola bilərdi. Orta əsrlər İran ənənəsinə görə, Ahura Mazda Hörmüzd adlanır.
- qədim yunan tayfalarından biri. Axeylər Mikena, Pilos və s. şəhərləri tikmişlər. Axey şəhərlərinin birləşmiş qoşunları Aqamemnonun başçılığı ilə Troya şəhərinə qarşı müharibədə iştirak etmişdir. Homerə görə, axeylər qədim yunan tayfalarının ümumi adıdır.
- Homerin "İliada" poemasının qəhrəmanlarından biri. Axillin anası, dəniz ilahəsi Fetida oğlunun ömrünü əbədiləşdirmək üçün onu dabanından yapışaraq yeraltı Stiks çayının sularında çimdirmişdir. Troyanın mühasirəsi zamanı Parisin atdığı ox onun yeganə zəif yeri olan dabanına dəyənədək Axill məğlubedilməz idi. Ona görə də "Axilles dabanı" ifadəsi "zəif yer" mənasını daşıyır.
-görkəmli Azərbaycan yazıçısı, Azərbaycan ədəbiyyatı klassiki, milli realist nəsrin və dramaturgiyanın banisi, filosof və maarifçi. Axundov Nuxada (Şəki) anadan olmuşdur. Mədrəsədə oxumuş, ərəb, fars, türk dillərini öyrənmiş və molla rütbəsi almışdır. Ruhani mənsəbindən imtina edən Mirzə Fətəli rus-tatar məktəbinə daxil olmuş və ona başqa müəllimlərlə yanaşı, Mirzə Şəfi Vazeh də dərs demişdir. M.F.Axundov 1834-cü ildə Tiflisə köçmüş, burada əvvəlcə dərs demiş, sonra isə Qafqazdakı Rusiya Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|